Εννιακόσιοι φίλοι του αστυνομικού μυθιστορήματος γέμισαν χθες την κεντρική αίθουσα της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών για να παρακολουθήσουν για μια ακόμα φορά μια συνέντευξη του Γιό Νέσμπο. Είναι η τρίτη ανάλογη εκδήλωση που πραγματοποιείται από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, την Πρεσβεία της Νορβηγίας και το Νορβηγικό Ινστιτούτο Αθηνών τα πέντε τελευταία χρόνια και μολονότι υπήρξαν κάποιες οργανωτικές αδυναμίες και κάποιος κόσμος ταλαιπωρήθηκε ήταν κι αυτή απολύτως επιτυχημένη. Η αίθουσα αποδείχτηκε μικρή, κάποιος κόσμος έμεινε απέξω, αλλά και πάλι ο Νορβηγός συγγραφέας αποδείχτηκε εξαιρετικός ομιλητής και το κοινό του τον απόλαυσε. Εκατοντάδες άνθρωποι σχημάτισαν ουρές στο τέλος για να τους υπογράψει τα βιβλία του και οι πιο πολλοί αν ο Νέσμπο εμφανιζόταν κάπου και την επόμενη εβδομάδα θα πήγαιναν να τον ξανακούσουν. Και δικαιολογημένα.

Η Τέχνη της αφήγησης

Εχω παραβρεθεί και στις τρεις αυτές εκδηλώσεις, στην πολυπληθέστερη, αυτή που έγινε στο Μέγαρο ήμουν και συνομιλητής του. Ο Νέσμπο έχει ένα σπάνιο χάρισμα: μπορεί να μιλάει καθημερινά για τα βιβλία του και τον εαυτό του, αφού συνήθως αυτά είναι τα θέματα των εμφανίσεών του, και να λέει διαφορετικά πράγματα! Την προηγούμενη φορά που είχε ρθει, είχε δώσει δυο αποκλειστικές συνεντεύξεις σε εφημερίδες, είχε μιλήσει με κάποιους επιλεγμένους δημοσιογράφους και στη συνέχεια μίλησε και μαζί μου στο Μέγαρο: τα είχα παρακολουθήσει όλα για να τον υποχρεώσω να πει στο κοινό του κάποια ωραία πράγματα, που είχε πει και στις προηγούμενες συνεντεύξεις του. Του είχα κάνει μερικές ίδιες ερωτήσεις κι ο φοβερός αυτός τύπος, ενώ έδωσε, επί της ουσίας, τις ίδιες απαντήσεις, τις έχτισε με διαφορετικό τρόπο: ενώπιον του κοινού του πρόσθεσε λεπτομέρειες κι αφηγήθηκε ιστορίες. Αυτό το τελευταίο το λατρεύει.

Ένα μοναχικό παιγνίδι

Εχω παρακολουθήσει κάμποσες ανάλογες εκδηλώσεις με ξένους συγγραφείς, προσκεκλημένους εκδοτικών οίκων. Μολονότι γνώριζα τα βιβλία τους και εκτιμούσα την δουλειά τους, στις πιο πολλές ανάλογες εκδηλώσεις έχω βαρεθεί αφάνταστα. Ο συγγραφέας είναι συνήθως η δουλειά του και τίποτα περισσότερο. Αν ο ίδιος δεν προέρχεται από μια χώρα με αυταρχικό καθεστώς, ώστε να έχει κυνηγηθεί για τις ιδέες του, σπανίως οι προσωπικές του ιστορίες έχουν κάποιο ενδιαφέρον: αν έχουν, συνήθως τις έχει χρησιμοποιήσει στα βιβλία του. Οι απόψεις του συγγραφέα για τον κόσμο και τα προβλήματά του σου είναι επίσης γνωστές, αν έχεις διαβάσει τα βιβλία του. Λίγοι θα σου μιλήσουν για τα παιγνίδια της έμπνευσης και για το από πού αντλούν τις ιστορίες τους: όλα αυτά είναι πολύ προσωπικά. Επιπλέον η ίδια η τέχνη της συγγραφής δύσκολα μπορεί να εξηγηθεί – ακόμα κι αν κάποιος έχει ξεπεράσει το στάδιο της έμπνευσης κι έχει βρει ένα κάπως μηχανικό τρόπο να γράφει ωραία βιβλία, τον κρατά για τον εαυτό του. Τέλος η συγγραφή ενός βιβλίου δεν είναι μια αθλητική επίδοση π.χ. Ο συγγραφέας δεν έχει προπονητή για να σου μιλήσει για αυτόν, δεν έχει συναθλητές ή συμπαίκτες, δεν έχει αντιπάλους. Είναι ένας μοναχικός δημιουργός και συνήθως δεν μιλά για αυτή του την μοναχικότητα που τον οδηγεί στο να γράφει. Ακόμα κι αν αυτό μπορεί για κάποιους να είναι ένα γοητευτικό παιγνίδι, είναι το είδος του παιγνιδιού που είναι δύσκολο να αφηγηθείς. Εκτός αν είσαι ο Νέσμπο.

