Στην παγκόσμια Τέχνη συναντάς ιστορίες ανδρών και ιστορίες γυναικών, αλλά οι δεύτερες είναι απίστευτα περισσότερο συναρπαστικές από τις πρώτες. Χρησιμοποιώ τον όρο «ιστορία» προσχηματικά. Ιστορία υπάρχει όχι μόνο σε ένα λογοτεχνικό μυθιστόρημα, ή σε ένα θεατρικό έργο, αλλά και σε ένα ποίημα, κι όχι μόνο σε ένα λυρικό έπος, αλλά και σε ένα λαϊκό τραγούδι. Μια ιστορία μπορεί να απεικονίζει κι ένας ζωγραφικός πίνακας και μια ιστορία μπορείς να δεις ακόμα και σε ένα γλυπτό: αρκεί να μπορείς. Αν μπορείς, θα διαπιστώσεις εύκολα πως ενώ οι αντρικές ιστορίες είναι κατά βάση βιογραφικά παραληρήματα ή διηγήσεις έκφρασης φόβων που μασκαρεύονται σε ηρωϊκές πράξεις, οι γυναικείες ιστορίες είναι γεμάτες περιπέτειες: γιατί είναι ιστορίες που βασίζονται σε μια έμπνευσης που προκύπτει δια μέσου της παρατήρησης. Η παρατήρηση δημιουργεί αισθήματα και τα αισθήματα πυροδοτούν την έμπνευση. Το κοκτέιλ είναι εκρηκτικό. 

Σκεφτείτε το Αρχαίο Θέατρο. Οι τραγωδίες είναι γραμμένες από άνδρες, οι ίδιοι οι ηθοποιοί είναι άνδρες. Κι όμως οι γυναικείοι ρόλοι που εμπεριέχουν είναι καταπληκτικοί. Η Αντιγόνη. Η Ηλέκτρα. Η Ιφιγένεια. Η ίδια η Μήδεια που σύμφωνα με ένα στοίχο της Οδύσσειας στον Κάτω κόσμο βρήκε τον Αχιλλέα και την έκανε να τον ερωτευτεί. Δεν υπάρχει σε αυτούς τους ρόλους τίποτα το μονοσήμαντο: η γυναίκα δεν είναι σίγουρα το κορίτσι της διπλανής πόρτας. Και οι αντρικοί ρόλοι θα πει κάποιος είναι πολύπλοκοι: καμία αντίρρηση. Όμως πίσω από κάθε άντρα βρίσκεται μια γυναίκα – καμιά φορά και μια γυναίκα Θεά – που επηρεάζει τις πράξεις και τις παραλήψεις του, ενώ η Κλυταιμνήστρα δεν χρειάζεται κανένα Αγαμέμνονα: μια χαρά περνούσε με τον εραστή της όσο αυτός έπαιζε τον κατακτητή της Τροίας στην ιστορία της οποίας υπάρχει πάντα ως πρωταγωνίστρια μια Ελένη.

Σε κάθε  Τέχνη οι γυναίκες είναι πρωταγωνίστριες γιατί προκαλούν τα βλέμματα και την φαντασία των δημιουργών είτε με την ομορφιά, είτε με την συμπεριφορά τους. Η Αφροδίτη της Μύλου είναι μια εικόνα ερωτικά ψυχεδελική. Ο Ζέφυρος και η Αύρα που εικονίζονται δίπλα της φυσάνε το όστρακο της για να μεταφέρει αυτό την πρωταγωνίστρια του πίνακα προς την ακτή της Κύπρου. Ομως αυτό που κάνει τον πίνακα εντυπωσιακότερο είναι ότι η Αφροδίτη είναι όμοια η Σιμονέτα, ο έρωτας του ζωγράφου Μποτιτσέλι που ομολογεί δημόσια πως βλέπει την αγάπη του σαν Θεά. Οταν ο Ντελακρουά οραματίζεται την Ελευθερία, που οδηγεί τον γαλλικό λαό ως πασιονάρια, την ζωγραφίζει ημίγυμνη και όμορφη μέσα στους καπνούς και τους πυροβολισμούς: οι άντρες γύρω της είναι κομπάρσοι. Η Ελευθερία του Ντελακρουά είναι δυναμική και σέξι – γυναίκα πραγματική μέσα στην μάχη γιατί η γυναίκα είναι γυναίκα παντού. Η Αννα Καρένινα είναι νομίζεις πολλές γυναίκες μαζί, αλλά κάθε άντρας βλέπει μια γυναίκα ως πολλαπλό είδωλο: ο δύσκολος προσδιορισμός των αρετών και των ελαττωμάτων της είναι στοιχείο της γοητείας της.

