Οσα συνέβησαν φέτος το καλοκαίρι στο περίφημο Βρετανικό Μουσείο δεν έχουν προηγούμενο. Μολονότι οι κλοπές των μουσείων είναι στην ευρωπαϊκή επικαιρότητα χρόνια τώρα, αυτά που έγιναν φέτος στο Λονδίνο είναι μοναδικά. Για την ώρα βρέχει παραιτήσεις: μετά την παραίτηση του Χάρτβιχ Φίσερ από τη διεύθυνση του Μουσείου κι ο αναπληρωτής διευθυντής Τζόναθαν Ουίλιαμς συμφώνησε να αποσυρθεί από τα καθήκοντά του έως ότου ολοκληρωθεί η ανεξάρτητη έρευνα για τις κλοπές. Το πόσες κλοπές υπήρξαν παραμένει μυστήριο: κανείς δεν είναι σε θέση να δώσει τον ακριβή αριθμό. Το BBC μετέδωσε στις αρχές της εβδομάδας πως είναι δύσκολο να εκτιμηθεί σήμερα τι ακριβώς έχει κλαπεί καθώς ειδικά τα μικροαντικείμενα δεν αποκλείεται να έχουν αντικατασταθεί από ρέπλικες. Υπάρχει δε η υποψία πως όποιοι έκλεβαν το έκαναν για χρόνια – κανείς τους δεν χρειαζόταν να πουλάει αρχαιότητες στο e bay κι αν κάτι τέτοιο έγινε τελικά προκαλώντας την παγκόσμια κοινή γνώμη, είναι γιατί προφανώς κάποιοι από τους κλέφτες αισθάνονταν πως ουδείς θα ασχοληθεί μαζί τους. Η όλη ιστορία μου επιτρέπει να μοιραστώ μαζί σας μια παλιά μου ιδέα,: η μόνη λύση για την επιστροφή των μαρμάρων στην Αθήνα δεν είναι άλλη από τη σοβαρή οργάνωση μιας κλοπής τους, σαν αυτή που βλέπουμε στις ταινίες. Η εφετινή εξέλιξη σημαίνει πως με την κατάλληλη οργάνωση και τα απαραίτητα χρήματα θα μπορούσαν να βρεθούν και τα κατάλληλα πρόσωπα για να την κάνουν. Λίγοι και καλοί αρκούσαν για να κλέψουμε τους κλέφτες.
Πριν μου επιτεθείτε κατηγορώντας με για κυνισμό θέλω την προσοχή σας. Τι είναι ένα μουσείο; Όχι φυσικά μια αποθήκη αρχαιοτήτων ή πινάκων. Νομίζω ότι είναι ένας χώρος εκθεμάτων στον οποίο έχει πρόσβαση το κοινό. Βασίζεται σε μια σύμβαση ανυπόγραφη - στη σύμβαση του υπεύθυνου για την λειτουργία του με αυτόν που το επισκέπτεται: ο επισκέπτης πιστεύει πως ό,τι βλέπει είναι αυθεντικό κι ο υπεύθυνος του μουσείο οφείλει αυθεντικά και μόνο εκθέματα να του παρουσιάσει. Όπως κάθε σύμβαση η τήρησή της εξαρτάται κι αυτή από τα συμβαλλόμενα μέρη: αν ο υπεύθυνος του Μουσείου είναι απατεώνας, ο επισκέπτης μπορεί να δει πολλά μη αυθεντικά εκθέματα. Ωστόσο όλο αυτό είναι θεωρεία. Δεν είναι αλήθεια πως η αυθεντικότητα των εκθεμάτων είναι κάτι υποχρεωτικό. Υπάρχουν πολλά μουσεία που σίγουρα ό,τι σου παρουσιάζουν δεν είναι τέτοιο. Στο Τοπ Καπί της Κωνσταντινούπολης μπορείς να δεις ανάμεσα σε εκθέματα που παραπέμπουν στις μεγάλες εποχές των σουλτάνων και αντικείμενα που προέρχονται από θρησκευτικές μυθολογίες όπως πχ η ράβδος του Μωυσή που έσκισε στα δυο την θάλασσα. Κάποτε στο ιστορικό μουσείο του Γκαζιαντέπ, που βρίσκεται μεταξύ Τουρκίας και Συρίας, είδα ως έκθεμα τα γκέμια του άρματος του Μεγάλου Αλεξάνδρου – προφανώς και δεν μπορεί να ήταν αυτά του Βουκεφάλα.
