Στον ιστότοπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπάρχει ένα πληρέστατο αφιέρωμα για αυτό που αποκαλούμε «κλιματική αλλαγή». Αναφέρεται αναλυτικά τι μπορεί να σημαίνει το λιώσιμο των πάγων της Ανταρκτικής και τι μπορεί να συμβεί μελλοντικά στη Γηραιά μας Ηπειρο - από τις βορειότερες περιοχές της μέχρι τη Μεσόγειο. Δεν λείπουν οι ειδικές επισημάνσεις για την υπερχείλιση του ποταμού Έλβα το 2002, αλλά και τις καταστροφικές πλημμύρες στην Κοπεγχάγη το 2011 – υποθέτω ότι στην επόμενη ενημέρωση του ιστότοπου θα βρεθεί χώρος και για να καταγραφεί το πανευρωπαϊκό ρεκόρ βροχόπτωσης που είχαμε φέτος στο Πήλιο: στη Ζαγορά έσπασαν τα κοντέρ.
Στην ειδική έκθεση για τα σενάρια μεταβολών στο κλίμα του πλανήτη που έχει συντάξει η αρμόδια επιτροπή του ΟΗΕ (στα αγγλικά ο τίτλος της είναι «Special Report on Emission Scenarios» ή εν συντομία «SRES») και που δημοσιεύθηκε το 2014, υπάρχει και ειδική πρόβλεψη για το τι μπορεί να προκαλέσει η κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα. Αυτό που εκτιμάται για το κλίμα της Ελλάδας είναι ότι θερμοκρασία στη χώρα θα αυξηθεί κατά 2,5 βαθμούς Κελσίου κατά μέσο όρο σε σχέση με την περίοδο 1961-1990 κι ότι αυτό θα συμβεί μέχρι το 2050. Στο ίδιο χρονικό διάστημα, οι ημέρες του καύσωνα (αυτές με θερμοκρασίες πάνω από 35 βαθμούς Κελσίου) αναμένεται να αυξηθούν κατά 15-20 ετησίως. Αντίθετα, οι ημέρες με παγετό τη νύχτα θα μειωθούν σημαντικά: θα είναι μάξιμουμ 40 ετησίως. Αναφέρονται κι άλλα πολλά ανάλογα που δεν τα παραθέτω για ένα απλό λόγο: ο εκλαϊκευμένος επιστημονικός λόγος στην προκειμένη περίπτωση δεν μας έχει βοηθήσει να καταλάβουμε τον κίνδυνο. Διαβάζουμε ή ακούμε για την Ανταρκτική και σκεφτόμαστε πως πέφτει μακριά. Δεν μας τρομάζουν τα προβλήματα του Ελγα ή του Βόλγα γιατί εμείς τόσο μεγάλα ποτάμια δεν έχουμε. Και το ό,τι θα ανεβεί η θερμοκρασία κατά δυο μονάδες δεν μας φαίνεται πρόβλημα, ενώ το ό,τι θα μειωθούν οι νύχτες παγωνιάς σε κάποιους μπορεί να ακούγεται έως και καλό: σκέφτονται πως γλυτώνουν χρήματα για θέρμανση.
Αθελά τους οι επιστήμονες δυσκολεύονται να κάνουν κατανοητό πιο είναι το πρώτο στάδιο του γιγάντιου προβλήματος το οποίο και ζούμε. Χωρίς να διεκδικώ την επιστημονική ενημέρωση θα το κάνω πολύ απλό για να μην νοιώσετε εκπλήξεις την επόμενη φορά που θα μας επισκεφτεί ένας Daniel.
Ας πούμε πρώτα πρώτα τι δεν θα γίνει. Στο πρώτο στάδιο της περιόδου της κλιματικής αλλαγής, αυτό που έχει αρχίσει (και δεν το καταλαβαίνουμε), δεν θα λιώσουν οι πάγοι, δεν θα βρέχει ακρίδες και βατράχια, δεν θα βγει η θάλασσα να εξαφανίσει τον Πειραιά και δεν θα χαθούν από κάποιο τσουνάμι τα νησιά μας. Τι θα γίνει; Αυτό που γίνεται τώρα. Θα συνεχίσουν να υπάρχουν όλα τα επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα, αλλά σε όλο και πιο ακραίες και για αυτό επικίνδυνες μορφές.
Θα το κάνω ακόμα πιο απλό. Θα κάνει καύσωνα, αλλά όχι για δέκα συνεχόμενες μέρες όπως παλιά, αλλά για είκοσι – και βλέπουμε. Θα βρέχει, όχι όπως έβρεχε πάντα αλλά πολύ σπανιότερα - όμως όταν αρχίζει δεν θα σταματάει και το νερό που θα πέφτει θα είναι κάθε φορά και περισσότερο. Θα έχει αέρα αλλά θα λυσσομανά για μέρες – ειδικά τους ζεστούς μήνες. Θα χιονίζει, ίσως μια φορά στα τρία χρόνια κι όχι κάθε χρόνο, αλλά θα ρίχνει πολύ χιόνι, πάρα πολύ. Η δε σκόνη που θα έρχεται από την Αφρική θα είναι κανόνας. Όπως και το παράξενο αυτό λασπόνερο που πέφτει και μας εκνευρίζει.