Η ρεβάνς του Νέσμπο

Στα βιβλία του Νέσμπο, όταν υπάρχει ο Χάρι Χόλε, συχνά ξεχνάμε τον συγγραφέα: ο Χόλε έχει ξεφύγει από τον δημιουργό του, τον έχει κάνει ένα είδος βιογράφου του. Ο Νέσμπο που είναι μια ισχυρή προσωπικότητα και το έχει καταλάβει, προσπαθεί, γράφοντας διαρκώς και βιβλία χωρίς την παρουσία του, να μας αποδείξει την αφηγηματική του ικανότητα: κανένα βιβλίο του, όμως, δεν είναι καλύτερο από αυτά που έχει γράψει με ήρωα τον Χάρι. Στις εμφανίσεις ενώπιον του κοινού του, όμως, εκεί που ο Χόλε δεν εμφανίζεται παρά μόνο εξαιτίας μερικών ερωτήσεων, ο Νέσμπο παίρνει τη μεγάλη του ρεβάνς. Οι απαντήσεις του είναι απλές και ο τόνος του λίγο Γουντιαλενικός. Αφηγείται την καθημερινότητα του, ώστε να σε πείσει ότι είναι ένας συνηθισμένος άνθρωπος – ενώ δεν είναι. Αναφέρεται σε συζητήσεις με άγνωστους φίλους του, μπορεί να μιλά για την οικογένεια του και τα παράξενα μυστικά της, εξηγεί τι είναι για τον ίδιο σημαντικό χωρίς πομπώδεις εκφράσεις.

Δεν θέλει να τον θυμάσαι σαν διανοούμενο, αλλά σαν ένα τύπο που έχει το χάρισμα να αφηγείται ιστορίες. Στη Στέγη έδωσε ένα δικό του ορισμό για το πώς γίνεται κάποιος συγγραφέας. Είπε ότι σε όλες τις παρέες ακούς για διάφορα που έχουν συμβεί και ότι οι φίλοι επαναλαμβάνουν συχνά μεταξύ τους τις ίδιες και τις ίδιες ιστορίες προσθέτοντας στοιχεία και λεπτομέρειες. Αυτός που νοιώθει πιο πολύ την ανάγκη να τα διηγηθεί αυτά, και που κάθε φορά που τα διηγείται υποχρεώνει τους άλλους να τον ακούν, μπορεί να γίνει συγγραφέας. Αρκεί να παρατηρεί. Και να διαβάζει.

