Στο άλμπουμ των φωτογραφιών της «κρίσης του κωρονοϊού» θα μπει κάποια μέρα σίγουρα και η εικόνα της διαδήλωσης (;) του ΚΚΕ για την πρωτομαγιά, που οργανώθηκε μπροστά στην Βουλή δίνοντας τον πραγματικό ορισμό της λέξης «οργάνωση». Δεν ξέρω τον ακριβή αριθμό των διαδηλωτών, ούτε και έχει στη συγκεκριμένη περίπτωση ιδιαίτερη σημασία. Αυτό που ξέρω είναι ότι αν «μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις» (κατά το αξίωμα του Αμερικάνου εκδότη Αρθουρ Μπρισμπέιν) αυτή η εικόνα στάθηκε αιτία για να γραφτούν κάτι χιλιάδες λέξεις. Για την ακρίβεια νομίζω ότι σε εφημερίδες και ιστότοπους γράφτηκαν οι περισσότερες λέξεις, που έχουν γραφτεί για διαδήλωση που δεν είχε επεισόδια και νεκρούς – το λέω γιατί σαν σήμερα είχαμε τους νεκρούς της Μarfin, ας είναι ελαφρύ το χώμα.

Απλά, άμεσα και επιτυχημένα

Δεν χωρά αμφιβολία πως το ΚΚΕ ξέρει την Τέχνη της επικοινωνίας σε καιρούς που πολλοί μιλούν για αυτή χωρίς να την γνωρίζουν. Διαχρονικά τα κεντρικά του συνθήματα στις εκλογές είναι απλά, άμεσα και επιτυχημένα – χωρίς μάλιστα να είναι λαϊκίστικα, χωρίς δηλαδή να περιλαμβάνουν «Θα» και «υποσχέσεις». Το «ΚΚΕ αλλαγή, δεύτερη κατανομή» οριοθετούσε κάποτε το στόχο. Το «Πέντε κόμματα, δυο πολιτικές» έκανε κατανοητή την πολιτική διαίρεση του κοινοβουλίου – ίσως και της χώρας. Το πανό κατά της λιτότητας που έβαλε η ΚΝΕ κάποτε στο βράχο της Ακρόπολης έκανε το γύρο του κόσμου περισσότερο από τις συγκεντρώσεις των ετερόκλητων αγανακτισμένων. Το ΚΚΕ ξέρει να δημιουργεί προβληματισμούς και το ίδιο έκανε και τώρα. Με μια μόνο εικόνα.

Το τι γράφτηκε για αυτή την έκφραση διαμαρτυρίας είναι δύσκολο να το παρουσιάσει κανείς. Οι μονίμως αρνητικά προκατειλημμένοι απέναντι σε οποιαδήποτε διαδήλωση ζητάνε ακόμα και τώρα να επιβληθούν «πρόστιμα στο ΠΑΜΕ και στο ΚΚΕ» γιατί «δεν σεβάστηκαν τον εν ισχύ νόμο περί απαγόρευσης συναθροίσεων» – ο Υφυπουργός κ. Χαρδαλίας ντρίπλαρε ωραία αυτά τα οργισμένα αιτήματα εξηγώντας την διαφορά της κοινωνικής συνάθροισης από την πολιτική διαμαρτυρία, δείχνοντας πως δεν χρειάζεται λάδι στη φωτιά ειδικά αυτό τον καιρό. Άλλοι ιστορικοί ιδεολογικοί εχθροί του ΚΚΕ είδαν πίσω από αυτή την εκδήλωση μια σχεδόν «επιτηδευμένη στρατιωτική πειθαρχία» κι έκαναν λόγο «για κατάργηση του αυθορμητισμού της διαμαρτυρίας». Άλλοι το πήγαν ακόμα πιο μακριά και μίλησαν «για de facto κατάργησης της επαναστατικότητάς του από το ίδιο το συντηρητικό ΚΚΕ, που αποδέχεται πλέον ακόμα και την κατάργηση των ατομικών ελευθεριών με την προσαρμογή του».

Δεν είναι τυχαίο ότι οι πιο σκληρές κριτικές για αυτή την διαδήλωση (ή μάλλον καλύτερα για αυτή την εικόνα) ήρθαν από τους ανθρώπους της Αριστεράς που κρατούν χρόνια τώρα αποστάσεις από το ΚΚΕ. Κάποιοι θυμήθηκαν «το βήμα χήνας, με το οποίο έκανε παρελάσεις ο Σοβιετικός Στρατός επιδεικνύοντας τον σταλινισμό του». Κάποιοι είδαν στην εικόνα αυτή «μια στιγμή πειθαρχημένου ολοκληρωτισμού – το ακριβώς αντίθετο μιας εργατικής διαδήλωσης που βασίζεται στον αυθορμητισμό και τη λαϊκή θέληση». Κάποιοι σκληρότεροι μίλησαν «για γοητεία ενός έρποντος δομικού φασισμού της πειθαρχίας»: μιλάμε για τρομερά πράγματα. Διάχυτη επίσης υπήρξε η αμηχανία όσων την εικόνα την ζήλεψαν: η ΓΣΣΕΕ έμεινε σπίτι, τα κόμματα που θα ήθελαν να γιορτάσουν την πρωτομαγιά δημιουργώντας μια κάποια συζήτηση για τις δικές τους εκδηλώσεις έμειναν να κοιτάζουν το πράγμα από απόσταση κι όποιος άλλος έκανε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας διαπίστωσε πως για τις δικές του δεν ενδιαφέρθηκε σχεδόν κανείς.

