Η προβολή του νέου επεισοδίου των περιπετειών του Sherlock από την τηλεόραση του BBC υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα γεγονότα της τρέχουσας τηλεοπτικής σεζόν. Η συγκεκριμένη βρετανική σειρά είναι απολαυστική: για πολλούς είναι μια από τις καλύτερες όλων των εποχών. Ο θαυμασμός, που προκαλεί η σειρά, δυναμώνει από τις συγκρίσεις με το αμερικανικό «Elementary», που δημιουργήθηκε για να κεφαλαιοποιήσει στις ΗΠΑ το θόρυβο που προκάλεσε η βρετανική saga, αλλά και η επιτυχία στο BOX office του κινηματογραφικού Σέρλοκ, δηλαδή των δυο ταινιών του Guy Ritchie με τον πολύ Robert Downey Jr, στον βασικό πρωταγωνιστικό ρόλο. Αντίθετα από το τίμιο, αλλά άνισο αμερικάνικο σήριαλ, και την θεαματική αλλά υπερφορτωμένη με εφέ επίδειξη ικανοτήτων του Ritchie, ο βρετανικός Sherlock, που επέστρεψε για ελάχιστες περιπέτειες, έχει λάμψη: τη λάμψη μιας φροντισμένης αναπαλαίωσης.
Τι είναι η αναπαλαίωση
Δεν έχω σκοπό να σας διηγηθώ τι συμβαίνει, ποιες είναι οι εκπλήξεις, οι νέοι και οι παλιοί κακοί: οι φαν θα τα ανακαλύψουν όλα στην ώρα τους. Θέλω απλώς να χρησιμοποιήσω το βρετανικό αυτό παράδειγμα για να πως δυο κουβέντες για την ξεχασμένη Τέχνη της αναπαλαίωσης, μια από τις δυσκολότερες. Εχω ένα φίλο που κάνει αυτή τη δουλειά κι ασχολείται κυρίως με έπιπλα. Κάθε φορά που επισκέπτομαι το εργαστήρι του, στην Καλαμάτα, διαπιστώνω ότι η ικανότητα του να δίνεις ξανά λάμψη σε ό,τι ο χρόνος κατέβαλε, είναι θείο χάρισμα. Μπορεί στην προκειμένη περίπτωση να μην υπάρχει έμπνευση, αφού το πρωτότυπο υπάρχει και φτάνει στα χέρια σου, όμως υπάρχουν όλα τα άλλα που ξεχωρίζουν το καλλιτέχνημα από τη διεκπεραίωση: για να δώσεις σε κάτι τη χαμένη του φρεσκάδα πρέπει πρώτα από όλα αυτή τη φρεσκάδα να μπορείς να τη δεις και να πιστεύεις ότι θα βοηθήσεις να ξεπροβάλει η ομορφιά της. Για να αναπαλαιώσεις, δηλαδή να αναστήσεις κάτι που μοιάζει άψυχο, πρέπει να μπορείς να οραματιστείς αυτό που υπήρχε πριν το τσαλακώσει ο καιρός που περνά και η αδιαφορία των ανθρώπων που θα πρεπε να το προσέχουν. Όταν τη λάμψη την αναδεικνύεις είσαι ένας μικρός Θεός που έδωσε ξανά ζωή. Δεν είναι εύκολο να πετύχεις: χρειάζεται η κατάλληλη φροντίδα, η σωστή προσέγγιση, ο σεβασμός στο ίδιο το παρελθόν. Λίγο λούστρο παραπάνω μπορεί να κάνει το έπιπλο να μοιάζει μουσειακό αντικείμενο, λίγο τρίψιμο λιγότερο μπορεί να γιγαντώσει τη φθορά: το «έγινε σαν καινούργιο» έχει νόημα μόνο για τον επισκέπτη – για τον καλλιτέχνη μετρά να γίνει κάτι λαμπρό. Όταν η αναπαλαίωση πετυχαίνει το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: το έπιπλο «ξανανιώνει» κουβαλώντας ταυτόχρονα όλη την ηλικία του μύθου του. Αυτή άλλωστε είναι που το κάνει κλασσικό.
Ο κανόνας της αναπαλαίωσης μετρά στην αρχιτεκτονική, στην διακόσμηση, στη ζωγραφική – χάρη στο Sherlock του ΒΒC βρίσκει εφαρμογή και στην τηλεόραση.
