Κάθε φορά που φτάνει η Εθνική γιορτή της 25ης Μαρτίου εμφανίζονται στις σοβαρές εφημερίδες συνήθως τοποθετήσεις ιστορικών και επισημάνσεις διανοούμενων που έρχονται να μας υπενθυμίσουν ότι όλα αυτά που πιστεύει για την ελληνική επανάσταση ο μέσος Ελληνας δεν είναι ακριβώς πραγματικά. Οι πιο πολλές από αυτές τις παρατηρήσεις είναι ορθές, αλλά από την άλλη ποτέ δεν κατάλαβα γιατί πρέπει να γίνονται τέτοια μέρα. Θυμίζω ότι η σημερινή μέρα είναι μνημόσυνο – μέρα μνήμης. Δυσκολεύομαι να καταλάβω τι ακριβώς εξυπηρετεί το να εμφανίζεσαι σε ένα μνημόσυνο για να βγάλεις στη φόρα τα άπλυτα του μακαρίτη. Είναι άραγε η σημερινή μέρα η κατάλληλη στιγμή για επισημάνεις ότι δεν υπήρχε το κρυφό σχολειό ή ότι οι Ελληνες, μετά το 1823, άρχισαν να πυροβολούν (και) ο ένας τον άλλο; Ας πούμε ότι έχεις δίκιο. Και λοιπόν; Γιατί δεν εκμεταλλεύεσαι όλο τον υπόλοιπο καιρό που έχεις στη διάθεσή σου για τέτοιες επισημάνσεις; Αν επιλέγεται η συγκεκριμένη μέρα για τα αυτόμαστιγώματα είναι για ένα και μόνο λόγο: γιατί όποιος την ανάγκη για τέτοια τονίζει, προσδοκά να τραβήξει τα βλέμματα πάνω του – να τα κλέψει από τους ήρωες. Κι αυτό δυστυχώς μετατρέπει, στα δικά μου τα μάτια, την επισήμανση της όποιας ιστορικής αλήθειας, σε μια πράξη προσωπικής ματαιοδοξίας και μόνο.
Οι συνθήκες και οι άνθρωποι
Δυο πράγματα συνήθως επισημαίνονται: το πρώτο ότι στην εξιστόρηση των συνθηκών προστέθηκαν γεγονότα που δεν υπήρχαν και το δεύτερο ότι οι ήρωες στη μνήμη των οποίων αποδίδουμε τιμή είχαν και στιγμές καθόλου άξιες σεβασμού. Και τα δυο αυτά έχουν την ίδια συνισταμένη: προσπαθούν να δημιουργήσουν προβληματισμούς που συχνά έχουν να κάνουν με την εκπαίδευση και με την αντοχή μας απέναντι στην αλήθεια της ιστορίας. Η συζήτηση είναι μεγάλη και ενδιαφέρουσα. Αλλά για μια άλλη στιγμή.
Είναι κακό μια χώρα να έχει εθνικούς ήρωες; Νομίζω όχι. Οι εθνικοί ήρωες λειτουργούν ως σύμβολα ενότητας και χρειάζονται για να μας υπενθυμίζουν αξίες και ιδανικά. Είναι ψεύτικο και κατασκευασμένο το προφίλ τους; Εξαρτάται πως βλέπει κανείς την εικόνα τους – κυρίως πόσο καταλαβαίνει την ίδια την εθνική ανάγκη που η εικόνα εξυπηρετεί. Αν χρειάζεσαι τους ήρωες, πρέπει πρώτα από όλα να εξηγείς το είδος του ηρωισμού τους. Κατά τη γνώμη μου, αν υπάρχει μια σοβαρή παράλειψη στον τρόπο που διδάσκεται η ιστορία στα σχολεία π.χ, αυτή αφορά κυρίως την έλλειψη εξιστόρησης των γεγονότων – τα παιδιά δεν μαθαίνουν γιατί κάποιοι από τους αγωνιστές του ’21 είναι ήρωες. Τα παιδιά δεν γνωρίζουν π.χ ότι ο αρχιστράτηγος Καραϊσκάκης από τον Μάιο του 1826 μέχρι το Φεβρουάριο του 1827 είχε ελευθερώσει όλη τη Στερεά Ελλάδα – μόνο το Μεσολόγγι βρισκόταν υπό τουρκική κατοχή - και μάλιστα έδωσε όλες τις μάχες με τον Κιουταχή άρρωστος από φυματίωση. Αμφιβάλω αν τα παιδιά ξέρουν ότι ο Δημήτριος Υψηλάντης υπήρξε ο πρώτος στρατιωτικός διοικητής που σταμάτησε ποτέ επέλαση του ιδιοφυούς Ιμπράημ – το έκανε τον Ιούλιο του 1825 στους Μύλους της Αργολίδας. Εχω την βεβαιότητα ότι ποτέ δεν εξηγήθηκε πως ο Οδυσσέας Ανδρούτσος κράτησε τρεις επιθέσεις του Ομέρ Βρυώνη στο Χάνι της Γραβιάς, θερίζοντας 600 Τούρκους εκπαιδευμένους στρατιώτες, ενώ ο ίδιος έχασε μόλις έξι άντρες! Τέλος είμαι βέβαιος ότι κανένας καθηγητής και κανένας δάσκαλος δεν παρακίνησε τα παιδιά να διαβάσουν τα θρυλικά απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη και του Κολοκοτρώνη, που είναι γεμάτα από μαρτυρίες στρατιωτικών κατορθωμάτων, που δεν είναι απλά συρραφή από ηρωικές πράξεις, αλλά αγγίζουν τα όρια του θαύματος. Ο Μακρυγιάννης ποδοπατήθηκε στην μάχη της Ακρόπολης, ενώ οι σφαίρες των Τούρκων τον είχαν τραυματίσεις και στους δυο ώμους! Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Γέρος του Μωριά, στο Βαλτέτσι μοιράζοντας τους χίλιους άντρες του σε τέσσερα τμήματα, διέλυσε το οργανωμένο στράτευμα του Κεχαγιάμπεη Μουσταφά που αριθμούσε επτά χιλιάδες άντρες – τρεις χιλιάδες μάλιστα είχαν και άλογα – οι Τούρκοι πανικοβλήθηκαν νομίζοντας ότι οι επαναστάτες είχαν τετραπλάσια δύναμη από την πραγματική.
