Στο Γουέμπλεϊ ψιλόβρεχε. Οι Αγγλοι και οι Σκοτσέζοι έκαναν την πρέπουσα φασαρία στις εξέδρες που αν δεν υπήρχαν τα μέτρα για την πανδημία θα ήταν κατάμεστες. Αλλά η Αγγλία και η Σκοτία στη δεύτερη αναμέτρησή τους σε τελική φάση πανευρωπαϊκού πρωταθλήματος έμειναν στο 0-0. Κάποιος θα πει ότι αυτό συνέβη γιατί ο Χάρι Κέιν έχει το μυαλό του στο πως θα πάρει μεταγραφή από την Τότεναμ και κάποιος άλλος θα επισημάνει ότι οι Σκοτσέζοι δεν έχουν κυνηγούς που σκοράρουν – ο φορ τους, ο Λίντον Ντάικς μικρός ξεχώρισε παίζοντας ράγκμπι στην Αυστραλία. Αλλά ίσως ο πραγματικός λόγος που αυτό συνέβη είναι ότι και οι δυο παίζουν ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο: οι Σκοτσέζοι παρατάχθηκαν με μια παραλλαγή του 5-4-1 και οι Αγγλοι προσπαθούν να παίξουν 4-3-3. Χωρίς 4-4-2 τα βρετανικά ντέρμπι δεν είναι βρετανικά.     

Το γραφα και στην εφημερίδα, το γράφω κι εδώ. Κάθε καλοκαίρι που υπάρχει μια διοργάνωση εθνικών ομάδων, όπως το εφετινό Εuro2020 που παρακολουθούμε ή το εφετινό Κόπα Αμέρικα που βλέπουμε αν έχουμε αυπνίες, αναρωτιόμαστε γιατί χάθηκαν οι περίφημες παραδοσιακές ποδοσφαιρικές σχολές - με τον όρο αυτό μάθαμε κάποτε να αποκαλούμε το είδος του ποδοσφαίρου που παίζει κάθε χώρα με παράδοση στο άθλημα. Το αναρωτιόμαστε τιμώντας τη νοσταλγία των παιδικών μας χρόνων – την Ολλανδία του ’70, την Βραζιλία του ΄82, την Ιταλία του Μπέαρζοτ, την Γερμανία του Ρουμενίγκε κτλ.  

Καποτε όλοι καμάρωναν

Δεν υπαινίσσομαι, προς Θεού, ότι και οι «σχολές» είναι ένα από τα ωραία κλισέ με τα οποία μεγαλώσαμε. Μολονότι πολλά που έχουν ειπωθεί επί του θέματος (και όχι μόνο στην Ελλάδα…) ανήκουν στη σφαίρα των υπερβολών, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι σχολές υπήρξαν, πόσο μάλλον όταν οι πρώτοι που καμαρώνουν για την ύπαρξή τους είναι αυτοί που όλοι οι υπόλοιποι θεωρούμε ιδρυτές τους. Κανένας Βραζιλιάνος που έχω γνωρίσει (κι έχω γνωρίσει πάρα πολλούς περνώντας το μήνα του παγκοσμίου κυπέλλου το 2014 στην χώρα αυτή…) δεν έκρυψε ποτέ του την αγάπη για το περίφημο «τζιόκο μπονίτο», δηλαδή για το ποδόσφαιρο της ατομικής ενέργειας και της θεαματικής επίδειξης. Επίσης οι Ιταλοί, στο σύνολό τους, θεωρούν ότι όντως κάποτε όλοι οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι ζήλευαν την ανθεκτικότητα της άμυνας τους και την ικανότητά τους να παίρνουν αποτελέσματα με όπλο την πονηριά τους. Οι Γερμανοί μπορεί να μην ένιωθαν κολακευμένοι, όταν άκουγαν ότι τους αποκαλούσαμε «πάντσερ», πλην όμως πίστευαν ότι το ποδόσφαιρο τους εκπροσωπεί πολλά από τα στοιχεία του χαρακτήρα τους, είναι δηλαδή αποτελεσματικό, πεισματάρικο και οργανωμένο. Περιττό να πω ότι οι Ολλανδοί, όχι μόνο πιστεύουν πραγματικά ότι την δεκαετία του ‘70 άλλαξαν την ιστορία του σπορ με το total football, αλλά είναι και πρόθυμοι να σου εξηγήσουν ότι ο Ρίνους Μίχελ το έκανε μελετώντας τα παλιρροιακά κύματα. Και οι Αγγλοι; Δεν χώρα αμφιβολία πως για χρόνια θα ήθελαν να αναγράφεται στις ταυτότητες τους το 4-4-2 αντί για παράδειγμα ο τόπος καταγωγής τους. Και μετά τι έγινε; Μετά απλά όλοι αυτοί σταμάτησαν να σέβονται τις παραδόσεις τους. Και πήραν άλλους δρόμους.

