Ο Μπομπ Ντίλαν τιμήθηκε φέτος με το Νόμπελ λογοτεχνίας. Σύμφωνα με την Βασιλική Ακαδημία της Στοκχόλμης που αποφασίζει για τις βραβεύσεις ο αμερικάνος τραγουδοποιός «δημιούργησε μια νέα ποιητική έκφραση μπαίνοντας πλέον στην παράδοση του μεγάλου αμερικάνικου τραγουδιού». Η βράβευση προκαλεί τεράστιες συζητήσεις. Οι στιχουργοί, κι ακόμα περισσότερο οι τραγουδοποιοί, εκφράζουν τη χαρά τους και μιλούν για τόλμη της Ακαδημίας – όλοι από τον Μπόνο μέχρι τον Φραντσέσκο Ντε Γκρεγκόρι. Λογοτέχνες ωστόσο εξέφρασαν αντιρρήσεις: το θέμα έχει αρκετό ενδιαφέρον.
Μαζί με τον Χέμινγουεϊ
Λίγοι γνωρίζουν ότι ο Ντίλαν ήταν συχνά προτεινόμενος για το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας – οι βραβεύσεις του Νόμπελ και το Fame Story σε αυτό μοιάζουν αφού υπάρχουν πάντα πολλοί προτεινόμενοι, αλλά ένας κερδίζει. Για πρώτη φορά ο Ντίλαν προτάθηκε τον Σεπτέμβριο του 1996 από τον καθηγητή Γκόρντον Μπαλ, που διδάσκει λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια- είχε και την υποστήριξη του γνωστού αμερικάνου λογοτέχνη Aλεν Γκίνσμπεργκ. Ο Ντίλαν κέρδισε είκοσι χρόνια αργότερα και είναι ο πρώτος αμερικάνος που βραβεύεται μετά την Τόνι Μόρισον που είχε κερδίσει το 1993. Πλέον το όνομα του θα είναι δίπλα σε αυτά του Χέμινγουεϊ και του Τζόν Στάινμπεκ και το γεγονός συγκλόνισε τον πρόεδρο Ομπάμα που δεν έκρυψε τη χαρά του: μη σας κάνει εντύπωση διότι ο Ντίλαν έχει τραγουδήσει σε ειδική βραδιά για τον Ομπάμα τον Αύγουστο του 2010 κάνοντας μια αρπαχτή σαν αυτή που έκανε ο Λευτέρτης Πανταζής όταν τραγούδησε ποντιακά στο γάμο του Σαββίδη. Αλλοι βέβαια με την βράβευση (όχι με την επιλογή του Πανταζή...) δεν συμφώνησαν: η πιο ακραία αντίδραση ήρθε από τον Ιρβιν Γουέλς, συγγραφέα του Trainspotting που έγραψε στο Twitter ότι είναι φαν του Ντίλαν αλλά θεωρεί πως «του απένειμαν ένα βραβείο λόγω νοσταλγίας που νοιώθουν για τα παιδικά τους χρόνια κάποιοι χίπις που πλέον τραυλίζουν έχοντας λιπαρό (!) προστάτη». «Εάν είσαι οπαδός του Ντίλαν και φίλος της μουσικής πάρε ένα λεξικό και ψάξε την λέξη μουσική. Μετά ψάξε τη λέξη λογοτεχνία και ίσως καταλάβεις τη διαφορά συγκρίνοντας τους ορισμούς» έγραψε ο θυμωμένος Σκωτσέζος.
Ο Διονύσης το κανε καλύτερο
Όλα αυτά είναι φυσιολογικά καθώς σε κάθε βράβευση υπάρχουν αυτοί που συμφωνούν και αυτοί που διαφωνούν – περισσότερο ενδιαφέρον έχει να δούμε αν αξίζει το βραβείο ο Ντίλαν. Ότι οι στιχουργοί είναι και ποιητές – για μένα οι καλύτεροι από τους ποιητές – δεν νομίζω ότι τίθεται θέμα. Το να βρεις ρίμες που δένουν με τη μουσική, είναι δυσκολότερο από το να γράψεις στίχους. Το ποίημα μπορεί να μην μελοποιείται, ο στίχος αντιθέτως είναι πάντα ποιητική πράξη – άλλοτε σημαντική, άλλοτε όχι. Είναι ωστόσο άξιες του βραβείου Νόμπελ αυτές οι ποιητικές πράξεις του Ντίλαν; Για να δούμε μερικές.
Γράφει και τραγουδάει ο Ντίλαν στο «Girl From the North Country»:
«Αν ταξιδεύεις την ευλογημένη βόρεια χώρα
Όπου οι άνεμοι χτυπούν βαριά στο μεταίχμιο
Θύμισε την ύπαρξή μου σε κάποια που μένει εκεί
Που κάποτε ήταν μια αληθινή δική μου αγάπη.
Αν πας όταν έχει καταιγίδα χιονιού
Όταν τα ποτάμια παγώνουν και το καλοκαίρι τελειώνει
Σε παρακαλώ δες αν αυτή έχει ζεστό παλτό
για να την προστατεύει απ' τους ανέμους που καραδοκούν».