Θέλω να πω πως αν κάτι αληθινά λείπει, ειδικά τη σημερινή μέρα, δεν είναι οι έρευνες για την αλήθεια (δηλαδή η πλήρης απεικόνιση των γεγονότων και η αψεγάδιαστη περιγραφή των ανθρώπων που ξεσηκώθηκαν), αλλά η εξιστόρηση αληθινά σπουδαίων κατορθωμάτων, που έκαναν τους αγωνιστές του 1821 ιδρυτές της σημερινής μας χώρας. Η ύπαρξη της Ελλάδας οφείλεται κατά πολύ στο δικό τους αγώνα που ήταν ηρωικός γιατί βασίστηκε ελάχιστα στη λογική: είναι να απορείς πως αυτοί οι αρματολοί και οι κλέφτες, οι αγρότες και οι καραβοκύρηδες είχαν εθνική συνείδηση μετά απο τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς. Πολλοί από δαύτους είναι αλήθεια πως είχαν και μεγάλα ελαττώματα, αλλά ο ηρωισμός των πράξεων είναι κάτι σημαντικότερο από τις αδυναμίες των ανθρώπων και τα λάθη τους. Άνθρωποι με αδυναμίες υπήρξαν πολλοί. Άνθρωποι με αδυναμίες που πάλεψαν για να δημιουργήσουν μια χώρα ήταν στην Ελλάδα οι ήρωες του 1821.
Σήκωσαν τα όπλα
Κανείς δεν αμφιβάλει ότι οι αγωνιστές του 1821 είχαν και τις ανθρώπινες αδυναμίες τους. Ομως αυτές είναι που στα δικά μου μάτια κάνουν ακόμα πιο σεβαστό τον ηρωισμό τους: δεν ήταν εστέτ που μεγάλωσαν έχοντας την άνεση να αποκτήσουν παιδεία και ιδανικά – οι πιο πολλοί ήταν σκληροί και αμόρφωτοι άνθρωποι και μερικοί είναι να απορείς πως μυήθηκαν από τη Φιλική Εταιρία. Πολλοί έζησαν όχι μια ζωή, αλλά τρεις – τέσσερις. Οποιος έχει διαβάσει τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη μένει άφωνος με τις μεταβολές της ζωής του: πλούσιος και φτωχός, θαυμαστής του Οθωνα και σκληρός πολέμιος του, στρατιωτικός διοικητής και κυνηγημένος – ήταν η σκληρότητα και η πολυπλοκότητα των εποχών που άλλαζε τους ανθρώπους, αλλά τιμώντας τη μνήμη τους αυτό που πρέπει να μας ενδιαφέρει πιο πολύ και από τη διαδρομή τους στην ιστορία είναι η ίδια η ύπαρξή τους, αφού χωρίς αυτούς δεν θα είχε γίνει τίποτα. Και ναι είναι αλήθεια ότι πολλοί όταν μεταξύ τους τσακώθηκαν, σήκωσαν τα όπλα τους να λύσουν τις διαφορές τους (γιατί έτσι συνέβαινε τότε): αλλά η γνώση των αδυναμιών τους πρέπει να ακολουθεί τη γνώση των ηρωικών τους στιγμών. Σήμερα πλέον περισσότεροι γνωρίζουν πως ο Κολοκοτρώνης φυλακίστηκε από όσους μπορεί να σου πουν πως διέλυσε τους Τούρκους στα Δερβενάκια. Και είναι αλήθεια ότι ο Μιαούλης έκανε κόντρα στον Καποδίστρια τη στάση της Υδρας, αλλά προηγουμένως στη Ναυμαχίες της Πάτρας και του Γέροντα είχε ξεπαστρέψει τον τούρκικο στόλο.
Δεν έχω αντίρρηση να μιλάμε για τους ανθρώπους και τα λάθη τους. Αλλά τέτοια μέρα ας θυμόμαστε πρώτα από όλα τους αγωνιστές ήρωες…
