Κανείς ποτέ στο σχολείο δεν μας είπε πότε καθιερώθηκε ο εορτασμός της 25^ης Μαρτίου και ποτέ δεν κατάλαβα γιατί. Όπως όλοι οι λαοί που αγαπάνε τους εθνικούς μύθους έτσι κι εμείς λατρεύουμε να φέρνουμε την ιστορία στα μέτρα μας και να την διδάσκουμε στα σχολεία όπως μας αρέσει: καλά κάνουμε γιατί αυτό δημιουργεί εθνική συνείδηση – την αλήθεια (που ως γνωστόν είναι εκεί έξω…) μπορεί να την ανακαλύψει ο καθένας μεγαλώνοντας. Αλλά το γιατί δεν λέμε ότι την 25^η Μαρτίου αρχίσαμε να την γιορτάζουμε από το 1838 και μετά ποτέ δεν το κατάλαβα. Η ιστορία της επετείου είναι κι ένα ωραίο παράδειγμα για το πόσο μεγάλη ήταν η ανάγκη να την τιμήσουμε την επανάστασή μας: ίσως το καλύτερο. Μάλλον φοβόμαστε να ζαλίσουμε τα παιδιά με ενοχλητικές λεπτομέρειες – ίσως και όσοι διαμορφώνουν την ύλη των σχολικών βιβλίων να μην θέλουν να γνωρίζουν οι πιτσιρικάδες ότι την 25^η Μαρτίου του 1821 δεν έγινε σχεδόν τίποτα το σημαντικό, αφού η επανάσταση, που γιορτάζουμε είχε ήδη αρχίσει.

Όλα άρχισαν με τον Υψηλάντη

Το πότε ακριβώς άρχισε η ελληνική επανάσταση ήταν δύσκολο πάντα για τους ιστορικούς να το προσδιορίσουν. Στην πραγματικότητα η ελληνική επανάσταση είναι μέρος της Βαλκανικής επανάστασης που κήρυξε τον Φεβρουάριο του 1821 στην σημερινή Ρουμανία ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρίας Αλέξανδρος Υψηλάντης, ιδρυτής του Ιερού Λόχου.  Ο φιλόδοξος σκοπός του ήταν να κατεβεί προς την Ελλάδα διασχίζοντας και ξεσηκώνοντας όλα τα Βαλκάνια, αλλά η προσπάθεια του πνίγηκε με αίμα στο Δραγατσάνι στις αρχές του Ιουνίου του 1821. Ο Υψηλάντης έχει γράψει στα απομνημονεύματα του ότι υπολόγιζε να βρίσκεται στην Πελοπόννησο στις 25 Μαρτίου του 1821 – θεωρούσε τη μέρα αυτή ιδανική ως «ευαγγελιζομένη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους». Η μέρα απέκτησε μια διάσταση θρυλική, έγινε για τον Παπαφλέσσα που όργωνε τα χωριά της Πελοποννήσου, αλλά και τους Ελληνες της Φιλικής Εταιρίας γενικότερα, μια «ημερομηνία ορόσημο»: η μέρα και η ώρα που όλα θα ξεκινούσαν. Όμως ο ξεσηκωμός ήταν κομμάτι ανοργάνωτος και το επαναστατικό σχέδιο πρόβλεπε το ξέσπασμα πολλών εστιών φωτιάς, ώστε να είναι δύσκολο για τους Τούρκους να αντιμετωπίσουν μια γενικευμένη αναταραχή. Η περίφημη ευλογία των όπλων από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό στην Αγία Λαύρα, η απόλυτη εικόνα δηλαδή της επανάστασης, ίσως να μην υπήρξε ποτέ: ο ίδιος δεν την αναφέρει στα απομνημονεύματά του, τα οποία ωστόσο δεν ολοκλήρωσε. Στη Γορτυνία οι ντόπιοι είχαν ξεσηκωθεί ήδη από τις 21 Μαρτίου. Στις 23 Μαρτίου ο Πρέσβης της Ολλανδίας στην Πάτρα ενημερώνει με έγγραφο του την Κυβέρνησή του ότι στην Πελοπόννησο έχει ξεκινήσει ελληνική επανάσταση. Στις 25 Μαρτίου η Μεσσηνιακή Γερουσία έχει στείλει την επαναστατική της διακήρυξη στις Κυβερνήσεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας και ίσως για αυτό η μέρα θεωρείται ως η αρχή του ελληνικού αγώνα. Ωστόσο κι αυτό είναι κάτι που αναγνωρίσθηκε ως σημαντικό χρόνια αργότερα.

