Θα το πω χωρίς εισαγωγές: όποιος ακόμα αγαπάει λίγο το σινεμά πρέπει να πάει να δει το Avatar, the way of water, τη νέα ταινία του Τζέιμς Κάμερον, αλλά να το κάνει επιλέγοντας την 3D προβολή της. Μόνο αυτή αξίζει και μόνο αυτή επιτρέπει την αληθινή απόλαυση της ταινίας. Και τώρα που το είπα θα σας γράψω δυο λόγια. Όχι για την ταινία, αλλά για την απόλαυσή της.

Το κοινό που χάνεται

Υπάρχουν δυο λογιών άνθρωποι που παραδοσιακά πήγαιναν στο σινεμά: οι λίγοι που αγαπούσαν την εικόνα και την αίθουσα και οι πολλοί που αγαπούσαν όλα τα υπόλοιπα – και δεν τους μειώνω, ούτε τους κατηγορώ. Αυτά τα «υπόλοιπα» είναι η πλοκή της εκάστοτε ταινίας, οι ηθοποιοί, καμιά φορά και η συζήτηση που η ταινία προκαλούσε και στην οποία ήθελαν να μετέχουν: τις πιο πολλές φορές η συζήτηση αυτή, που μπορεί να αφορά τον σκηνοθέτη της ή τα εφέ της ή τα βραβεία της ήταν πάντα μια ωραία συζήτηση. Ποιο είναι το κακό; Ότι αυτοί που αγαπάνε το σινεμά για την πλοκή του και τις ωραίες συζητήσεις που δημιουργεί, αυτοί δηλαδή που το βλέπουν ως μια ωραία προσωπική διασκέδαση, ήταν πάντα ένα κοινό που το κυνηγούσαν κι άλλοι πολλοί. Το κυνηγούσε πχ η τηλεόραση. Που μπορούσε να δυο δώσει την δυνατότητα να δεις την πλοκή ή τους ηθοποιούς, ή να καταλάβεις γιατί κάποια ταινία έγινε της μόδας ή απέτυχε.

Σήμερα το ίδιο κοινό το κυνηγάνε οι πλατφόρμες και το κερδίζουν κιόλας. Πρώτον γιατί είναι φθηνότερες από το ίδιο το σινεμά. Δεύτερον γιατί οι αλγόριθμοί τους μαθαίνουν το γούστο σου και σε αυτό προσαρμόζονται: οι προτάσεις τους σε περιτριγυρίζουν – δεν μπορείς να πεις όχι. Και τρίτον γιατί σου δίνουν τη δυνατότητα να δεις ό,τι θες όποτε το θες – χωρίς καν να βγεις από το σπίτι. Στην κόντρα αυτή το σινεμά είναι χαμένο από χέρι: είναι «παλιό», είναι ακριβό, είναι και δεσμευτικό για το πρόγραμμα σου. Απαιτεί τον χρόνο σου: η ταινία του Κάμερον πχ διαρκεί τρεις ώρες. Σπίτι μπορεί να τη δεις σε τρεις μέρες. Αλλά δεν θα είναι η ταινία του Κάμερον.

Ένα είδος πάθησης      

Το σινεμά δεν θα είχε πρόβλημα αν τα παιδιά μάθαιναν να αγαπούν την εικόνα του κυρίως, αφήνοντας κατά μέρους τα υπόλοιπα, αλλά αυτό δεν διδάσκεται. Εγω πχ, επειδή ανήκω σε αυτή την κατηγορία των εικονολατρών, εξακολουθώ να ψάχνω ταινίες που αξίζει να δεις στο σινεμά και απογοητεύομαι όλο και περισσότερο διαπιστώνοντας πως στην συντριπτική τους πλειοψηφία οι νέες ταινίες είναι για τις πλατφόρμες. Το πρόβλημα με την εικονολατρία είναι πως αποτελεί προσωπική ανάγκη: είναι κάτι σαν πάθηση. Μπορείς να πηγαίνεις ένα παιδάκι στο σινεμά και να το κάνεις να το αγαπήσει – δεν είναι βέβαιο πως θα γίνει εικονολάτρης. Μπορεί να του αρέσουν ένα σωρό άλλα πράγματα – από τα τραγούδια της ταινίας μέχρι τα ποπ κορν. Η εικονολατρία καλλιεργείται μόνο με ταινίες όπως το Avatar, the way of water. Αλλά είναι σπάνιες. Kαι παραδόξως δεν προορίζονται πια για το μεγάλο κοινό: απαιτούν την προσοχή του και την κερδίζουν αν γίνουν μόδα. Πάλι καλά. Αλλά οι μόδες κρατάνε λίγο.     

Κάποτε το 2009

Όταν είχα δει το πρώτο Avatar είχα γράψει στην εφημερίδα όλο μου εκείνο το απόγευμα. Ότι είχα πάει να το δω  παραμονές Χριστουγέννων σε ένα Village σε προβολή απογευματινή, σε μια αίθουσα γεμάτη από το δυσκολότερο κοινό που μπορεί να σου τύχει, δηλαδή από πιτσιρικάδες που φωνάζουν, χασκογελούν, κάνουν φασαρία για να τους προσέξεις, έρχονται όχι πάντα για να δουν το έργο, αλλά για να διασκεδάσουν - πράγμα που στην ηλικία τους μπορεί και να σημαίνει ότι πετάνε ποπ κόρν μεταξύ τους. Εγραφα τότε ότι αναρωτιόμουν που έμπλεξα, όταν ξαφνικά ξεκίνησε η προβολή της ταινίας και η Τέχνη της εξημέρωσε τα πλήθη: σε τρία λεπτά, όταν η τρισδιάστατη μαγεία της, λειτούργησε δεν ακούγονταν κιχ! Ελεγα τότε ότι παρακολουθώντας το Avatar σε 3D προβολή νοιώθεις το ίδιο όπως και οι πρώτοι άνθρωποι που πριν από 90 χρόνια μπήκαν σε μια αίθουσα για να δουν κινηματογράφο: αισθάνεσαι κοινωνός μιας νέας εμπειρίας, μιας νέας Τέχνης που βασιζόμενη στη δύναμη μιας τεχνολογίας ήρθε για να αλλάξει τους κανόνες της απόλαυσης.

