Ο αυτοκράτορας Ναρουχίτο, συμβολικά μόνος, δηλαδή χωρίς την οικογένεια του στην εξέδρα των επισήμων, κήρυξε χθες την έναρξη των πιο δύσκολων Ολυμπιακών Αγώνων της ιστορίας. Σε ένα άδειο γήπεδο στο οποίο υπήρχαν μόνο 6000 τεχνικοί, αρτίστες και αθλητές, 900 περίπου επίσημοι και 3500 δημοσιογράφοι. Αλλά με τον πλανήτη να παρακολουθεί ήδη αγωνιώντας τι θα γίνει τις επόμενες μέρες. Ας ελπίσουμε ότι το κεντρικό θέμα της τελετής έναρξης, ότι δηλαδή ο άνθρωπος δεν σταματά μπροστά σε καμία αντιξοότητα, θα αποδειχτεί ισχυρό μήνυμα. Κι ότι οι Αγώνες των αθλητών θα ολοκληρωθούν χωρίς προβλήματα.  

Η δυσκολία της στιγμής

Στις τελετές έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων καταλαβαίνεις κυρίως το μήνυμα που προσπαθούν να στείλουν οι χώρες που τις διοργανώνουν. Οι δυνατές χώρες το μήνυμα το στέλνουν προς το εσωτερικό τους, λειτουργούν ως διοργανωτές και κλειδοκράτορες, απευθύνονται στο λαό τους και του ζητούν να χαρεί τη γιορτή: τους ξένους απλώς τους καλούν να κατανοήσουν την κουλτούρα τους και να μυηθούν στην ιστορία τους – στην τελετή σε θέλουν χειροκροτητή τους. Οι λιγότερο δυνατές χρησιμοποιούν την τελετή έναρξης σαν καρτ ποστάλ προς όλους: σου δείχνουν ποιοι είναι ή ποιοι νομίζουν ότι είναι, ζητάνε το σεβασμό σου, εξασφαλίζοντας στην καλύτερη λίγη συμπάθεια. Η Ιαπωνία είναι αναμφίβολα μια δυνατή χώρα. Αλλά η εποχή που διοργανώνει τους Αγώνες δεν επιτρέπει αναφορές σε δυνάμεις, ούτε διοργανώσεις γιορτών: πρώτα από όλα υπάρχει ο πλανήτης και η περιπέτεια που περνά. Και μετά ο άνθρωπος, που στη δυσκολία που ζει, αντιστέκεται. Αυτό μπορεί να επισημανθεί. Αλλά δεν μπορεί να γίνει και θέαμα.

Οι Γιαπωνέζοι, που ανέλαβαν τους Αγώνες χωρίς να κρύβουν το σκεπτικισμό τους για την ανάγκη διεξαγωγής τους, φάνηκε να έκαναν δυο τελετές έναρξης: μια για τον κόσμο όλο που τους παρακολουθούσε και μια για να ικανοποιηθούν κομμάτι οι ίδιοι. Η τελετή του Τόκιο ήταν στο πρώτο μέρος εξωστρεφής και στο δεύτερο εσωστρεφής. Οι προθέσεις ήταν καλές αλλά το αποτέλεσμα άνισο. Όπως συνήθως συμβαίνει, όταν θες να ικανοποιήσεις τους πάντες.

Σχήματα και αντιστάσεις

Η τελετή, που στόχευε το τηλεοπτικό κοινό αφού το γήπεδο ήταν άδειο, ξεκίνησε με ένα βίντεο. Μια σειρά από γεωμετρικά σχήματα σχεδιάζονται σε έναν πίνακα με κιμωλία. Ένα σκίτσο ζωγραφισμένο από χέρι αρχίζει να κινείται. Προκύπτουν μια σειρά από σιλουέτες  στο κέντρο του Σταδίου. Στο έδαφος του τοποθετείται ένας σπόρος: η ζωή ξεκινά. Η εικόνα καταλήγει στον αγωνιστικό χώρο, στο κέντρο του στέκεται μια μοναχική αθλήτρια. Βάζει το χέρι της στο έδαφος και αισθάνεται την παρουσία του σπόρου. Σηκώνεται αργά. Η σκιά της μοιάζει με θάμνο. Αμέσως μετά ένα δεύτερο βίντεο θυμίζει την πανδημία, τον κόπο και τον ιδρώτα των αθλητών που κινδύνεψαν να χάσουν τους Αγώνες. Ενώ χιλιάδες πυροτεχνήματα εκτοξεύονται προς τον ουρανό για να μας θυμίσουν ότι η γιορτή αρχίζει, στο κέντρο του γηπέδου γεωμετρικά σχήματα μας δείχνουν πως ο χρόνος περνά. Ενας χορός αθλητών μοιάζει σε αυτόν να αντιστέκεται. Οι Γιαπωνέζοι ισχυρίζονται πως ο αθλητισμός νικά το χρόνο, δημιουργεί ιστορία, αντιπροσωπεύει το είδος του θριάμβου που ο άνθρωπος σήμερα έχει ανάγκη.

Νεύρα και καρδιά

Στην επόμενη πράξη βλέπουμε νεύρα και μυείς του ανθρώπινου σώματος, αρτηρίες και καρδιές ενώ χορευτές πέφτουν από τον ουρανό στη γη χρησιμοποιώντας ελαστικά σχοινιά που θυμίζουν χορδές. Οι Γιαπωνέζοι δεν κάνουν άλλο από το να θυμίζουν στην ανθρωπότητα πως ότι θα ακολουθήσει τις επόμενες μέρες θα είναι μια γιορτή αθλητών – μοναχικών αυτή τη φορά δυστυχώς. Αλλά, μοιάζει να λέει ο εμπνευστής της τελετής, το παλκοσένικο των Ολυμπιονικών ήταν και είναι πάντα δικό τους.