Ωραίο; Ναι. θα έλεγα καλούτσικο. Αλλά για Νόμπελ λογοτεχνίας όχι. Γράφει επίσης ο Ντίλαν στο μεγάλο σουξέ «Blowin' in the wind»:
«Πόσους δρόμους πρέπει ένας άντρας να διαβεί,
πριν άντρας ονομαστεί;
Ναι, και (σε) πόσες θάλασσες ένα περιστέρι (πρέπει) να πετάξει,
πριν στην άμμο ξεκουραστεί;
Ναι, και πόσες φορές πρέπει μια βόμβα να ριχτεί
πριν για πάντα απαγορευτεί;
Την απάντηση φίλε (την) φυσάει ο άνεμος,
την απάντηση (την) φυσάει ο άνεμος»
Δε λέω, διαχρονικά επίκαιρο και πάντα ενδιαφέρον, αλλά μόνο εμένα μου φαίνεται κάπως εύκολο; Φυσικά ο άνθρωπος έχει γράψει και πράγματα πιο δύσκολα – στο «All Along the Watchtower» γράφει χαρακτηριστικά:
«Πρέπει να υπάρχει έξοδος από δω» είπε ο παλιάτσος στο ληστή
«Υπάρχει σύγχυση πολύ, δε βρίσκω ανακούφιση
Επιχειρηματίες μου ήπιαν το κρασί, γεωργοί μου σκάψανε τη γη
Κανένας τους ούτε στιγμή δεν ήξερε την αξία απ’ το καθετί».
«Κανένας λόγος ανησυχίας», ο ληστής, ευγενικά απάντησε
«Υπάρχουν πολλοί εδώ που νομίζουν πως ένα αστείο είναι η ζωή
Μα εσύ κι εγώ τα ξανάπαμε, κι η μοίρα μας δεν είναι αυτή
Έτσι ας μη λέμε λόγια του αέρα∙ η ώρα έχει περάσει».
Πιθανότατα θα το εκτιμούσε ο Εγγονόπουλος για την ασάφεια του, αλλά το σίγουρο είναι πως όταν μαζί του καταπιάστηκε ο Διονύσης Σαββόπουλος το έφτιαξε κάπως καλύτερα. Μπορώ να παραθέσω πολλά, αλλά δεν θέλω να τον μειώσω τον φρέσκο νομπελίστα – απλώς πιστεύω ότι το Νόμπελ του το έδωσε η παγκοσμιοποίηση της αγγλικής γλώσσας, η ευκολία με τα οποία τα στιχάκια του γίνονται παγκοσμίως κατανοητά – όσο γίνονται. Διότι μεγάλα τα ποιήματά του δεν είναι – ίσως μεγάλα είναι τα τραγούδια του: όπως λέει κι ο Γουέλς η μουσική και η λογοτεχνία δεν είναι το ίδιο.
Αν έγραφε αγγλικά ο Λευτέρης
Χαίρομαι για την βράβευση του Ντίλαν όμως η αγγλική γλώσσα είναι ο βασικός λόγος που κέρδισε. Αν πχ ο Λευτέρης ο Παπαδόπουλος προτιμούσε να γράψει στα αγγλικά, αντί στα ελληνικά θα είχε πάρει περισσότερα Νόμπελ από όσα πρωταθλήματα η ΑΕΚ. Ο «πρόεδρος» έγραφε:
«Σάββατο κι απόβραδο και ασετιλίνη
στην Αριστοτέλους που γερνάς
έβγαζα απ’ τις τσέπες μου φλούδες μανταρίνι
σου `ριχνα στα μάτια να πονάς»
Αν έγραφε:
«Saturday, late afternoon and lime-burner
at Aristotelous where you're running around
I used to take tangerine peels out of my pocket
and throw them in your eyes to hurt you»,
θα κλαίγανε στη γη ολόκληρη.
Ο πρόεδρος, σε στιγμές που ήθελε να καταδείξει το χάσμα των γενναίων έγραφε:
«Γιε μου, είν’ ο πόνος μου αβάσταχτος καλέ μου
που σε βλέπω σαν ξερόφυλλο του ανέμου
στη ζωή κυνηγημένος να γυρνάς
Γιε μου, δεν τον άκουσες τον δόλιο σου πατέρα
παρασύρθηκες και μέρα με τη μέρα
είσαι είκοσι χρονών κι όμως γερνάς»
Αν είχε γράψει στα αγγλικά:
«My son, my pain is unbearable dear
when I see you like a dry leaf in the wind
going through life chased
My son, you didn't listen to your poor father
you drifted and day by day
you are twenty years old and yet you're aging»
Θα χε κάνει παγκόσμιο σουξέ! Και ποιος Ντίλαν θα μπορούσε ποτέ να γράψει το Ανεστάκι; Πως θα μπορούσε να αποδώσει στα αγγλικά το
«Δε θέλω εγώ παινέματα
παρηγοριές και ψέματα
δεν θέλω εγώ παινέματα
να γιατροπορευτώ
Θέλω το γιο μου τον Ανεστάκι
που ‘ναι στη ξενιτιά
αχ το μικρό μου καπετανάκι
που δε μου γράφει πια».
Ισως θα μπορούσε να πει:
«I don't want laudations
consolations and lies
I don't want laudations
to be cured
I want my son, little Anestis
who is in the foreign lands
ah, my little small ship captain
who doesn't write to me anymore»,
Αλλά δεν ξέρω πόσοι θα κατανοούσαν το δραματικό γεγονός που ο στίχος κρύβει.
Ο Ντίλαν είναι τυχερός που ποτέ ο Λευτέρης Παπαδόπουλος δεν θέλησε να γράψει το Ανοιξε Πέτρα στα αγγλικά: αν κάποια αμερικάνα Μαρινέλα το χε τραγουδήσει
Open, stone, that I may be shut in
that the sun may see me no more
to the contrary of what a bride should do
I must dress myself in the black clothes.
Open, stone, to let me in
losing the man I love
θα σου λεγα πιο Νόμπελ θα κέρδιζε ο Ντίλαν. Κι αν τολμούσε κανένας Γουέλς να μας αμφισβητήσει, θα του ρίχναμε δυο γαλλικά (τύπου «baiser μωρή poule…») και άμα ήθελε ας τολμούσε να ξαναμιλήσει η λινάτσα…_