Τότε ήμασταν στο 2009, το μεγάλο πρόβλημα ήταν το downloading – λέγανε όλοι ότι στο σινεμά κινδύνευε απο αυτό. Είχα ενθουσιαστεί με την ταινία και πίστευα πως η ιστορία θα γράψει ότι ενώ το σινεμά στα τέλη της δεκαετίας του 2000 πήγε να διαλυθεί από την πειρατεία της μοναξιάς των torrent, ήρθε το Αvatar για να θυμίσει τη μαγεία της εικόνας και να σώσει το σινεμά. Το πρώτο Avatar έκοψε εκατομμύρια εισιτήρια (περίπου ένα εκατομμύριο και στην Ελλάδα), τα 3D έγιναν για λίγο μόδα, αλλά το σινεμά δεν σώθηκε γιατί βρήκε νέους πιο δυνατούς εχθρούς. Το 2009 σχεδόν λυπόμουν όσους είχαν «κατεβάσει» το Avatar για να το δουν στον υπολογιστή τους και δεν το είδαν φορώντας στο σινεμά τα γυαλάκια τους. Πίστευα πως χάρη σε αυτό, το καλό είχε θριαμβεύσει και πως το παράνομο downloading είναι στη συγκεκριμένη περίπτωση μια τιμωρία. Δεκατέσσερα χρόνια μετά το σινεμά ψυχοραγεί. Και δεν ξέρω αν μπορεί να το σώσει ακόμα και ο Κάμερον και το έπος του.

Η αλήθεια είναι εκεί έξω

Αυτή τη φορά, όταν πάλι παραμονές Χριστουγέννων πήγαν να δω το δεύτερο μέρος του Avatar, παιδιά πολλά δεν υπήρχαν στην αίθουσα. Οσοι βρισκόμασταν εκεί (ευτυχώς όχι λίγοι) ήμασταν πιστεύω όλοι εικονολάτρες. Οταν η ταινία ξεκίνησε και βρεθήκαμε πάλι στο μαγικό κόσμο του πλανήτη Πανδώρα χάσαμε όλοι την αίσθηση της πραγματικότητας και πιστέψαμε πάλι, όπως και το 2009, ότι ο δικός μας κόσμος είναι ο παράταιρος: η αίθουσα στην οποία παρακολουθείς αυτό το υπερθέαμα σου επιτρέπει ένα μοναδικό ταξίδι στο σύμπαν της παραίσθησης μέσα στην οποία σε βυθίζει ο Κάμερον. Κι όπως είχε συμβεί και χρόνια πριν, μπορέσαμε να συμφωνήσουμε μεταξύ μας, χωρίς να μιλήσουμε ποτέ, πως η αλήθεια είναι εκεί έξω. Δεν χωρά αμφιβολία.

Και τρίτο μέρος

Ο Κάμερον θέλει να κάνει πολλά. Στον πλανήτη Πανδώρα στήνει σκηνές που έχουμε δει στον Πόλεμο των Άστρων, στο Τζουράσικ Παρκ, ακόμα και στο Αποκάλυψη Τώρα. Δεν υπάρχει αυτή τη φορά ο οικολογικός μυστικισμός του πρώτου μέρους ως απάντηση στην καταστρεπτική υπερτεχνολογία: όλα είναι action. O Kάμερον δανείζεται πολλά (από το Σαίξπηρ μέχρι το Μόμπι Ντικ), αγκομαχεί να βρει ένα σενάριο, στο τέλος αντιγράφει και τον εαυτό του επικαιροποιώντας σκηνές από τον Τιτανικό του ενώ σχεδόν δεν υπάρχουν ηθοποιοί κρυμμένοι από ένα καταπληκτικό μακιγιάζ. Αλλά, διάβολε, η εικόνα είναι κάτι το μεγαλειώδες και το ταξίδι είναι αυτή τη φορά σχεδόν ψυχεδελικό – αν το σινεμά οδηγείται σε θάνατο, η ταινία αυτή έρχεται να του θυμίσει πως θα σωθεί μόνο αν καταφέρει να βρει την παλιά του αυτοτέλεια, μόνο δηλαδή αν ξαναγίνει το είδος της διασκέδασης που χαίρεσαι μόνο στην αίθουσα. Αν η αίθουσα δεν γίνει μια εκκλησία, όπου να λατρεύεται η παραίσθηση, είναι καταδικασμένη σε θάνατο.

Η φανερή πρόθεση του Κάμερον να κάνει κι ένα τρίτο μέρος με χαροποίησε. Ελπίζω να μην περάσουν δεκατέσσερα χρόνια για αυτό. Γιατί μπορεί όντως, όποτε και να βγει αυτό το τρίτο μέρος, ο πλανήτης Πανδώρα θα υπάρχει και θα είναι πάντα καταπληκτικός. Αλλά μετά από δεκατέσσερα χρόνια δεν ξέρω αν θα υπάρχει σινεμά, δηλαδή μεγάλη εικόνα και αίθουσα…