Η είδηση του θανάτου του Φιντέλ Κάστρο συνοδεύεται από χιλιάδες αναρτήσεις στα social media και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικό το πράγμα, αφού μιλάμε για κάποιον που πολλοί ένοιωθαν ότι γνωρίζουν (και μάλιστα καλά…). Δεν έχει σημασία αν ισχύει, σημασία έχει ότι συμβαίνει. Ο Κάστρο ήταν ο μύθος του.

Η ζωή με επικεφαλίδες

Για τον Κάστρο ισχύει ότι για να τον θαυμάζεις πρέπει να γνωρίζεις τη ζωή του με επικεφαλίδες: αν σκάψεις στις λεπτομέρειες θα βρεις πολλά και μεγάλα λάθη για αυτό καλύτερα να μην το κάνεις. Μείνε στο ότι ο Κάστρο ήταν ο νεαρός «δικηγόρος των φτωχών», που στρατιωτικοποιήθηκε και μαζί με τον Τσε και τον Σιενφουέγος, ανέτρεψαν τον Μπατίστα κι έκαναν επανάσταση κάτω από τη μύτη των Αμερικάνων, ότι ήταν ο τελευταίος μεγάλος κομμουνιστής ηγέτης, ο άνθρωπος που άντεξε στο αμερικανικό εμπάργκο – ίσως το σκληρότερο που έχει υποστεί χώρα. Ο Κάστρο ήταν αυτός που έστελνε Κουβανούς στρατιώτες στην Νικαράγουα και στην Αγκόλα παρά τις απειλές των Ρήγκαν και των Μπους. Ηταν ο ρήτορας που αγόρευε ώρες ολόκληρες και τα τσιτάτα του οποίου θα μείνουν στην ιστορία – έστω κι αν πάντα θα χρειάζεται η υποσημείωση για να καταλάβει κανείς σε τι ακριβώς αναφέρεται. Ο Κάστρο ήταν ο αρχηγός με το πούρο, ο άνθρωπος για τον οποίο παραλίγο θα ξεκινούσε ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, αυτός που έδινε καταφύγιο σε όλους τους κυνηγημένους της γης, ακόμα και στον Ντιέγκο Μαραντόνα, που τις κατά καιρούς δηλώσεις του εναντίον της FIFA από την Κούβα τις έκανε. Στο τέλος ο Κάστρο ήταν και ο μεγάλος άτυχος. Ο θάνατός του στα 90 του χρόνια, μετά από μια περίοδο εξαφάνισης από το παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό, δεν έχει αυτό το ηρωϊκό στοιχείο που στον ίδιο ως επίλογος άξιζε: αν είχε πεθάνει είκοσι χρόνια έστω πριν, κανείς από τα εκατομμύρια των φίλων του δεν θα πίστευε πως έφυγε σαν κοινός θνητός κι όλοι θα μιλούσαν και για το θάνατό του με την ίδια υπερβολή που μιλούσαν και για τη ζωή του. Θα διακινούνταν δεκάδες θεωρίες συνομωσίας, θα γινόταν ένας πλειστηριασμός από εικασίες, θα ξεσπούσε ένα νέο αντιαμερικανικό πάθος, αφού οι «φονιάδες των λαών» θα είχαν φάει και το Φιντέλ. Τώρα ο κάποτε λαϊκός ηγέτης φεύγει προκαλώντας τη συγκίνηση που προκαλεί η φυγή του διοικητή εν αποστρατεία, του σημαντικού που πρέπει να υπενθυμίσεις τη σημασία του. Και φεύγει και μάλλον ηττημένος, αφού και η Κούβα του, με τις ευλογίες του αδερφού του και κάποτε συμπολεμιστή του Ραούλ, έχει αλλάξει ρότα, τόσο θεαματικά που σε καμία δεκαετία θα χει γεμίσει ξενοδοχεία, κλαμπ και καζίνα και θα θυμίζει την Κούβα του Μπατίστα που ο ίδιος κάποτε ανέτρεψε. Ευτυχώς για αυτόν που τουλάχιστον αυτό δεν θα προλάβει να το δει.