Παγκοσμιοποίηση προπονητική

Υποτίθεται ότι τον θάνατο των σχολών τον έφερε η ποδοσφαιρική παγκοσμιοποίησή, το γεγονός δηλαδή ότι οι προπονητές μπορούν να βρίσκουν δουλειές μακριά από τις πατρίδες τους και οι ομάδες (ειδικά οι ευρωπαϊκές) μπορούν να έχουν στις τάξεις τους όσους ξένους θέλουν. Πώς να παίξει αγγλικό ποδόσφαιρο η Άρσεναλ αναρωτιόμασταν, κάτι χρόνια πριν, όταν ο Αρσέν Βενγκέρ παρουσίαζε τους «Κανονιέρηδες» πολλές φορές χωρίς κανέναν Αγγλο ποδοσφαιριστή στη βασική σύνθεση; Η παρατήρηση και ο προβληματισμός ήταν σωστός, όπως είναι σωστό κι ότι από τη στιγμή που η Πρέμιερ Λιγκ γέμισε προπονητές από τον ευρωπαϊκό νότο είναι απίθανο να δεις αγγλικές ομάδες που να σεντράρουν και να ψάχνουν τους δίδυμους πύργους που υπήρχαν πάντα στο παραδοσιακό 4-4-2.

Χαρακτήρας και συνέπεια

Είναι αλήθεια ότι όταν καταργείται ο βρετανικός χαρακτήρας στο αγγλικό πρωτάθλημα ή ο ιταλικός χαρακτήρας στο καμπιονάτο είναι μάλλον ουτοπικό να περιμένεις να παίξουν αγγλικό ποδόσφαιρο η εθνική Αγγλίας και ιταλικό ποδόσφαιρο η Σκουάντρα Ατζούρα. Αλλά για μια στιγμή· οι Ισπανοί έχουν κι αυτοί πάρα πολλούς ξένους, όμως οι επιτυχημένες τους εθνικές ομάδες τίμησαν το παραδοσιακό ισπανικό τίκι τάκα. Και στη Βραζιλία, εξ όσων γνωρίζω μπορεί τα προβλήματα του ποδοσφαίρου να είναι πολλά, πλην όμως δεν είναι οι ξένοι παίκτες που υπάρχουν στο πρωτάθλημα, διότι τέτοιοι δεν υπάρχουν παρά ελάχιστοι. Και δεν υπάρχουν εκεί και ξένοι προπονητές που αλλοιώνουν το χαρακτήρα του ποδόσφαιρού τους - αν εξαιρέσεις κάποιους τυχοδιώκτες πορτογάλους, που μπορεί να βρεθούν εκεί γνωρίζοντας πως χάρη στην ίδια γλώσσα θα κάνουν εύκολα τη δουλειά τους. Το λέω υπονοώντας, εμμέσως πλην σαφώς, ότι όποιος τη σχολή του την πρόδωσε είναι γιατί πείστηκε πως πρέπει να υιοθετήσει μια άλλη συνταγή επιτυχίας και να αφήσει στην άκρη την παραδοσιακή.