Το χειρότερο της ιστορίας είναι άλλο: καμία περιοχή της χώρας δεν θα γλυτώσει την ένταση των φαινομένων. Αν διαβάσετε την έκθεση του ΟΗΕ θα δείτε ότι προβλέψεις για ακραία καιρικά φαινόμενα στην Θεσσαλία, στην Μακεδονία, στην Δυτική Πελοπόννησο αλλά και στην Αττική υπάρχουν ήδη από το 2014. Δεν υπάρχουν αναφορές γενικές, αλλά πολύ ειδικές: η έκθεση μιλά για πυρκαγιές, ξηρασία και πλημύρες και οι εξηγήσεις είναι αρκετά συγκεκριμένες. Τι κάναμε εμείς, μολονότι την έκθεση την γνωρίζαμε; Τίποτα, αλλά ο σκοπός μου δεν είναι η γκρίνια: είναι τουλάχιστον να καταλάβουμε τι μας περιμένει.
Στην Ελλάδα μεγάλωσαν γενιές με την βεβαιότητα πως σε κάποιες περιοχές κάποια πράγματα δεν συμβαίνουν. Πως κρύο έκανε μόνο στο Νευροκόπι, πως βροχές πέφτουν μόνο μετά τον Οκτώβριο, πως χιόνι στην Αθήνα πχ είναι απίθανο να δεις και πως στα ωραία βουνά μας δεν υπάρχει περίπτωση η θερμοκρασία καλοκαιριάτικα να ξεπεράσει τους 30 βαθμούς: ξεχάστε τα όλα. Στην πρώτη της φάση η κλιματική αλλαγή έρχεται να καταργήσει πρώτα από όλα αυτές τις βεβαιότητες. Η απίστευτη βροχή που έπεσε στη Θεσσαλία, μπορεί αύριο να πέσει στην Αθήνα ή στην Θεσσαλονίκη. Κανένα βουνό μας δεν είναι προστατευμένο: φλόγες μπορεί να ανάψουν παντού και μετά ο άνεμος θα φροντίσει να μην μείνει τίποτα. Δεν θα έχουμε ξαφνικά τυφώνες ή αντικυκλώνες, αλλά οι καιροί που μια βροχούλα θα είναι πάντα αθώα τελειώνουν. Τι μέρες που είχαν ανοίξει οι ουρανοί στο Πήλιο και παραλίγο να δούμε να σπάνε τα φράγματα στον θεσσαλικό κάμπο επιστήμονες έλεγαν πως το φαινόμενο που καταγράφεται συμβαίνει μια φορά στα 300 χρόνια και πρόσθεταν πως το νερό που έπεσε στη Ζαγορά σε τρεις μέρες, πέφτει στην Αθήνα σε ενάμιση χρόνο: δεν το έκαναν για να περιγράψουν την θεομηνία, αλλά για να μας ειδοποιήσουν για το τι έρχεται. Στο επόμενο στάδιο της κλιματικής αλλαγής δεν θα μιλάμε καν για θεομηνίες: αυτά που ζήσαμε φέτος (καύσωνες, παρατεταμένη ξηρασία και μετά κατακλυσμοί) θα είναι κανόνας.
Δεν υπάρχουν δυστυχώς υποδομές να αντιμετωπίσουμε τίποτα από όλα αυτά. Ό,τι από το 2014 γνωρίζαμε ποιες περιοχές θα αντιμετωπίσουν πρώτες τα προβλήματα δεν άλλαξε σε τίποτα τις προτεραιότητες της χώρας: εξακολουθούσαμε να αντιμετωπίζουμε προβλήματα του 2023 με μεθόδους προηγούμενων δεκαετιών – κάνοντας πχ αντιπλημμυρικά έργα στον κάμπο που θα ήταν χρήσιμα είκοσι χρόνια πριν. Δεν καταλαβαίνουμε ποιος είναι ο κίνδυνος δυσπιστώντας κομμάτι για τις θεαματικές επιστημονικές προβλέψεις. Οι επιστήμονες είναι αλήθεια πως έλκονται (και τρομάζουν συγχρόνως) από τα αποτελέσματα σεναρίων καταστροφής. Πριν την καταστροφή ωστόσο υπάρχει ο δρόμος προς αυτή: αυτόν διανύουμε. Παραδόξως ξέρουμε που θα μας βγάλει κι επειδή νομίζουμε πως η διαδρομή προς το τέλος είναι τεράστια δεν ανησυχούμε. Ελπίζω να καταλάβουμε πως το μέγεθος της δεν έχει σημασία καθώς όλη η διαδρομή θα είναι εφιαλτική. Και πως μόλις άρχισε.
(Βημαγαζίνο, Σεπτέμβριος του 2023)