Η λαμπρότητα των κλισέ
Οι Αμερικάνοι εντυπωσιάζονταν πάντα από την ικανότητα του Σέρλοκ Χόλμς να λύνει μυστήρια. Το Elementary είναι κάθε φορά γεμάτο σπαζοκεφαλιές – οι λύσεις είναι τίμιες, αν και συχνά υπερβολικές. Ο Guy Ritchie προφανώς χαίρεται με το action του χαρακτήρα του ήρωα, τόσο ώστε στις δυο ταινίες του πλάθει μια καινούργια εικόνα της πραγματικότητας του: με τη συμβολή του ισοπεδωτικού Robert Downey Jr δημιουργήθηκαν δυο παραμύθια γεμάτα υπερβολές, κοντά ίσως στο γούστο του πατέρα Arthour Conan Doyle, αλλά πολύ μακριά από την αισθητική των βιβλίων του. Οι άνθρωποι του BBC, με τη δύναμη που δίνει ο σεβασμός του λάτρη, πήραν τις ιστορίες κι ανέδειξαν το βρετανικό τους πνεύμα. Δεν έχουμε μόνο την λαμπερή αναπαλαίωση των μύθων του Doyle (με όμορφα λογοπαίγνια στους τίτλους των επεισοδίων…), αλλά μια συνολική αναπαλαίωση της λονδρέζικης βρετανικότητας, που είναι ο μεγάλος πρωταγωνιστής της σειράς. Για αυτό αρέσει φανατικά αυτός ο Μπιμπισιανός Sherlock: γιατί σε κάθε του ιστορία χαιρόμαστε το σύνολο των λονδρέζικων κλισέ, τα οποία χάρη στη σωστή προβολή και χρησιμοποίηση δημιουργούν απολαυστικές καταστάσεις. Ο Sherlock είναι μοντέρνος αλλά παλιομοδίτικος, κλασσικός αλλά γεμάτος εκπλήξεις, οικείος και κοντινός σε όσα γνωρίζουμε αλλά και ανατρεπτικός αφού έτσι ακριβώς δεν τον έχουμε δει: κυρίως, όμως, μεγαλουργεί σε ένα σκηνικό λονδρέζικο, τόσο όσο το θέλουμε. Δίπλα του, εκτός από τον Γουότσον, υπάρχουν γιαγιάδες που υποπτεύονται ότι είναι gay, ταξιτζήδες που δε μιλούν και μπορεί να είναι επικίνδυνοι, φλεγματικοί γραφειοκράτες από το Yes My Minister, τρομαγμένοι Αγγλοι που μπορεί να ξοδέψουν τη ζωή τους σε θεωρίες συνομωσίας, χοντρούλες που καταλαβαίνεις ότι πίνουν δυο ποτήρια παραπάνω: όλο το βρετανικό τσίρκο, στην κάπως κιτσαριμένη ελαφράδα του, περιβάλει ένα από τους πιο αγαπημένους ήρωες του ζητώντας του να είναι συνεπής με την προσωπικότητα του μύθου του, ενώ ακούγεται η υπέροχη μουσική του David Arnold. Ο Sherlock, στο κέντρο της προσοχής, είναι στο Λονδίνο και μας περιμένει. Ιδιοφυής, μοναδικός, προβληματικός, αλλά κλασσικά γοητευτικός, μοιάζει να ήταν για χρόνια σε χειμερία νάρκη και ν αποφάσισε να γυρίσει για να μας θυμίσει τη γοητεία του αυθεντικού, χάρη στην φροντίδα της αναπαλαίωσης.
Κατακτητές χάρη στην pop κουλτούρα
Δεν είναι φυσικά η πρώτη φορά που η βρετανική τηλεόραση ασχολήθηκε με τον ντετέκτιβ Χολμς: υπάρχουν πάρα πολλά προηγούμενες προσπάθειες – στο YouTube θα βρείτε αρκετά ενδιαφέροντα τηλεοπτικά επεισόδια με πρωταγωνιστή τον Jeremy Brett. Είναι όμως μια από τις σπάνιες φορές που οι Βρετανοί τόλμησαν να τον φέρουν στον καιρό μας. Οι Βρετανοί μπορούν να αναπαλαιώνουν τους ήρωές τους γιατί τους χρειάζονται. Παραμένουν, στην ψυχή, κατακτητές του κόσμου. Δεν έχουν πια πλοία και κανόνια, αλλά η pop κουλτούρα τους είναι εξαγώγιμη: με το Sherlock μπαίνουν στην καρδιά και στο μυαλό μας. Ο σπουδαίος Benedict Cumberbatch θα είναι από τούδε και για πάντα ο ένας και μοναδικός Sherlock: όποιος θα διαβάζει τα βιβλία του Doyle θα τον βλέπει και θα τον ακούει να λέει στον Martin Freeman «Εlementary my dear Watson». Άλλοι δεν θα υπάρξουν ποτέ…
(Οneman, Ιανουάριος του 2015)
