Αύριο είναι πρωταπριλιά. Όταν ήμουν μικρός μας λέγανε πως είναι η μέρα που επιτρέπονται τα ψέματα. Σήμερα δεν ξέρω τι ακριβώς λένε οι γονείς στα παιδιά τους για τη μέρα. Νομίζω το έθιμο κάπου έφθινε. Στην εποχή των fake news και των fake video, που κατασκευάζονται μάλιστα με την βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης, στην εποχή που η μονταζιέρες κάνουν κοπτοραπτική και τα troll πάρτι στα Social Media τι νόημα έχει να υπάρχει το σχετικό έθιμο; Πώς να αντέξει; Όταν μάλιστα δεν έχουμε και την δύναμη να παραδεχτούμε πόσο τα ψέματα μας αρέσουν.  

Παλιά οι εφημερίδες, συνήθως οι αθλητικές, την μέρα της πρωταπριλιάς γράφανε εξωφρενικά πράγματα ως δήθεν ειδήσεις και την επόμενη κάποιος τα μάζευε και τα παρουσίαζε. Κάποια στιγμή κι αυτό άλλαξε: οι εφημερίδες γράφανε πράγματα που δεν ίσχυαν, αλλά θα μπορούσαν να είναι και πιστευτά – κάτι σαν κρυμμένα ψέματα δηλαδή. Στην ιστορία του ελληνικού Τύπου θα γραφτεί κάποτε πως κανείς δεν κατάλαβε τον αναγνώστη (δηλαδή τον Έλληνα…) καλύτερα από τις αθλητικές εφημερίδες. Οι διευθυντές τους κατάλαβαν μάλλον πριν από όλους πόσο στην χώρα πουλάει ο συναισθηματισμός. Το συναισθηματικό ψέμα πχ είναι μια αληθινή τέχνη. Το «δεν πειράζει» (ενώ πονάει), το «θα πάνε όλα καλύτερα την επόμενη φορά» (ενώ δεν είναι βέβαιο πως θα υπάρξει άλλη φορά), το «χάσαμε, αλλά βγάλαμε συμπεράσματα που θα βοηθήσουν» (ενώ δεν έχουμε καταλάβει τι ακριβώς κακό μας βρήκε) είναι συναισθηματικά ψέματα που τις αθλητικές εφημερίδες χρησιμοποιούνταν και χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα. Είναι παυσίπονα παρηγοριάς. Γλυκές απαραίτητες δικαιολογίες. Το είδος του ειδικού ψέματος που δεν έχει καμία σχέση με το fake news που είναι επικίνδυνο ή την «τερατολογία» που ποτέ δεν βρήκα χαριτωμένη.    

Μικρός πάντα έψαχνα να βρω πως προέκυψαν έθιμα, όπως αυτό της πρωταπριλιάς, που δεν έχουν σχέση με τις γιορτές της εκκλησίας. Φαίνεται πως  η πρωταπριλιά, ως γιορτή του ψέματος, είναι ξενόφερτη. Κάποιοι λένε ότι μας έρχεται από την Ιρλανδία. Πρωταπριλιά ξεκινούσε η περίοδος του ψαρέματος και οι ψαράδες, που έχουν την υπερβολή στο αίμα τους, έβαζαν τέτοια μέρα λίγη σάλτσα στις περιγραφές των πρώτων κατορθωμάτων τους: ο κόσμος περίμενε αυτές τις ιστορίες πιο πολύ και από τα ψάρια. Κάποιοι άλλοι ισχυρίζονται ότι η γιορτή μας έρχεται από τη Γαλλία. Κάποτε στη Γαλλία η πρωτοχρονιά ήταν η πρώτη μέρα του Απριλίου. Η πρωτοχρονιά άρχισε κι εκεί να γιορτάζεται 1η Ιανουαρίου το 1564, μετά από απόφαση του βασιλιά Κάρολου του 9ου. Πολλοί δεν πίστεψαν την απόφαση και συνέχισαν να γιορτάζουν κανονικά την πρωταπριλιά ως πρωτοχρονιά: η πρωταπριλιά έγινε η ψεύτικη πρωτοχρονιά – η ταύτιση της ημέρας με το ψέμα ήρθε με τον καιρό εύκολα.

Στην Ελλάδα δεν ξέρω από πότε άρχισε να υπάρχει το έθιμο, αλλά το ψέμα το κουβαλάμε στην επικοινωνιακή φαρέτρα μας. Είμαστε παραμυθάδες, αλλά και έτοιμοι να ρουφήξουμε κάθε είδους παραμύθι που μας κάνει να φαινόμαστε ατρόμητοι ή που δημιουργεί στο μυαλό μας πιθανότητες ότι θα λυθούν τα προβλήματα μας ως δια μαγείας. Μας αρέσει να δίνουμε στο ψέμα άλλα ονόματα για να παίζουμε κρυφτούλι από την χαρά μας να το διακινούμε. Το ψέμα έχουμε μάθει να το λέμε «ουτοπία», «αυταπάτη», «ιδεοληψία», «ιδεολογία», «θα σε αγαπάω για πάντα»: το σημαντικό για να το χρησιμοποιούμε με τα ψευδώνυμα του είναι πρώτοι εμείς να το έχουμε πιστέψει. Όταν αυτό συμβεί του δίνουμε μεγαλοπρέπεια μιλώντας για «παραμόρφωση της πραγματικότητας», «μυθοπλασία», «φαντασιακό υπόβαθρο». Οταν το αποκαλούμε «παραμύθι» ή «μαγεία» ή «παραίσθηση» το κάνουμε ν΄ ακούγεται γλυκό.