Ολο αυτό το πρώτο μέρος, που δεν είχε σχεδόν τίποτα το εορταστικό, ομολογώ ότι μου άρεσε, έστω κι αν ακούγεται λίγο σαν δικαιολογία. Από τις εθνικιστικές φανφάρες προτιμώ αυτού του είδους τα μηνύματα που αναφέρονται στους πραγματικούς πρωταγωνιστές των Αγώνων κι όχι στη ματαιοδοξία των διοργανωτών τους.

Αυταρέσκεια και αμηχανία

Φυσικά, ακριβώς επειδή η Ιαπωνία είναι μια τεράστια χώρα και λίγη από την αυταρέσκεια της δεν θα μπορούσε να λείπει. Όταν η δράση φεύγει από το γενικό και περνάμε στο ειδικό όλα γίνονται πολύ μίνιμαλ, πολύ γιαπωνέζικα. Πριν φτάσουμε σε αυτό, ως γέφυρα ανάμεσα στα δυο κομμάτια της τελετής, χρησιμοποιήθηκε ένα αφιέρωμα στους νεκρούς της πανδημίας – με μια υπενθύμιση και των νεκρών στους Ολυμπιακούς του Μονάχου που είχαν ζητήσει καιρό τώρα από τη ΔΟΕ οι συγγενείς τους: το βρήκα λίγο αμήχανο. Όπως πολύ αμήχανο βρήκα και το αμιγώς γιαπωνέζικο κομμάτι της τελετής. Η αναφορά στην κουλτούρα Εντό μου φάνηκε μια στιγμή άγιας γιαπωνέζικης εσωστρέφειας. Οι ξυλουργοί και οι τεχνίτες (που συμβολικά κατασκεύασαν την Μεγάλη Ιαπωνία) δεν με άγγιξαν. Τα τραγούδια Kiyari που ακούσαμε απαιτούν πολλή ειδική γνώση – υπάρχουν λέει κάποια που τραγουδιούνται στη δουλειά και κάποια στις γιορτές. Η αναφορά στους πρώτους Ολυμπιακούς που το Τόκιο διοργάνωσε μου φάνηκε υποχρεωτική – η εμφάνιση των ξύλινων κύκλων ήταν ανεμπνευστή, σχεδόν όσο και το τελετουργικό που προηγήθηκε της ανάκρουσης του γιαπωνέζικου ύμνου. Ωστόσο δεν θέλω να είμαι επικριτικός: αν όλο αυτό εμένα μου φάνηκε παράξενο είναι γιατί δεν γνωρίζω τις γιαπωνέζικες παραδόσεις – ίσως οι ίδιοι οι διοργανωτές να συγκινήθηκαν. Δεν συγκινήθηκα ωστόσο ούτε στον επίλογο που είχε αρκετή τεχνολογία: ο σχηματισμός του πλανήτη Γη ήταν εντυπωσιακός, τα drone θύμισαν τον αιώνα μας, αλλά το Imagine του Λένον δεν κολλούσε πουθενά – και το γεγονός ότι οι Γιαπωνέζοι έκλεισαν το μάτι σαν να λένε στην ανθρωπότητα πως πίσω του υπήρχε η Γιόκο Ονο μου φάνηκε λίγο σαν φάρσα. Σαν εκείνο το στίχο του Βαγγέλη Γερμανού που μιλά για τα τρελά σου γιαπωνέζικα φιλιά.

Η Οσάκα και όλοι οι άλλοι

Το κομμάτι της απαιτούμενης αθλητικής πανδαισίας το έσωσε κάπως η παρέλαση, αλλά έπρεπε να υπάρχει κάποιος που να μπορεί να διηγηθεί τις ιστορίες κάποιων αθλητών που παρέλασαν για να γίνει κατανοητό το ανθρώπινο κολάζ: υπήρχε π.χ η υπέροχη ιστορία των δυο αθλητών του ΛεΣότο που είναι οι μοναδικοί που η χώρα έστειλε και συμβαίνει να είναι και ζευγάρι – δυο μαραθωνοδρόμοι. Αν αυτά δεν σου τα πουν βλέπεις φιγούρες και όχι ανθρώπους και είναι κρίμα.

Οι Γιαπωνέζοι προσπάθησαν ακόμα και στην τελική μεταφορά της ολυμπιακής φλόγας προς το βωμό να στείλουν μηνύματα για την πανδημία, το φόβο του ιού, την υποχρέωση της διεξαγωγής των Αγώνων στο όνομα της ιστορίας. Βρήκα γοητευτική την επιλογή της σπουδαίας τενίστριας Ναόμι Οσάκα στο ρόλο της εκλεκτής που ανάβει την Μεγάλη Φωτιά: περισσότερο από Γιαπωνέζα η τεράστια αυτή αθλήτρια, που δηλώνει τελευταία ανήμπορη και πληγωμένη, είναι μια πολίτης του κόσμου. Ένα σύμβολο του υπέροχου παγκοσμιοποιημένου αθλητισμού του οποίου οι Αγώνες εξακολουθούν να αποτελούν την ωραιότερη έκφραση.

Και μετά ξεκίνησε η παρέλαση των αθλητών κι ο Λευτέρης Πετρούνιας με την Αννα Κορακάκη μπήκαν πρώτοι κρατώντας τη σημαία της Ελλάδας. Κι όπως σε κάθε τελετή έναρξης σε αυτή ακριβώς τη σκηνή συγκινήθηκα…