Η ετήσια εκδήλωση του «Όλοι μαζί μπορούμε» έχει εξελιχτεί σε ένα ωραίο και χρήσιμο θεσμό. Η συναυλία στο Καλλιμάρμαρο, που γίνεται κάθε χρόνο τον Σεπτέμβρη, επιτρέπει στο μεγάλο κοινό να αποδώσει με την παρουσία του ένα φόρο τιμής στον εκάστοτε μεγάλο του ελληνικού τραγουδιού στον οποίο είναι αφιερωμένη. Εχω δει τις περισσότερες – σχεδόν όλες. Το θέαμα στην προκειμένη περίπτωση είναι το ίδιο το Καλλιμάρμαρο που γεμίζει και μετατρέπεται για ένα βράδυ σε κάτι αληθινά εντυπωσιακό: κανένας συναυλιακός χώρος από τους πολλούς που έχουμε πλέον δεν εκπέμπει τόση ενέργεια. Το κοινό τιμά τον βασικό καλεσμένο – του αποδίδει ένα είδος τιμής που είναι αληθινά δύσκολο να περιγράψεις. Αυτό που προκύπτει δεν είναι ένα μεγάλο πάρτι, αλλά κάτι σαν λαϊκή διαδήλωση: ο κόσμος δείχνει την αγάπη του στον αρχηγό τα βραδιάς. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος στον οποίο ήταν αφιερωμένη η χθεσινή βραδιά είναι ένας τυχερός άνθρωπος. Έζησε αυτό το βράδυ βλέποντας αυτό το γιγάντιο κοινό να τον αναγνωρίζει ως αρχηγό - άλλωστε η ίδια η βραδιά είχε τον τίτλο «όλοι σε φωνάζαν αρχηγό» και σημαδεύτηκε από την στιγμή που χωρίς κανείς να το περιμένει η Χάρης Αλεξίου του αφιέρωσε το ομώνυμο δημιούργημά του τραγουδώντας και κάνοντας τον κόσμο να ανατριχιάσει μετά από χρόνια. Ο «πρόεδρος», όπως όλοι αποκαλούν τον μεγάλο στιχουργό, καθισμένος στην πρώτη σειρά με όλη την επιβλητικότητα των 88 χρόνων του ένιωσε νομίζω περισσότερο από ποτέ αυτό το είδος της σπάνιας αγάπης που η αναγνώριση μπορεί να προσφέρει.  

Δίπλα του κι ακολουθώντας τον  

Η περίπτωση του Λευτέρη Παπαδόπουλου είναι ίσως μοναδική στο ελληνικό μας τραγούδι: μιλάμε για τον μεγαλύτερο στιχουργό σούπερ σταρ, τον πρώτο που σχεδόν υποχρέωσε τις πανίσχυρες δισκογραφικές εταιρίες της εποχής που μεσουρανούσε να βάζουν και το δικό του όνομα δίπλα σε αυτό το συνθέτη. Και ίσως και για κάτι περισσότερο.

