Στα αφιερώματα που είδα δεξιά κι αριστερά για τον Ντόναλντ Σάντερλαντ οι τίτλοι των κομματιών ήταν περίπου πανομοιότυποι: λίγο πολλοί όλοι συμφωνούσαν πως η ζωή του Σπουδαίου ηθοποιού θα μπορούσε να είναι ταινία. Ισχύει. Αλλά και ποιου τόσο μεγάλου ηθοποιού δεν θα μπορούσε να γίνει ταινία; Στην περίπτωση του Σάδερλαντ πιο πολύ κι από αυτό έχει σημασία να υπογραμμίσει κανείς πως τα κατάφερε να καταγραφεί για τρεις δεκαετίες ως σπουδαίος ηθοποιός χωρίς να υπάρχει στην καριέρα του τίποτα που αληθινά τον βοήθησε πέρα από την ίδια την υποκριτική του ικανότητα.

Από τον Καναδά στην Αγγλία

Ο Σάντερλαντ γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Νέα Σκωτία του Καναδά. Δεν είχε πίσω του μια μεγάλη αμερικάνικη κοινότητα με ανθρώπους που είδαν σε αυτόν ένα εκπρόσωπό τους: δεν ήταν Ιταλοαμερικάνος, ή Ιρλανδικής καταγωγής, ούτε είχε την παραμικρή σχέση με το Χόλυγουντ ούτε γνώρισε μικρός κάποιον σκηνοθέτη που τον διάλεξε ως alter ego του. Επίσης δεν ερμήνευσε ποτέ του ένα ήρωα για χάρη του οποίο να γυρίστηκαν πολλές ταινίες και σαφώς δεν έπαιρνε ρόλους γιατί τον είχαν αφίσα τα κοριτσόπουλα – δεν υπήρξε ούτε Τζέιμς Μποντ, ούτε ζεν πρεμιέ, ούτε παιδί θαύμα. Μάλιστα τα παιδικά του χρόνια ήταν η χειρότερη περίοδός του: πιτσιρικά έπασχε από πολιομυελίτιδα, ρευματισμούς, αμυγδαλίτιδες, έκανε επεμβάσεις μαστοειδεκτομής και στα 18 του έπαθε και ηπατίτιδα. Περισσότερο και από την αγάπη των γονιών του είχε να θυμάται ότι τον κορόιδευαν γιατί το αριστερό πόδι του ήταν αρκετούς πόντους κοντύτερο από το δεξί, γιατί ήταν υπερβολικά ψηλός και καχεκτικός  (κάτι σαν τον Γκούφι» έχει πει), κι επειδή είχε τεράστια αφτιά.

«Αποφάσισα να γίνω ηθοποιός γιατί είχα μια φάτσα καρτούν» έχει πει σε μια συνέντευξή του στον Κουεντίν Ταραντίνο που τον υπεραγαπούσε.  «Η δουλειά του ηθοποιού ήταν στο κεφάλι μου μια από τις λίγες που μπορούσα να κάνω: ήμουν βέβαιος πως δεν υπήρχε κάποιος με την φάτσα μου και όποιος με έβλεπε δύσκολα θα με ξεχνούσε» έχει πει. Ο ίδιος εξηγεί πολύ παραστατικά το πώς πήρε την τελική του απόφαση να γίνει ηθοποιός.  Ως μέλος της θεατρικής ομάδας του Πανεπιστημίου του Τορόντο θα έπαιζε έναν μικρό αλλά δύσκολο ρόλο σε ένα ανέβασμα της «Τρικυμίας» του Σαίξπηρ. Μέσω φίλων κάλεσε στην παράσταση ένα γνωστό κριτικός θεάτρου της εφημερίδας «Globe and Mail» και του ζήτησε να γράψει ποιους ερασιτέχνες ηθοποιούς ξεχώρισε. Αν το όνομα του ήταν μεταξύ αυτών ο Σάδερλαντ είχε αποφασίσει να πάει στην Αγγλία και να γίνει ηθοποιός. Αν όχι θα εγκατέλειπε το όνειρο και θα ασχολούταν με τα μαθηματικά που ήταν η άλλη του αγάπη. Ο κριτικός όχι μόνο ξεχώρισε την ερμηνεία του αλλά έγραψε πως υπάρχει ένα παιδί «με αξέχαστο πρόσωπο και τα αυτιά που έχει ο Ντάμπι το ελεφαντάκι». Και έτσι, ο Σάντερλαντ στα 22 του μετακόμισε στην Αγγλία για να σπουδάσει στην Ακαδημία Μουσικής και Δραματικής Τέχνης του Λονδίνου.

