Χωρίς αμφιβολία αυτό που συνέβη στο ΝΒΑ είναι κάτι εντυπωσιακό. Η διακοπή του διασημότερου και ακριβότερου πρωταθλήματος μπάσκετ είναι κάτι πρωτοφανές και δεν αποτελεί συνηθισμένη αντίδραση στην αύξηση της αστυνομικής και ρατσιστικής βίας που φαίνεται πως υπάρχει στην Αμερική. Οι Αμερικανοί αθλητές έχουν πολιτικές ευαισθησίες και κατά καιρούς έχουν επιδείξει θεαματικούς τρόπους διαμαρτυρίας ακόμα και σε στιγμές που παίρνουν ολυμπιακά μετάλλια. Δεν μπορεί κανείς να πει ότι τους λείπει το σθένος και βοηθά σε αυτό και η πίεση της αφροαμερικανικής κοινότητας: θυμηθείτε τις δηλώσεις του Μπάρακ Ομπάμα για τον Μάικλ Τζόρνταν π.χ και την άρνησή του να πάρει θέση – το τεράστιο μέγεθός του δεν τον γλύτωσε από τις επικρίσεις. Όμως ποτέ μέχρι τώρα δεν είχε σταματήσει το ΝΒΑ μετά μάλιστα από άρνηση των παικτών μιας ομάδας να αγωνιστούν: οι Μπακς υπήρξαν πραγματικά πρωτοπόροι σε εποχές που η ταμπέλα του πρωτοπόρου έχει χάσει το νόημά της. Επειδή τα περιστατικά αστυνομικής συνήθως βίας εναντίον αφροαμερικάνων είναι αρκετά παλιά και δυστυχώς συνηθισμένη ιστορία αναρωτιόμουν τι διαφορετικό συμβαίνει τώρα.

Σαν να μην δίδαξε τίποτα

Δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία πως αν το ΝΒΑ δεν σταμάτησε τη στιγμή της δολοφονίας του Τζόρτζ Φλόιντ είναι γιατί τότε, στα τέλη Μαϊου δηλαδή, δεν υπήρχαν παιγνίδια εξαιτίας της πανδημίας: η παρουσία των σταρ του ΝΒΑ σε πορείες και διαδηλώσεις μαρτυρά ότι πρόθεση και διάθεση για μια τέτοια απόφαση υπήρχε. Φυσικά το κύμα της αγανάκτησης φούσκωσε και εξαιτίας των όσων συνέβησαν μετά: οι αστυνομικοί αφέθηκαν ελεύθεροι με εγγυήσεις και απόταξή τους δεν υπήρξε. Ακόμα και η γρήγορη αμερικανική δικαιοσύνη στην περίπτωση αυτή μοιάζει να χρειάζεται χρόνο για να λειτουργήσει, μολονότι τα βίντεο που έχουν καταγράψει τα πάντα. Ωστόσο το παράδοξο αυτής της υπόθεσης είναι ότι λιγότερο από τρεις μήνες μετά τον θάνατο του Φλόιντ (και την κοινωνική αναστάτωση που δημιουργήθηκε) υπήρξε ένα νέο περιστατικό ωμής βίας – αυτό για μένα είναι περισσότερο ενδιαφέρον από τις λογικές αντιδράσεις των παικτών. Είναι σαν η ιστορία του Φλόιντ να μην δίδαξε τίποτα.

Δεν ζω στην Αμερική και δεν γνωρίζω τις κοινωνικές της παθογένειες ώστε να έχω μια ξεκάθαρη γνώμη για ό,τι συμβαίνει: είναι δύσκολο να εκτιμήσεις κοινωνικές έριδες σε χώρες που δεν έχεις ζήσει. Ωστόσο δεν χρειάζεται να έχει μεγαλώσει κανείς στο Ορεγκον για να καταλάβει κάτι απλό: ότι οι κοινωνικές δομές μιας χώρας που μετρά 180 χιλιάδες νεκρούς από την πανδημία έχουν ξεχαρβαλωθεί εντελώς. Η αδυναμία των Αμερικανών να σταματήσουν τη φονική εξάπλωση του Covid 19 δεν μεγαλώνει μόνο την ύφεση, δημιουργώντας στρατιές ανέργων, αλλά δημιουργεί μια γενική αίσθηση κατάρρευσης του Κράτους. Κι αυτό το αίσθημα προκαλεί μια κοινωνικοπάθεια που έχει ως αποτέλεσμα μόνο ακραίες συμπεριφορές.

Οι δυο διαλυτικές συνέπειες

Η αίσθηση ότι δεν υπάρχει Κράτος, (γιατί αν υπήρχε δεν θα υπήρχαν 180 χιλιάδες νεκροί από ένα ιό, δεν θα κλείνανε οι πόλεις και δεν θα βυθιζόταν στο χάος οι αγορές…), έχει δύο συνέπειες – που είναι και οι δυο διαλυτικές. Η πρώτη είναι η αύξηση της βίας και το γιατί νομίζω το καταλαβαίνουμε. Η αύξηση της ανεργίας, η αίσθηση ότι πληρώνουν την πανδημία με θανάτους οι πιο φτωχοί και φυσικά η αδυναμία του συστήματος υγείας (που μόνο εθνικό δεν είναι) να αντιμετωπίσει τον αόρατο εχθρό, προφανώς και μεγαλώνουν το φόβο της φτώχιας και της ανέχειας. Στην προκειμένη περίπτωση το γεγονός ότι όλοι αυτοί οι θάνατοι έχουν έρθει σε ένα πολύ σύντομο διάστημα φουντώνει την απαισιοδοξία για το αύριο: η πανδημία δημιουργεί συνθήκες ανασφάλειας και αυτές είναι ο χειρότερος σύμβουλος, όποιου φλερτάρει με την ανυπακοή και την εγκληματικότητα.