Μόνο μια εκδήλωση στον κόσμο

Φέτος την πρωτομαγιά, αρέσει δεν αρέσει, ήταν σαν σε όλο τον κόσμο (!) να έγινε μόνο μια εκδήλωση: αυτή του ΚΚΕ στο Σύνταγμα. Ακούγεται υπερβολικό αλλά δείτε τα δελτία ειδήσεων εκείνης της μέρας: υπήρχαν ρεπορτάζ μέχρι και για το making off της εκδήλωσης. Για το πώς τοποθετήθηκαν τα σημάδια, για το πώς μετρήθηκαν οι αποστάσεις, για το πώς ο κόσμος κράτησε τις θέσεις – σαν να συμμετέχει σε τελετή έναρξης Ολυμπιακών Αγώνων και μάλιστα χωρίς προηγουμένως να έχει κάνει πρόβα. Ήταν τόσο δυνατή η εικόνα που οι πιο έξυπνοι από τους πολέμιους προσπάθησαν να την καταστρέψουν δημοσιοποιώντας φωτογραφίες για το πριν και το μετά από αυτή – έδειξαν δηλαδή ότι πριν από την κατάληψη των θέσεων δεν τηρήθηκαν αποστάσεις και πως όταν η εκδήλωση ολοκληρώθηκε επίσης ο κόσμος αποχώρησε ασύντακτα, λες κι αυτό έχει κάποια σημασία. Στην προκειμένη περίπτωση αυτό που μετρά είναι ότι το ΚΚΕ έδειξε μια θεαματική προσαρμοστικότητα στις επιταγές των ημερών, θυμίζοντας σε όλους πως δεν θα γλυτώσουν από δαύτο ό,τι κι αν συμβαίνει στον κόσμο. Αυτό νομίζω ήταν ο σκοπός του. Μόνο που υπάρχει ένα πρόβλημα: η δύναμη της φόρμας της διαμαρτυρίας στην προκειμένη περίπτωση σχεδόν κατάργησε την διαμαρτυρία την ίδια.

Ο φορμαλισμός και το μήνυμα

Η υποδειγματική οργάνωση της εκδήλωσης είχε ως τελικό αποτέλεσμα το τηλεοπτικό πλάνο της εικόνας που συζητήθηκε, να μοιάζει σημαντικότερο από την ίδια την εκδήλωση. Στην Τέχνη, (γιατί αυτό που έγινε ήταν σκηνοθετική δημιουργία τελικά και χρησιμοποιήθηκαν και drone για την κάλυψη…), υπάρχει ένα διαχρονικό πρόβλημα που λέγεται φορμαλισμός. Ο φορμαλισμός προκύπτει εκεί όπου η καλλιτεχνική αξία ενός έργου καθορίζεται απόλυτα από την τεχνοτροπία του, δηλαδή τη μορφή - ο τρόπος  δημιουργίας καταλήγει να απασχολεί τον θεατή πιο πολύ από το ίδιο το περιεχόμενο, αλλά και τη σύνδεσή του με κάποιο γεγονός. Ο φορμαλισμός δίνει έμφαση σε στοιχεία σύνθεσης όπως το χρώμα, το μέγεθος, η γραμμή. Μοιραία αυτή η προσοχή αποβαίνει σε βάρος της ίδιας της πρότασης – συνήθως ο ίδιος ο λόγος της δημιουργίας κάπου χάνεται. Αυτό συνέβη και στην συγκεκριμένη περίπτωση: η προσοχή στη σύνθεση έδωσε μια σπάνια εικόνα υπακοής και ανυπακοής, αλλά μήνυμα εργατικής πρωτομαγιάς δεν υπήρχε. Συνέβη όπως και στις επιτυχημένες διαφημίσεις: σου μένει η εικόνα, αλλά όχι το προϊόν.

Κάποιος θα πει ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση το προϊόν είναι το ΚΚΕ το ίδιο – η διαφήμιση μιας δράσης του καθόλου συνηθισμένης. Αν αυτό ισχύει υπάρχει ένα πρόβλημα μεγαλύτερο: η αδυναμία να βρεθούν πολλοί που θα ήταν συνηθισμένοι να ακολουθήσουν το κόμμα αποδεχόμενοι αυτού του είδους τους κανόνες της πειθαρχίας του. Πόσοι άραγε είναι συνηθισμένοι να ζουν σεβόμενοι τόσο πολύ τους περιορισμούς και τα κουτάκια του κόμματος; Δεν μιλάω στην Ελλάδα – εδώ ήταν έτσι κι αλλιώς πάντα λίγοι. Μιλάω γενικότερα.

Όπως και να χει πάντως η εικόνα της διαμαρτυρίας του ΚΚΕ ήταν μια χρήσιμη εικόνα γιατί δημιούργησε προβληματισμούς. Συγκαταλέγεται στην μικρές ενέσεις αισιοδοξίας που ψάχνουμε προσπαθώντας να πείσουμε τον εαυτό μας ότι μπορεί να ζήσουμε με τον ιό αντικαθιστώντας τον αυθορμητισμό με την πειθαρχία. Δεν ξέρω όμως αν το ΚΚΕ είχε σκοπό να στείλει αυτού του είδους το μήνυμα. Ισως να φταίει που δεν είμαι ΚΚΕ, που λένε και οι Χατζηφραγκέτα…