Η ημέρα του πρώτου συντάγματος

Το 1822, η πρώτη επαναστατική κυβέρνηση γιορτάζει ως ημέρα του ελληνικού ξεσηκωμού την Κυριακή του Πάσχα: ο πρώτος εορτασμός γίνεται στην Κόρινθο στις 2 Απριλίου. Τα επόμενα χρόνια καθιερώνεται ως Εθνική Γιορτή η 1^η Ιανουαρίου, γιατί είναι η μέρα που ψηφίστηκε το πρώτο ελληνικό Σύνταγμα. Πάντοτε πίστευα πως αν είχαμε κρατήσει αυτή τη μέρα ως ημερομηνία Εθνικής Γιορτής θα είχαμε μια καλύτερη χώρα, αφού θα γιορτάζαμε το Σύνταγμά μας και θα μαθαίναμε την σημαντικότητα των νόμων και της Δημοκρατίας, αλλά αυτά θα μπορούσαν να γίνουν μόνο σε μια δυτική χώρα – εδώ ως γνωστόν είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε γέλασε. Οι πρώτες ελληνικές κυβερνήσεις δεν θέλουν να γιορτάσουν ως εθνική γιορτή την μέρα της ανεξαρτησίας (22 Ιανουαρίου του 1830)  γιατί σε αυτή έχουμε φτάσει με την παρέμβαση των μεγάλων δυνάμεων στο Ναβαρίνο και την αποβίβαση του γαλλικού στρατού στην Πελοπόννησο: θέλουμε κάτι δικό μας αποκλειστικά. Για χρόνια τσακωνόμαστε μεταξύ μας και ο κάθε τόπος γιορτάζει την έναρξη της επανάστασης όποτε κρίνει πως αυτή ξεκίνησε – σε κάποιες περιπτώσεις οι εορτασμοί καταλήγουν και σε φασαρίες.

Το 1834 ένας ρομαντικός Κωνσταντινοπολίτης ποιητής, ο Παναγιώτης Σούτσος, προτείνει ως ημέρα επετείου της Ελληνικής Επανάστασης την 25η Μαρτίου, γιατί αποτελεί ημέρα «γενικευμένου ξεσηκωμού». Την κίνησή του υποστηρίζει ο κάποτε πρώτος πρωθυπουργός της Ελλάδας, ο Ιωάννης Κολέττης, πρόεδρος του κόμματος της Φουστανέλας, που είναι η μετεξέλιξη του περίφημου Γαλλικού Κόμματος. Υποβάλει ένα υπόμνημα στον Βασιλιά Οθωνα στο οποίο του αναφέρει ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός  κήρυξε την Επανάσταση στις 17 Μαρτίου 1821 στην Αγία Λαύρα και ότι η επανάσταση γενικεύτηκε στην Πελοπόννησο την 25 Μαρτίου. Υποστηρίζει μάλιστα ότι υπήρχε προφητεία των μοναχών του Μεγάλου Σπηλαίου ότι σ' αυτή την ημερομηνία θα συνέβαινε η αναγέννηση της Ελλάδος, και ότι οι Οθωμανοί της Πελοποννήσου το γνώριζαν και κάθε χρόνο αυτή την μέρα έπαιρναν έκτακτα μέτρα ασφαλείας. Ο Οθωνας, που προσπαθούσε να μεγαλώσει την δημοτικότητα του, προτίμησε να υπάρξει ένας συνδυασμός της ημέρας έναρξης της επανάστασης με μια μεγάλη ορθόδοξη θρησκευτική γιορτή, και το 1838, δηλαδή δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια μετά την έναρξη του ελληνικού αγώνα, με διάταγμα καθιερώνει την 25 Μαρτίου ως εθνική γιορτή. Τον θρύλο της έναρξης της επανάστασης από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό στην Αγία Λαύρα δυναμώνει ο υπέροχος πίνακας του Θεόδωρου Βρυζάκη – ένας πίνακας του το 1868. Στον Βρυζάκη χρωστάμε κάποιες εξαιρετικές καταγραφές στιγμών της επανάστασής μας: ο πίνακάς του, ο αφιερωμένος στην έξοδο του Μεσολογγίου, (τον οποίο ζωγράφισε δυο φορές γιατί ο πρώτος καταστράφηκε…), όπως κι αυτός που απεικονίζει το στρατόπεδο του Γεώργιου Καραϊσκάκη στην Καστέλα, είναι αληθινά αριστουργήματα που μπορούσε να δει κανείς στην Εθνική Πινακοθήκη. Πολύ πριν αρχίσουν να παίζονται οι ταινίες της Φίνος Φιλμ τα πιτσιρίκια αποκτούσαν εθνική συνείδηση πηγαίνοντας στην Πινακοθήκη εκδρομές: οι πίνακες αυτοί, με την αισθητική τους μεγαλοπρέπεια, μεγάλωσαν γενιές και γενιές.

Μια άλλη φορά

Για να μην το ξεχάσω. Το 1841 οι Ελληνες τσακώνονται και για την επέτειο: κάποιοι θέλουν να αλλάξει – κατηγορούν μάλιστα τον Κολέττη γιατί κάνει μνημόσυνο στον τάφο του Γεώργιου Καραϊσκάκη επιλεκτικά. Δεν ξέρω πως διάβολο τελικά συμφωνήσαμε. Ομολογώ ότι κάθε φορά που φτάνει η μέρα μου ρχεται στο μυαλό μόνο ο υπέροχος στίχος του Ντίνου Χριστιανόπουλου που ως γνωστόν αναρωτιέται, γιατί ο καημένος ο Μακρυγιάννης το τσάκισε το χέρι του. Αλλά για αυτόν θα σας γράψω μια άλλη φορά…