Η ανάμνηση του ταλέντου

Εχει ένα προσωπικό χιούμορ ο Νέσμπο – το είδος του χιούμορ του ευτυχισμένου ανθρώπου. Όταν μια κοπέλα τον ρώτησε γιατί σε ένα βιβλίο του σκοτώθηκε κάποιος χαρακτήρας, της απάντησε πως ήταν καλό παιδί και ενδιαφέρον τύπος αλλά «έπρεπε να πάει». Είπε ότι για να γράψει τη «Νέμεσι» είχε μιλήσει με ληστές τραπεζών: διαπίστωσε ότι έκλεβαν τράπεζες γιατί στη Νορβηγία είναι όλα τόσο υποτονικά και οργανωμένα που βαριέσαι – «δεν είχαν πρόβλημα χρημάτων οι άνθρωποι, απλά ήθελαν λίγη δράση». Εξήγησε πάλι γιατί αγαπάει την Τότεναμ, λέγοντας πάλι κάτι καινούργιο και τόνισε ότι δεν είναι κακό που σταμάτησε το ποδόσφαιρο νωρίς, γιατί έμεινε σε όλους η ανάμνηση του ταλέντου του και χαίρεται που δεν απογοήτευσε ποτέ κανένα μένοντας στάσιμος. Αποκάλυψε ότι όταν έφτιαξε ένα καταπληκτικό γραφείο, ώστε να μπορεί να γράφει ήσυχος και αμέριμνος, διαπίστωσε ότι αυτό είναι τελικά το μόνο μέρος στον κόσμο που δεν μπορεί να δουλέψει και κάθε πρωί, αφού το κοιτάξει με θαυμασμό, παίρνει το λάπτοπ του και πάει να γράψει σε κάποιο καφέ του Οσλο, περιτριγυρισμένος από ανθρώπους που μπορεί να παρατηρεί. Είπε ότι κάνει αυτό ακριβώς: παρατηρεί και διηγείται, χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα τις ιστορίες εγκλημάτων για να μιλάει για τους ανθρώπους και την κοινωνία του σήμερα.

Ο Νέσμπο δεν ηθικολογεί, δεν συμβουλεύει, δεν έχει εξηγήσεις για τα προβλήματα της ανθρωπότητας. Δεν είναι αυτάρεσκος. Προτιμά να σου μιλάει για την αναρρίχηση, παρά για τη φύση του εγκλήματος. Αν του ζητήσεις τα ονόματα πέντε αστυνομικών συγγραφέων που θαυμάζει θα σου πει επίτηδες τέσσερα. Είναι λίγο θεατρικός και συγχρόνως ειλικρινής, είναι λίγο υπερβολικός και συγχρόνως πολύ μοντέρνος. Ακόμα κι αν δεν ήταν συγγραφέας θα ήταν πάντα ένας πολίτης του κόσμου: θα μπορούσα να τον ακούω να μιλάει για ώρες. Νομίζω το ίδιο ισχύει για όλους όσους τρέχουν να γεμίσουν τις αίθουσες στις οποίες εμφανίζεται για να μιλήσει. Δεν έχουν ιδέα για το τι θα πει πάλι, αλλά έχουν την σιγουρά ότι θα πει κάτι ενδιαφέρον.

Κάνει και ντρίπλες

Στο τέλος της βραδιάς σε μια από τις ερωτήσεις που του έγιναν για την μεταφορά του «Χιονάνθρωπου» στην οθόνη από τον Αλφρεδσον και τον Σκορτζέζε είπε κάτι πολύ έξυπνο. «Κάποτε» είπε «ένας φίλος του συγγραφέα Μάικλ Οντάαζε, του είχε πει, όταν βγήκε στις αίθουσες ο «Αγγλος Ασθενής», ότι του κατέστρεψαν το βιβλίο. Ο Οντάαζε απάντησε ότι το βιβλίο του δεν έπαθε τίποτα: υπάρχει κι όποιος θέλει μπορεί να το διαβάσει – η ταινία είναι μόνο μια ταινία, κάτι άλλο δηλαδή». «Ετσι» είπε ο Νέσμπο «αντιλαμβάνομαι κι εγώ την κινηματογραφική μεταφορά του «Χιονάνθρωπου».

Μπορεί να έκοψε τη μπάλα πριν χρόνια, αλλά ξέρει ακόμα να κάνει ντρίπλες…