Εκανε πάντα έξω φρενών τους Αμερικάνους

Στις τελευταίες δημόσιες εμφανίσεις του ο Κάστρο είχε επικρίνει τον Ομπάμα, αλλά όχι και τον αδερφό του που τον δέχτηκε στην Κούβα και που μαζί του συνεργάστηκε αρμονικότατα. Είχε πάντα ένα καταπληκτικό τρόπο να κάνει έξω φρενών τους Αμερικάνους ο Φιντέλ: όταν πρόσφατα ο Ομπάμα είχε επισκεφτεί την Ιαπωνία είχε πει ότι ο αμερικάνος πρόεδρος ξέμεινε από λέξεις και δεν κατάφερε να βρει τις κατάλληλες για να ζητήσει συγνώμη από τους Γιαπωνέζους για τον πόνο που οι ΗΠΑ τους προκάλεσαν – ακούστηκε ωραίο, αλλά ήταν κι εντελώς άτοπο, αφού οι Γιαπωνέζοι είναι ήδη από το ‘60 οι καλύτεροι σύμμαχοι των Αμερικανών και συγνώμες δεν περιμένουν. Αλλά ο Κάστρο, υπήρξε επαναστάτης γιατί είχε πάντα αυτή τη σπάνια ικανότητα να αντλεί δύναμη από τον τρόπο που ο ίδιος διάβαζε την πραγματικότητα: η ανάγνωση της ανάγκης του κόσμου, περισσότερο και από την όποια ιδεολογία του, ήταν αυτό που κάποτε τον έβγαλε στα βουνά. Οι θρυλικές επαναστάσεις του δεν είχαν τίποτα το μαζικό: η πρώτη του έγινε με 120 άτομα, η επιστροφή του στην Κούβα από το Μεξικό και στον ένοπλο αγώνα, στα μέσα της δεκαετίας του ΄50, στηρίχτηκε από καμιά ογδονταριά φίλους του, όταν μπήκε κάποτε στην Αβάνα ο στρατός του αριθμούσε μερικές χιλιάδες οπλισμένους αγρότες, που έπιασαν το στρατό του Μπατίστα κυριολεκτικά στον ύπνο. Η δημοτικότητα του εκτινάχτηκε μετά την αποτυχημένη προσπάθεια των αμερικάνων να τον ανατρέψουν: ο λαός της Κούβας συσπειρώθηκε γύρω του μετά την επανάστασή του. Οι ιστορίες του είναι ιστορίες αγωνιστικής ξεροκεφαλιάς – δεν ήταν ο Λένιν της Κούβας, αν και από αυτόν αγαπήθηκε μάλλον περισσότερο. Το ειρωνικό στην ιστορία του είναι ότι ενώ αυτός χρειάστηκε τα όπλα για ν αλλάξει την Κούβα, κάποια χρόνια αργότερα ο αδερφός του συνθηκολόγησε και κάνει φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στην Κούβα, χωρίς ούτε μια τουφεκιά. Και δεν προκύπτει από πουθενά πως ο Ραούλ Κάστρο φοβάται ότι θα υπάρξει ένας νέος Φιντέλ.

Είναι λάθος να κρίνουμε τη δεκαετία του ‘50 και του ΄60, στις οποίες ο Κάστρο πρωταγωνίστησε ως επαναστάτης, πριν εξελιχτεί σε λάτρη της εξουσίας, με τα μέτρα του σήμερα. Αν σήμερα πεις ότι στην εποχή μας ένας Κάστρο χρειάζεται, οι ίδιοι οι Κουβανοί θα είναι οι πρώτοι που θα συμφωνήσουν, μόνο που θα εννοούν τον Ραούλ. Η μετεξέλιξη της Κούβας μετά τη δεκαετία του 80 κουβαλούσε πολύ από την αντιφατικότητα του Φιντέλ: όπως άλλοι έβλεπαν τον Κάστρο ως επαναστάτη κι άλλοι ως γραφικό τρελό, έτσι και η Κούβα του είχε για τους τρίτους δυο όψεις, πιθανότατα εξίσου πραγματικές – ήταν η φτωχή Κούβα που όμως επιστημονικά προόδευσε και παρείχε ιατρική περίθαλψη και παιδεία σε όλους (πράγματα καθόλου αυτονόητα όταν μιλάμε για νοτιοαμερικάνικες και κεντροαμερικανικές χώρες) και την ίδια στιγμή ήταν και η Μέκκα του σεξουαλικού τουρισμού, ένα όνειρο ζωής για κάθε δυτικό που ξοδεύοντας ελάχιστα μπορούσε να νοιώσει Χιου Χέφνερ. Οποιος πρόλαβε, πρόλαβε.

Η κατάλληλη φιλία     

Εν τέλει ο Φιντέλ έφυγε αφήνοντας μας μια ιστορία τη σημαντικότητα της οποίας, παραδόξως, δεν θα κρίνει ο χρόνος που προηγήθηκε και στον οποίο ο ίδιος έδρασε, αλλά ο χρόνος που ακολουθεί και στον οποίο θα κριθεί η επικαιρότητα της όποιας παρακαταθήκης του. Το βέβαιο είναι ότι περισσότερο και από το Φιντέλ χρειαζόμαστε τους συμβολισμούς που ακόμα κουβαλάει η πολύ μακρινή ανάμνηση των κατορθωμάτων του: τιμή στην ξεροκεφαλιά του, στην δύναμή του να τα βάζει με μια αληθινή υπερδύναμη, στην μοναδικότητα του, στην πίστη του ότι μπορεί ν αλλάξει τον κόσμο, μολονότι δεν τα κατάφερε και η ιστορία της επανάστασης και της πατρίδας του είναι ένα ωραίο μάθημα για το τι συνέβη εδώ μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Τιμή, όμως στο μύθο του: υπήρξε απαραίτητος όπως όλοι όσοι προκάλεσαν θαυμασμό.

Πάντα σκεφτόμουν ότι η φιλία του Φιντέλ με τον Μαραντόνα ήταν πολύ ενδεικτική και προσωπικότητας του: ο Κάστρο που έφυγε ενώ η χώρα του παίρνει άλλους δρόμους από αυτούς που ο ίδιος πίστεψε, αγαπούσε περισσότερο το θέαμα από το αποτέλεσμα…