Ο άντρας παρατηρεί γιατί γοητεύεται: η γυναίκα του μοιάζει γρίφος ανεξερεύνητος είτε είναι η βιβλική Εύα που θα δαγκώσει το μήλο χωρίς να φοβηθεί και χωρίς να εξηγήσει την πράξη της, είτε είναι η Φόνισσα του Παπαδιαμάντη που στην ειδυλλιακή Σκιάθο ξεπερνά τα όριά της. Αυτή η γοητεία κρατούσε σε εγρήγορση την ίδια την δημιουργικότητα του άντρα: ο γοητευμένος έγραφε τραγούδια, ζωγράφιζε, σχηματοποιούσε πρωταγωνίστριες, κατέθετε δημοσίως θαυμασμούς, αλλά και πόνους. Κολλημένος στο άλλοτε σκοτεινό, άλλοτε τρελό, άλλοτε γεμάτο φως κι άλλοτε γεμάτο μυστήριο αντικείμενο του πόθου του ο άντρας ήλπιζε η παρατήρηση να τον βοηθήσει να βρει ερμηνείες και εξηγήσεις. Τόσο μεγάλη ήταν η έμπνευση της παρατήρησης της γυναίκας που λειτουργούσε και στις γυναίκες. Οποια μπορεί να παρατηρεί τον εαυτό της μπορεί να είναι και δημιουργός η ίδια. Η Φρίντα Κάλο για την ζωγραφική της οποίας έχουν γραφτεί  περισσότερες αναλύσεις από όσες για όλο το έργο των υπολοίπων γυναικών που σταδιοδρόμησαν στην ζωγραφική, γνώριζε άριστα την τέχνη της αυτοπροσωπογραφίας.

«Η γυναίκα δεν είναι κάδρο για να το παρατηρείς και να αντλείς έμπνευση» είμαι βέβαιος πως θα σκέφτονταν πολλές φίλες μου αν τους τα έλεγα όλα αυτά. Εχουν και δίκιο και άδικο. Εχουν δίκιο διότι καμία γυναίκα δεν είναι μόνο εικόνα ώστε να την καρφώνεις με το βλέμμα σου και να την ακολουθείς με αυτό καμιά φορά μάλιστα ενοχλητικά. Και έχουν άδικο γιατί όταν εγώ αναφέρομαι σε παρατήρηση δεν στέκομαι στην εξωτερική εικόνα, αλλά στο σύνολο του γυναικείου σύμπαντος εντός του οποίου κάθε άντρας φτάνει μια στιγμή που θα περιπλανηθεί κι όχι μόνο ως ερωτευμένος ή εραστής αλλά και ως αδερφός, σύζυγος και πατέρας. Τα ταξίδια του άντρα στο γυναικείο σύμπαν έδωσαν Τέχνης αριστουργήματα: αδέξια αρχικά, προσεχτικά στην συνέχεια, και απολαυστικά πολύ αργότερα ο άντρας έμαθε εντός αυτού του σύμπαντος να εμπνέεται.

Είναι η σημερινή γυναίκα πηγή έμπνευσης; Κι εδώ υπάρχουν ενστάσεις. Φοβισμένοι από την γυναικεία χειραφέτηση που καμιά φορά φτάνει σε επίπεδα επιθετικότητας πολλοί άνδρες νομίζουν πως η επιλογή της γυναίκας να αναλαμβάνει όλο και περισσότερους παραδοσιακούς ρόλους που κάποτε ήταν αποκλειστικά αντρικοί την οδηγεί στο να απαρνιέται την παραδοσιακή της γοητεία. Αλλά αυτός ο αντρικός φόβος δεν έχει να κάνει καθόλου με την γυναίκα, που πολύ σωστά αδιαφορεί για αυτές τις εκτιμήσεις και προχωρά στον δρόμο της. Η σημερινή γυναίκα είναι περισσότερο πολύπλοκη και για αυτό περισσότερο ενδιαφέρουσα γιατί προσθέτει στο ρεπερτόριο της ρόλους σαν την σταρ της ηθοποιίας που δεν μένει στα κλισέ κι ας τα έχει υπηρετήσει με τέτοια μεγαλοπρέπεια ώστε έχει κερδίσει βραβεία.

Τι είναι η σημερινή γυναίκα που δεν ήταν κάποτε; Ερωμένη; Φυσικά και είναι και μάλιστα αφήνοντας στην άκρη αναστολές και φοβίες. Σύζυγος και σύντροφος; Φυσικά και είναι και μάλιστα όχι από υποχρέωση απέναντι σε κάποιου τύπου οικογενειακό πρωτόκολλο, αλλά από επιλογή ακηδεμόνευτη. Μάνα; Φυσικά και είναι και μάλιστα πιο έτοιμη από ποτέ να επικοινωνήσει με τα παιδιά της. Γιαγιά; Φυσικά και είναι και μάλιστα μπορεί να είναι και στοργική και μοντέρνα συγχρόνως και για αυτό στο κέντρο της προσοχής για την σοφία της. Η γυναίκα δεν έχει αφήσει στην άκρη τίποτα και την ίδια στιγμή έχει προχωρήσει μπροστά κατακτώντας το δικαίωμα να ισχυρίζεται πως το σύμπαν της είναι ωραιότερο από ποτέ. Κι όποιος υποφέρει την γιγάντωση αυτού του σύμπαντος θα πρεπε απλά να ξέρει να το παρατηρεί: εντός αυτού κρύβονται οι πιο μεγάλες αλήθειες.

Δεν λείπει καθόλου η γυναίκα ως έμπνευση: λείπουν απλά άντρες που να μπορούν να παρατηρούν όπως κάποτε. Στη μέρα της γιορτής της η γυναίκα απλά χαμογελάει – και μάλιστα καθόλου αυτάρεσκα. Απλά με την σιγουριά πως τα βραχυκυκλώματα που προκαλεί στα πατριαρχικά δεδομένα είναι η μεγαλύτερη απόδειξη ότι τον κόσμο που κάποτε διεκδικούσε σήμερα, όχι απλά τον κατέκτησε, αλλά τον άλλαξε κιόλας…              

(Βημαγκαζίνο, Μάρτιος του 2025)