Υπάρχουν δυο τρόποι αντίληψης της φοβερής διαδρομής του. Τον ένα, ενδεχομένως τον σωστότερο, τον έχουν όσοι μεγάλωσαν μαζί του, δηλαδή θυμούνται τον πανικό των επιτυχιών του, το γεγονός ότι για χρόνια κάθε νέος δίσκος του ήταν σημαντικό γεγονός και κάθε σουξέ του το τραγουδούσε όλη η Ελλάδα. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος έκανε την απόλυτη επιτυχημένη εκκίνηση κάποτε γράφοντας την Απονη Ζωή σε ηλικία 28 ετών. Της έβαλε μουσική ο τεράστιος Σταύρος Ξαρχάκος, την τραγούδησε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης κι έγινε ξαφνικά ένα είδος δεύτερου εθνικού ύμνου καθιερώνοντας τον δημιουργό της ως ένα είδος εθνικού εξομολογητή και ντελάλη ταυτόχρονα. Ό,τι ακολούθησε (1200 τραγούδια!) ήταν τόσο πολύ που αν έλειπε, το ελληνικό λαϊκό τραγούδι μας δεν θα ήταν απλά φτωχότερο: θα ήταν λειψό. Όποιος είχε την τύχη να έχει συμπορευτεί με το φαινόμενο Λευτέρης Παπαδόπουλος γνωρίζει από πρώτο χέρι την παρεμβατικότητά του και την επιτυχία του. Ο «πρόεδρος» ανέδειξε και τραγούδια και τραγουδιστές και είχε λόγο για πολλά – επέμεινε πχ να τραγουδήσει η σχεδόν πρωτοεμφανιζόμενη το 1974 Χάρης Αλεξίου την Ασετιλίνη κι όχι ο εντυπωσιακά ανερχόμενος Γιάννης Πάριος και τσακώθηκε με τον Γιάννη Σπανό για αυτό. Το τραγούδι δεν έκανε αμέσως την επιτυχία που έπρεπε, αλλά ο Παπαδόπουλος έβλεπε μακριά: σήμερα είναι ένα κλασικό λαϊκό διαμαντάκι κι όχι ένα σουξέ μιας εποχής όπως τόσα και τόσα γιατί η Αλεξίου του έδωσε μια διάσταση γυναικείας παρατηρητικότητας, που οι άντρες δεν έχουν, ελαφρώνοντας λιγάκι και το ότι είναι ένα τραγούδι που κουβαλά ένα παράπονο.

Η μοναδική αντοχή

Ωστόσο πέρα από αυτούς που θυμούνται την επιτυχία του Παπαδόπουλου γιατί την τραγούδησαν συμπορευόμενοι μαζί του, υπάρχουν πια και πολλοί άλλοι, μικρότεροι σε ηλικία που αυτή την τύχη δεν την είχαν και καλά καλά δεν ξέρουν πως μεγάλωσαν με τα τραγούδια του – που γνωρίζουν δηλαδή πόσο μεγάλος είναι, χωρίς να θυμούνται ακριβώς τι είναι δικό του. Αυτοί κυρίως κατέκλεισαν χθες το Καλλιμάρμαρο: όσοι με τα τραγούδια του κουτούλησαν, όσοι τα έχουν ανακαλύψει μεγαλώνοντας όχι γιατί κοιτούσαν προς τα πίσω αλλά γιατί τα είδαν στο πλάι τους, όσοι τα έχουν τραγουδήσει γιατί η αντοχή τους είναι μοναδική. Στο Στάδιο υπήρξαν οι φανατικοί, αλλά κυρίως οι μαγεμένοι: αυτοί που ακούγοντας τα άπαντα των επιτυχιών του σε ένα βράδυ διαπίστωσαν πόσο πολύς Λευτέρης Παπαδόπουλος υπήρξε στην ζωή τους, χωρίς καν να τον έχουν αναζητήσει. Αυτό είναι κατά την γνώμη μου η επιτομή του λαϊκού μας τραγουδιού που δεν το ανακαλύπτεις, αλλά σε κυκλώνει. Που δεν το αναζήτησες στα δισκάδικα ή στις ψαγμένες εκπομπές του ραδιοφώνου αλλά σε βρήκε αυτό. Γιατί είχε λόγια να σου πει και γιατί είχε λόγια να σου δώσει.

Σε αυτό το δίπολο (η καλύτερα σε αυτό το «πάρε – δώσε») διαπιστώσαμε όλοι χθες βράδυ στο Καλλιμάρμαρο ότι ο πρόεδρος μας ήταν απαραίτητος σχεδόν όσο και στους πατεράδες και στις μαμάδες μας που του είχαν εμπιστοσύνη περιμένοντας από αυτόν πάντα ένα καινούργιο δίσκο του ώστε να βρουν το δικό τους σουξέ. Αυτός το έγραφε, αυτοί το απογείωναν κι εμείς έφτασε κάποτε η στιγμή που χαρήκαμε την αντοχή του απόηχού του, κι ας μην ζήσαμε την εποχή που γράφτηκε.