Τεράστια γκάμα

Το 1964 έκανε την πρώτη του εμφάνιση σε ένα θρίλερ ονόματι «Castle of the living dead», που γυρίστηκε στην Ιταλία και δεν είδε σχεδόν κανείς. Εκεί γνώρισε τη Σίρλεϊ Ντάγκλας, τη δεύτερη γυναίκα του και μητέρα του Κίφερ. Τους πάντρεψε ο Τζον Κασαβέτις, ο οποίος είχε γνωριστεί με τον Σάδερλαντ στα γυρίσματα της ταινίας «12 καθάρματα», της κλασικής πολεμικής περιπέτειας του Ρόμπερτ Ολντριτς που βγήκε στα σινεμά ένα χρόνο αργότερα κι ήταν το εφαλτήριο της καριέρας του. Η Σίρλεϊ Ντάγκλας είχε καθοριστική παρέμβαση στην καριέρα του: μετά το γάμο του ο Σάντερλαντ έμαθε να διαλέγει σενάρια, να γίνεται προσεκτικός στις επιλογές του και να προσπαθεί να μην τυποποιηθεί. Αυτό ήταν το μυστικό της επιτυχίας του: χωρίς να είναι απόλυτος σούπερ σταρ ο Σάντερλαντ ήξερε την Τέχνη του να τον θέλουν όλοι. Κυρίως γιατί η ερμηνευτική γκάμα του ήταν τεράστια: ήταν αδύνατο να βρεις δυο ταινίες στις οποίες έπαιζε τον ίδιο ρόλο και μπορούσε να περνά από είδος σε είδος με μια ευκολία που δεν είχε κανείς. Μετά την εμφάνισή του στην αντιπολεμική σάτιρα «MASH» χώρισε με την Σίρλεϊ και λίγα χρόνια αργότερα παντρεύτηκε την τρίτη γυναίκα του, την καναδή ηθοποιό Φρανσίν Ρασέτ. Αλλά η θυελλώδης σχέση που είχε στην ζωή του ήταν αυτή με την Τζέιν Φόντα. Για χρόνια οι αμερικανικές αρχές παρακολουθούσαν την πολιτική τους δράση – υπάρχουν αναφορές του FBI που μιλάνε για «ένα καταραμένο Καναδό».  

Δέκα αξέχαστα λεπτά

Ο Σάντερλαντ έλαμψε στη δεκαετία του 1970 παίζοντας σε ταινίες που ουδεμία σχέση έχουν μεταξύ τους. Ήταν στην «Εξαφάνιση» του Αλαν Πάκουλα και ως κυνικός χειρούργος στο ΜΑSH. Ηταν στο «1900» του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι αντιπαθητικός και φασίαστς, και λοχαγός στο πολεμικό αριστούργημα  ο «Αετός πάτησε τη γη» του Τζον Στέρτζες. Επαιζε με άνεση τον καθηγητή που κυνηγάνε οι «Μακάβριοι εισβολείς» του Φίλιπ Κάουφμαν (που είναι ο αγαπημένος σε μένα ρόλος του) και τον καλό πατέρα στο «Συνηθισμένοι άνθρωποι» του Ρόμπερτ Ρέντφορντ. Τον ανακάλυπτες στο «Μετά τα μεσάνυχτα» του Νίκολας Ρεγκ,  και βέβαια στον «Καζανόβα» του Φεντερίκο Φελίνι. Η φάτσα του ήταν για κάθε καλό σκηνοθέτη εργαλείο δουλειάς. Και ένα βλέμμα του μια ολόκληρη ερμηνεία.

Ο Σάντερλαντ δεν κουβαλούσε κανενός τύπου ματαιοδοξία. Οσο μεγάλωνε τόσο μείωνε την παρουσία του στο σινεμά. Αν η επιλεκτική του ικανότητα στην πρώτη φάση της καριέρας του τον βοήθησε να βρει τους κατάλληλους ρόλους, στη δεύτερη φάση της του επέτρεψε να παρατείνει την παρουσία του. με τον καιρό έγινε ένας μετρ των δεύτερων ρόλων. Τον συναντούσες σε ταινίες του Σιλβέστερ Σταλόνε, σε ταινίες ριγιούνιον μεγάλων του παρελθόντος όπως το «Space Cowboys», αλλά και σε blockbuster σειρές όπως το «Hunger games» ή σε τηλεοπτικές σειρές όπως το «Trafficking». Από αυτή την δεύτερη περίοδο της καριέρας του θα έχω να θυμάμαι την εντυπωσιακή του εμφάνιση στο JFK του Ολιβερ Στόουν. Παίζει πέντε λεπτά και νομίζεις ότι είναι ο πρωταγωνιστής της ταινίας: ομολογώ πως δεν θυμάμαι τίποτα ανάλογο.  

Ο δεύτερος θάνατος

Στα πολλά μοναδικά επεισόδια της ζωής του υπάρχει και ο περίφημος πρώτος του θάνατος. Το 1969 o Σάδερλαντ πέθανε για μερικά λεπτά: δεν το έλεγε αυτός, αλλά οι γιατροί που τον επανέφεραν στην ζωή. Στα γυρίσματα της πολεμικής περιπέτειας «Ηρωες με βρώμικα χέρια» έπεσε στο έδαφος: όλα διαδραματίστηκαν στην πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβία. Δεν υπήρχε γιατρός στο σετ. Διακομίστηκε σε νοσοκομείο και παρέμεινε σε κωματώδη κατάσταση για πολλές ημέρες. Όταν βρήκε τις αισθήσεις του χειρουργήθηκε συνήρθε και μάλιστα ολοκλήρωσε και τα γυρίσματα. Του άρεσε να λέει ότι «είδε» τον εαυτό του να βγαίνει από το σώμα του και ότι υπήρχε ένιωθε πως είχε μια σταθερή πορεία προς μια παράξενη λάμψη που είχε διαρκώς στα μάτια.  Εφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών. Η πορεία του από την λάμψη στη λάμψη αυτή τη φορά είναι μη αναστρέψιμη.