Το ψέμα μπορεί να έχει κοντά ποδάρια, αλλά δεκάδες συνώνυμα. Η μεθυστική δύναμή του, του επιτρέπει να διεισδύει παντού: στην πολιτική, στην οικονομία, στη δουλειά, στην οικογένεια, στον έρωτα. Κι όπου εμφανίζεται κάνει κάθε μπανάλ ιστορία ξαφνικά πολυσύνθετη.

Μου άρεσε πάντα ο τρόπος που στην Ελλάδα απενοχοποιούμε το ψέμα στα  τραγούδια μας. Η λέξη χρησιμοποιείται πολύ γιατί δίνει εύκολες ομοιοκαταληξίες: ταιριάζει με το «αίμα», το «θέμα», το «ρέμα» κτλ. Είναι μικρή και μπορεί να μπαίνει εύκολα σε κάθε στοίχο. Ετσι συνοδεύεται κι εύκολα από επίθετα. Υπάρχει στα τραγούδια το ωραίο ψέμα, το αθώο ψέμα, αλλά και το καλύτερο ψέμα. Αν σε κάτι έχουμε συμφωνήσει είναι πως όλα είναι ένα ψέμα.  Υπάρχουν τα πολλά ψέματα που κινούν την ιστορία που το τραγούδι αφηγείται, αλλά και επικλήσεις για ψέματα του τύπου πες «όποιο ψέμα μπορείς». Υπάρχει το ένα ψέμα, αλλά και τα δυο ψέματα. Υπάρχει το δικό σου το ψέμα, αλλά και το ψέμα ως αστείο χαζό, αλλά κι ως όνειρο. Εχουμε τραγουδήσει περισσότερα ψέματα από όσα έχουμε πει. 

Αλλά δεν έχουμε πει και λίγα. Το ψέμα χρειάζεται έμπνευση, δομή, ερμηνεία. Η αλήθεια απαιτεί ευθύτητα και ειλικρίνεια: σιγά το δύσκολο. Είναι και μονοδιάστατη: η αλήθεια είναι πάντα η αλήθεια - ποτέ δεν αλλάζει την πραγματικότητα. Απλά την περιγράφει. Μπορεί να πονέσει η αλήθεια ή να σε κάνει χαρούμενο, όμως αυτά τα αποτελέσματα δεν έχουν να κάνουν με αυτή, αλλά με την ίδια την πραγματικότητα και η πραγματικότητα είναι ένα τραίνο που σε κυνηγάει και ποτέ δεν γλυτώνεις, αν δεν μπεις μέσα σε αυτό. Αν την πραγματικότητα την υποτιμήσεις θα το πληρώσεις: η αλήθεια της δεν έσωσε ποτέ κανένα. Το ψέμα, όμως, δεν έχει ποτέ υποχρεωτική σχέση με την πραγματικότητα: μπορεί να είναι πικρό ή καταπραϋντικό, ευχάριστο ή θλιβερό αλλά είναι πάντα αυτοτελές σαν επεισόδιο τηλεοπτικής σειράς. Κυρίως είναι δικό σου. Το δημιουργείς, το πασάρεις, το χρησιμοποιείς.

Βέβαια υπάρχει πάντα και η πιθανότητα να είσαι θύμα του. Αν το ψέμα που σου λένε οι άλλοι το ανακαλύψεις, μπορείς να τιμωρήσεις πάντα αυτόν που σου το πούλησε: είναι μια παρηγοριά, αλλά να ξέρεις ότι σύντομα θα βρεθεί κι άλλος. Οπότε μην εξοργίζεσαι για τα ψέματα που σας έχουν πει και μην μετανιώνεις για αυτά που είπες. Δεν είναι καν αμαρτία το ψέμα: στις δέκα εντολές ο Θεός δεν είπε «μην λες ψέματα», είπε «ου ψευδομαρτυρήσεις»: η ψευδομαρτυρία είναι ειδική μορφή ψέματος ποινικά κολάσιμη. Αν ο Θεός ήθελε να πει ότι το ψέμα είναι αμαρτία θα το λεγε: Θεός είναι, ό,τι θέλει λέει και στο Μωυσή έδωσε δέκα εντολές κι όχι σαρανταπέντε – τα σημαντικά επεσήμανε. Αν θεωρούσε σημαντική αμαρτία το ψέμα θα ήταν σαφής και κατηγορηματικός. Κι αν δεν τα χαρακτήρισε αμαρτίες τα ψέματα είναι γιατί ξέρει πόσο τα έχουμε ανάγκη: αυτός λένε μας έφτιαξε, αυτός μας ξέρει. Αυτός μας χάρισε την ικανότητα να τα λέμε κι αυτός την χαρά να τα πιστεύουμε. Η πρωταπριλιά είναι μια θρησκευτική γιορτή. Θα έπρεπε να είναι αργία…