Τα τραγούδια του Λευτέρη Παπαδόπουλου είναι ιστορίες γεμάτες περιπετειώδεις εικόνες, όπως ένας παλιός φωνόγραφος που έπαψε να παίζει ή μια κιθάρα κουτσή ή μια καμαρούλα 2Χ3. Οι πρωταγωνιστές αυτών των ιστοριών είναι καθημερινοί και σπάνιοι συγχρόνως, άνθρωποι όπως η Αργυρώ, η Μαρία που γελάει, ο πληγωμένος που θα γίνει ξένος κι εχθρός. Οι ιστορίες του προέδρου, περίπλοκες μέσα στην απλότητα τους και με ήρωες που είναι και δεν είναι ο καθένας μας, με το πέρασμα του χρόνου δυναμώνουν. Θα τις τραγουδάνε και σε τριάντα και σε σαράντα χρόνια – ραπαρισμένες μπορεί, αλλά θα τις τραγουδάνε.

Πολύ από την γενιά του ‘30

Ο Χρήστος Χωμενίδης που αυτά τα προσέχει λέει πως ο Λευτέρης Παπαδόπουλος κουβαλάει στο αίμα του πολύ από την γενιά του ΄30. Οτι είναι κι ο ίδιος μια σύνθεση στην οποία συνυπάρχουν ο συναισθηματικός  λυρισμός του Μυριβίλη (που έβλεπε δασκάλες με χρυσά μάτια όπως ο πρόεδρος έβλεπε τη Μυρσίνη να βάζει τα άσπρα ή το χειλάκι του κοριτσιού που μέθυσε να καίει) κι ο υπερρεαλισμός της ματιάς του Εμπειρίκου – πως αλλιώς να δεις το φεγγάρι άλλοτε πράσινο κι άλλοτε ασημένια τάλιρο; Μπορεί να είναι κι έτσι – δεν αντιλέγω, άλλωστε η παρατήρηση προϋποθέτει ένα προσεχτικό ζύγι που όταν γίνεται από ανθρώπους όπως ο Χρήστος  δίνει σωστό αποτέλεσμα. Εγώ λέω απλά κάτι άλλο: ότι ο Λευτέρης Παπαδόπουλος είχε μια άριστη γνώση του μέτρου κάθε ιστορίας – κι ίσως σε αυτό τον βοήθησε η δημοσιογραφία που τίμησε όσο την στιχουργική. Μπορούσε στα τραγούδια του να προσθέτει αφηγηματικές λεπτομέρειες που ξεπερνούσαν το γεγονός που περιγράφει κι αυτό ο κόσμος έμαθε να το εκτιμάει. Αλλο να αγαπάς κι άλλο να γυρνάει παντού και να σε δικάζει. Αλλο να θες να πεις τον πόνο σου κι άλλο να περπατήσεις με το άγαλμα στο δρόμο. Αλλο να καψουρευτείς κι άλλο όλες του κόσμου οι Κυριακές να λάμπουν στο πρόσωπό του. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος δεν ανέδειξε συναισθήματα – τα πήρε και τα έκανε ενέργεια: το Καλλιμάρμαρο χθες βράδυ σχεδόν απογειώθηκε σε μια διάσταση εξωπραγματική όπου τα τραγούδια, δηλαδή οι στίχοι του προέδρου, ήταν ένα αχρονικό σύμπαν. Κάποια στιγμή περίμενα πως θα ανοίξει ο ουρανός και θα εμφανιστούν ο Διονυσίου, ο Πουλόπουλος, ο Κόκκοτας, ο Τόλης Βοσκόπουλος, ο σερ Μπιθί – όλοι αυτοί που έδωσαν υπόσταση στις ελεγειακές εξομολογήσεις, που ο κόσμος τραγουδούσε για τρεις ώρες.

Εχω καιρό να τον δω στη Μίνα τον πρόεδρο. Την τελευταία φορά που τον είδα ήταν με τον Νότη, το γιό του – τα είπαμε για την ΑΕΚ. Τον έβλεπα χθες να λάμπει με 70 χιλιάδες ανθρώπους γύρω του, ταγμένους στην καθοδήγηση του – όλοι τον φωνάζαν αρχηγό. Ηθελα απλά να του πω πως έχει πάντα δίκιο. Όταν ξημερώνει Κυριακή, είναι όμορφη η ζωή. Μη μου λυπάσαι, να το θυμάσαι…