Για να μην νομίζετε πως μη αυθεντικά δημιουργήματα υπάρχουν μόνο σε χώρες που χρησιμοποιούν φαντασία για να δημιουργήσουν μουσεία διότι δεν έχουν υπάρξει αποικιοκρατικές δυνάμεις, σκεφτείτε ότι το αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, σίγουρα το μεγαλύτερο μουσείο της Νέας Υόρκης, είναι γεμάτο από ρέπλικες. Μπορείς να δεις τρομερά θηλαστικά, σπάνια αιλουροειδή, μοναδικά ερπετά και έντομα που δεν ξέρεις ότι υπάρχουν. Μόνο που τίποτα δεν είναι αληθινό: είναι όλα κατασκευασμένα. Πρόκειται για θεαματικά κουκλάκια που σε κάνουν να μένεις άφωνος με την ομορφιά και τις λεπτομέρειές τους, αλλά είναι ψεύτικα ακριβώς όσο οι δεινόσαυροι που στον πέμπτο του όροφο νομίζεις πως σε κυνηγάνε. Που βασίζεται η επιτυχία του; Προφανώς στο γεγονός ότι σου προσφέρει την δυνατότητα να δεις την αληθινή ομορφιά του πλανήτη (εν μέρει και την ίδια την ιστορική του εξέλιξη) – δηλαδή εικόνες που δύσκολα θα ξεχάσεις. Οι ελαφροχέρηδες του Βρετανικού Μουσείου σαφώς και πιστεύουν πως οι επισκέπτες του δεν ενδιαφέρονται για το αν το ό,τι βλέπουν είναι αυθεντικό: πιστεύουν πως στη συντριπτική πλειοψηφία τους οι επισκέπτες κάνουν μια βόλτα. Ετσι δεν είχαν τον παραμικρό δισταγμό να κλέψουν ό,τι μπορούσαν και να το αντικαταστήσουν με κάτι όμοιο, αλλά ψεύτικο. Και για αυτό θα συνεργαζόντουσαν άνετα μαζί μας στην κλοπή των μαρμάρων. Θα έβαζαν κάποιες ρέπλικες στη θέση τους και θα μοιραζόντουσαν το ένοχο μυστικό σε μια παμπ με ένα ποτήρι μπύρα στο χέρι. Ισως κι όλο χαρά γιατί βοήθησαν τους Ελληνες, του μόνους δηλαδή που αγαπούν τα αυθεντικά μάρμαρα διότι για αυτούς αποτελούν κομμάτι της πολιτιστικής τους κληρονομιάς κι όχι απλά εκθέματα.
Θα μπορούσε να γίνει μια ωραία ληστεία του Βρετανικού Μουσείου από την μεριά μας; Φυσικά αρκεί να ήταν οργανωμένη. Θα τα κλέβαμε κομμάτι κομμάτι. Για χρόνια. Ενα ένα. Και θα τα αντικαθιστούσαμε με ψεύτικα. Αν από την στιγμή που ξεκίνησε η ιστορία της διεκδίκησης είχε αφιερωθεί για την οργάνωσή της κλοπής, όλος αυτός ο χρόνος που ξοδεύουμε πηγαίνοντας παντού με το σταυρό στο χέρι (που λέει ο λόγος…) θα τα είχαμε καταφέρει σίγουρα. Η όλη διαδικασία θα ήταν μια αληθινά μεγάλη στιγμή της ιστορίας μας: πιστεύω θα γινόταν και κάτι σαν εθνική επέτειος.Ο οργανωτής της κλοπής θα ήταν εθνικός μας ήρωας. Θα πληρώναμε τους Βρετανούς με το ίδιο νόμισμα: θα σβήναμε με τον πλέον θεαματικό τρόπο την ιστορία της αρπαγής των μαρμάρων από τον λόρδο του Ελγιν – θα τον κάναμε υποσημείωση στην ιστορία. Ποιος θα τολμούσε να μας καταγγείλει για την ληστεία του αιώνα; Οι Αγγλοι; Δύσκολά. Ο Ελγιν κατέστρεψε την αισθητική του Παρθενώνα κι εμείς οφείλουμε να παρέμβουμε: αυτό θα ήταν το ατράνταχτο επιχείρημά μας. Θα ισχυριζόμασταν επίσης πως ζητήσαμε μέσω κάθε διπλωματικής οδού την επιστροφή των μαρμάρων χωρίς το αίτημα να βρει ανταπόκριση. Θα εξηγούσαμε πως είναι δύσκολο να μιλήσεις για ιστορία, για αισθητική, για ομορφιά όταν έχεις να κάνεις με κλέφτες. Η λύση για μένα έπρεπε εξ αρχής αυτή και μόνο να είναι. Η τέλεια κλοπή. Ως εκδίκηση. Κι αποκατάσταση της ιστορίας.
Πολύ φοβάμαι πως και στην ιστορία αυτή κατά βάθος μας άρεσε λιγάκι ο ρόλος του θύματος. Θέλαμε όλοι να βλέπουν την έλλειψη των μαρμάρων στην Αθήνα όταν επισκέπτονται τον Παρθενώνα γιατί νομίζαμε πως έτσι θα καταλάβαιναν τα δίκια μας. Και λοιπόν; Ας πούμε πως όλοι τα καταλάβαιναν κι όλοι μας συμπονούσαν: σύλλογος για την επιστροφή των μαρμάρων στον Παρθενώνα υπάρχει άλλωστε και στο Λονδίνο. Αλλά οι διαχειριστές του Βρετανικού Μουσείου δυστυχώς από αυτά δεν καταλαβαίνουν: δείτε πχ ακόμα και τώρα πόσο άνετα διαχειρίζονται το ρεζιλίκι τους δίνοντας του μια διάσταση αστυνομικού δράματος. Στο τέλος οι παλιοί κλέφτες θα μας κάνουν να αγαπήσουμε τους νέους κλέφτες. Αλλά εμείς φταίμε που δεν τους κλέψαμε…
(Βημαγκαζίνο, Σεπτέμβριος του 2023)