Όλα γίνονται χειρότερα αν αναλογιστεί κανείς ότι η ανάγκη της εφαρμογής των μέτρων αντιμετώπισης του κορωνοϊού, (που υπήρξαν και στις ΗΠΑ σκληρά), οδήγησε προφανώς στην ακόμα μεγαλύτερη αύξηση των εξουσιών κάθε τοπικής αστυνομίας. Αυτό, σε συνδυασμό με την παραδοσιακή διάθεση κάθε αστυνομίας να γίνει ολοένα και σκληρότερη τη στιγμή που το Κράτος κλυδωνίζεται, δημιουργεί στα όργανα της τάξης την αίσθηση ότι δεν υπάρχει κανένα μέτρο στην άσκηση της εξουσίας. Και η εξουσία χωρίς μέτρο, το ξέρουμε ότι οδηγεί στην αυθαιρεσία. Από εκεί κι έπειτα το να βγουν κουμπούρια εναντίον των Φλόιντ και των Μπλέικ είναι θέμα χρόνου. Όπως θέμα χρόνου είναι να εμφανιστούν οι πολιτοφύλακες και να πυροβολάνε όσους διαδηλώνουν καταστρέφοντας.

Ας τα βλέπουμε εμείς

Αυτό που συμβαίνει στις ΗΠΑ θα έπρεπε να είναι λόγος προβληματισμού και για τα δικά μας. Έχω πολλές φορές γράψει ότι η χώρα μας π.χ δεν θα μπορούσε ποτέ να διαχειριστεί μια τεράστια αύξηση των νεκρών από κορωνοϊό. Στην Ιταλία η ευθύνη για όσα συνέβησαν εκεί επιμερίστηκε ανάμεσα στην κεντρική εξουσία, τις πανίσχυρες περιφέρειες και τους Δήμους. Το ίδιο συνέβη και στην Ισπανία: η παραδοσιακή διοικητική της διαίρεση, σε κατά βάση αυτόνομες επαρχίες, έκανε κατανοητή την διάσταση της αδυναμίας της αντιμετώπισης της τραγωδίας. Οι Γάλλοι και οι Αγγλοι έχουν στις παραδόσεις τους το να συντάσσονται με τις κυβερνήσεις σε κάθε εθνική κρίση: ο λογαριασμός και η απόδοση ευθυνών θα γίνει μετά. Στη χώρα μας, όμως, την ώρα κάθε τραγωδίας συνήθως κυριαρχεί ο πανικός και ο πανικός γίνεται συχνά εχθρός ανίκητος.

Τον τελευταίο καιρό λέγονται πολλά για τη συνομοσιολογία που φουντώνει, για τα κινήματα ανυπακοής απέναντι ακόμα και στις μάσκες, για τις διακηρύξεις επωνύμων και μη που τονίζουν πως «η οικονομική κρίση θα είναι χειρότερη από την υγειονομική κρίση» - λες και μπορεί να υπάρχει οικονομική ανάπτυξη σε χώρα με εκατό και διακόσιους νεκρούς τη μέρα από ένα ιό. Ολες αυτές οι φωνές παρουσιάζονται ως γραφικότητες, ως «ντελίρια ψεκασμένων», ως απόδειξη πως κυκλοφορούν ανάμεσά μας κάμποσοι βλαμμένοι που σήμερα δεν πιστεύουν πως υπάρχει ο ιός, όπως χθες δεν πίστευαν ότι το τσιγάρο προκαλεί καρκίνο π.χ.

Ασφαλώς και υπάρχουν και οι γραφικοί και οι ελαφρόμυαλοι – αλλά είμαστε σίγουροι πως το τσουνάμι της παρότρυνσης προς την ανυπακοή είναι αθώο και όχι κατευθυνόμενο; Επιτρέψτε με να έχω τις αμφιβολίες μου. Κυρίως γιατί σε αυτή τη χώρα υπάρχουν πολλοί που ονειρεύονται την κατάλυση του Κράτους, που χαίρονται με οτιδήποτε προκαλεί κοινωνική αναταραχή και που επενδύουν σταθερά στο μπάχαλο. Σε αυτό το ετερόκλητο στρατόπεδο υπάρχουν λογιών λογιών μπουμπούκια που κατά καιρούς ανθίζουν. Και που ενώ έχουν ένα σωρό διαφορές τους ενώνει ένας και μόνο σκοπός: η διάλυση του κοινωνικού ιστού. Αλλοι αυτό το θέλουν για να κάνουν πλιάτσικο, άλλοι για να πάρουν το νόμο στα χέρια τους, άλλοι απλά για να εμφανιστούν ως σωτήρες. Το βέβαιο είναι ότι το καλό μας δεν το θέλει κανένας τους.

Ακόμα χειρότερος

Οι παίκτες του ΝΒΑ χτυπάνε καμπανάκια συναγερμού που ακούγονται στον πλανήτη ολόκληρο. Κατά καιρούς πολλοί διαφωνούν με τις πολιτικές πρωτοβουλίες των αθλητών – ο Ντόναλντ Τραμπ είπε ότι το ΝΒΑ έχει κουράσει. Σε πολλούς η διακοπή του ΝΒΑ μοιάζει μια υπερβολή, μια επίδειξη ευαισθησίας κάποιων πλουσιόπαιδων, ένας καλοπληρωμένος παραλογισμός. Δεν είναι παραλογισμός. Παράλογος κι επικίνδυνος είναι ο κόσμος που ζούμε. Και που κάποιοι θα ήθελαν να γίνει ακόμα χειρότερος…