 Κανένα γοητευτικό μυστήριο

Κανείς δεν απαγορεύει στους Ιταλούς να παίξουν άμυνα όπως τα χρόνια του Τζόφ, του Σιρέα, του Τζεντίλε και του Καμπρίνι. Ολοι θα δακρύζαμε από νοσταλγία αν ξαφνικά στο φετινό πανευρωπαϊκό πρωτάθλημα βλέπαμε την Αγγλία να κατεβαίνεις στο Γουέμπλεϊ παίζοντας 4-4-2 και στο όνομα του σερ Στάνλεϊ Μάθιους και του Τζάκι Τσάρλτον να κάνει κάποια σέντρα παραπάνω. Φυσικά, όσοι αγαπάμε το ποδόσφαιρο, θα χαιρόμασταν με μια Ολλανδία που να παρουσιάζει πάλι κάτι αληθινά πρωτοποριακό: το λέω γιατί το παλιό τόταλ φούτμπολ δεν έχει πια κανένα γοητευτικό μυστήριο, αφού κάθε καλή ομάδα χρησιμοποιεί τους ακραίους αμυντικούς της στην επίθεση και μπορεί, όταν χρειαστεί να ανεβάσει την άμυνα της στη σέντρα. Αν αυτά οι ομάδες αυτές τα άφησαν στην άκρη είναι γιατί πρόκειται για παλιομοδίτικές συνταγές που δεν φέρνουν επιτυχίες.

Κατενάτσιο με γραβάτα

Οι Αγγλοι παίζοντας 4-4-2 δεν έχουν καταφέρει να κερδίσουν ποτέ το Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα - πράγμα που κατάφεραν οι Δανοί και οι Ελληνες. Οι νίκες τους τον καιρό του 4-4-2 περιορίζονταν στο ετήσιο πρωτάθλημα του νησιού, τα ματς που έδιναν με τους Σκοτσέζους, τους Ιρλανδούς και τους Ουαλλούς και τα περιέγραφε ο Γιάννης Αργυρίου. Θα είχαν περισσότερες ελπίδες να κερδίσουν το τρόπαιο αν έπαιζαν όπως παλιά; Δεν νομίζω. Και δεν τους ξεγράφω για τη συνέχεια: δεν έχουν δεχτεί γκολ σε δυο ματς. Και αν η δική τους σχολή έκλεισε, δεν βλέπω και τις άλλες να προοδεύουν. 

Το κατενάτσιο των  Ιταλών ήταν χρήσιμο όταν έπρεπε να κοροϊδέψουν τους Βραζιλιάνους ή να μπερδέψουν τους Γερμανούς, όταν όμως έπαιζαν με ομάδες κατώτερες η επιλογή της  μανιακής προσοχής στην άμυνα καταντούσε αυτοκαταστροφική. Σε άλλες περιπτώσεις τις σχολές της διέλυσε ίδια αλλαγή της κοινωνίας και της χώρας. Στη Γερμανία των εκατομμυρίων μεταναστών υπάρχουν χαρισματικά παιδιά που χαίρονται το ποδόσφαιρο χωρίς να γνωρίζουν τις γερμανικές ιστορίες, στις οποίες πρωταγωνιστούσαν ο Γκέρτ Μίλερ και ο Κάλε Ρουμενίγκε. Στην εθνική Γαλλίας αγωνίζονται προικισμένα παιδιά με καταγωγή και προέλευση από τη Σενεγάλη και που δεν μοιάζουν καθόλου με τον Πλατινί, τον Ζιρές και τον Ροστό. Οι Γάλλοι όταν κατάφεραν να πείσουν αυτά τα παιδιά ότι η Γαλλία που υιοθέτησε τους γονείς τους είναι η νέα τους πατρίδα, έγιναν ξανά πρωταθλητές κόσμου.

Στο μυαλό μας

Ποιος νοιάζεται για τις σχολές όταν πάντα το βασικό στο ποδόσφαιρο είναι το αποτέλεσμα; Νομίζω κανείς. Η μάλλον νοιαζόμαστε όλοι εμείς που μεγαλώσαμε έχοντας μάθει ότι στο ποδόσφαιρο υπάρχουν πράγματα που δεν γίνεται να αλλάξουν ποτέ. Οι Βραζιλιάνοι στο μυαλό μας θα κάνουν πάντα ντρίπλες και τακουνάκια. Οι Ιταλοί στο μυαλό μας θα παίζουν πάντα άμυνα. Οι Ολλανδοί στο μυαλό μας θα κάνουν πάντα σατανικά κόλπα και στις στημένες φάσεις. Οι Γερμανοί στο μυαλό μας θα σκοράρουν πάντα στο 90΄γιατί δεν παρατάνε το ματς ποτέ. Στο μυαλό μας…