Θα καταθέσω τη σκέψη μου αμέσως χωρίς προλόγους και λογιών λογιών ντρίπλες που κατά καιρούς κάνω για να μην είμαι βαρετά προβλέψιμος: θέλω να σας πω ότι η γιορτή των Φώτων είναι η πιο αδικημένη γιορτή – μια γιορτή το μέγεθος και τη σημαντικότητα της οποίας δυστυχώς δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε.

Τα Φώτα ακολουθούν τα Χριστούγεννα, που είναι από μόνα τους ένα παγκόσμιο υπερθέαμα, και φυσικά την πρωτοχρονιά, που είναι αυτό που λέμε «ημερομηνία σταθμός». Τα Χριστούγεννα είναι τόσο μεγάλη γιορτή που επιβάλουν στους ανθρώπους μια ιδιαίτερη συμπεριφορά: όλοι πρέπει να είναι καλόβολοι, έτοιμοι να συγχωρήσουν, και καλοσιδερωμένοι – δεν αναφέρομαι τόσο στα ρούχα που διαλέγουμε, όσο κυρίως στα αισθήματα, που είναι και πάντα σπουδαιότερα. Η Πρωτοχρονιά, επίσης, με το τεράστιο μέγεθός της, είναι μια στιγμή που η ανθρωπότητα αισθάνεται ότι έρχεται κοντά: το ξεκίνημα του χρόνου δημιουργεί σε όλο τον πλανήτη μια ανάγκη για νέες υποσχέσεις και για νέες δεσμεύσεις – ενίοτε και για νέες αυταπάτες. Το γεγονός ότι αυτές οι δυο γιορτές είναι συνεχόμενες δημιουργεί σε όλους ένα περίεργο overdose – η γιορτή των Φώτων, που ακολουθεί, μου έμοιαζε πάντα ένα είδος άδειας μετά την κραιπάλη των προηγούμενων ημερών: σαν κάποιος να την σκέφτηκε καταλαβαίνοντας ότι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να ξεκουραστούν από το ξεφάντωμα που προηγήθηκε. Αν τα Χριστούγεννα ήταν πάντα η μεγάλη γιορτή και η Πρωτοχρονιά ήταν το πάρτι που την ακολουθούσε, τα Φώτα ήταν και είναι η άδεια που δίνεις στον εαυτό σου για να συνέρθει από το hangover. Τα γιορτάζεις συνήθως αμήχανα, μένοντας σπίτι και παρακολουθώντας τα εορταστικά προγράμματα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, που τα κανάλια προβάλουν πάντα σε επανάληψη αναγνωρίζοντας με αυτό τον τρόπο πως δεν υπάρχει λόγος για κάποια έξτρα παραγωγή.

Ακόμα και τα έθιμα των Θεοφανίων, όπου ακόμα τηρούνται είναι παράξενα κι έχουν ένα μυστηριακό χαρακτήρα - σαν η γιορτή να είναι για λίγους.  Στην Καστοριά π.χ γιορτάζονται τα «Ραγκουτσάρια». Οι κάτοικοι φορούσαν μάσκες, ώστε η όψη τους να είναι τρομακτική, διότι πίστευαν πως έτσι θα ξορκίσουν το κακό από την πόλη. Το ίδιο έθιμο αναβιώνει και σε χωριά της Δράμας με το όνομα «ροκατζάρια». Απλά εκεί οι μεταμφιεσμένοι κάτοικοι έκαναν κάποτε εκκωφαντική φασαρία χτυπώντας κουδούνια με τα οποία περιφέρονταν στους δρόμους. Στην Καλή Βρύση της Δράμας παλιά οι γυναίκες έπαιρναν στάχτη και τη σκόρπιζαν με το δεξί χέρι γύρω από το σπίτι κάνοντας εξορκισμό.  Σήμερα, για αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων από τους αμύητους στο τοπικό έθιμο τουρίστες, επειδή η στάχτη λέρωνε τα ρούχα, δεν τηρείται πια το έθιμο – και είναι κρίμα. Σατιρικά έθιμα με θέμα τα Θεοφάνια υπήρχαν και στη Θεσσαλία και στον Πόντο, αλλά ήταν όλα κάτι σαν απομεινάρια Διονυσιακών Τελετών που στριμώχτηκαν στα Φωτά, που δεν είχαν ούτε γαλοπούλες, ούτε Άγιους Βασίληδες, παρά μόνο κάτι διαγγέλματα πολιτικά και κάτι φιγουρατζήδες βουλευτές, που ενίοτε πέφτουν να πιάσουν τον Σταυρό με κουστούμια – το θέαμα είναι θλιβερό.

Φυσικά η υποβάθμιση των Φώτων οφείλεται στο γεγονός ότι η ανθρωπότητα δεν λέει να ωριμάσει και να αποφασίσει να γιορτάζει την Πρωτοχρονιά όπως πρέπει, δηλαδή κάπου στα μέσα του Σεπτέμβρη. Αν αυτό συνέβαινε, τα Φώτα θα ακολουθούσαν μόνο τα Χριστούγεννα και θα ήταν υπέροχα: θα ήταν ένα είδος δεύτερης ευκαιρίας για να δείξουμε την αγάπη και την ανθρωπιά μας δυο εβδομάδες μετά τη μεγάλη γιορτή. Κι ακριβώς επειδή ως γιορτή θα ήταν τεράστια θα δημιουργούσαν συνθήκες πραγματικού προβληματισμού – δεν θα τα περνούσαμε απλά ως ευκαιρία για μια μέρα παραπάνω άδεια. Ούτε θα τα είχαμε καταχωρήσει στο μυαλό μας σαν γιορτή των χειμερινών κολυμβητών π.χ.

Τα Φώτα γιορτάζουμε την εμφάνιση του τριαδικού Θεού, πράγμα μοναδικό στην Καινή Διαθήκη. Αλλά, κι αν αφήσουμε ελαφρώς στην άκρη το αμιγώς θεολογικό μήνυμα κι επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο φως, θεωρώντας τα την γιορτή του και μόνο, και πάλι το συμβολικό τους μήνυμα είναι τεράστιο. Η γιορτή θα έπρεπε να έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα. Είναι η μοναδική γιορτή που μας επιτρέπει να μιλήσουμε στα παιδιά για το πόσο σπουδαίο είναι το φως, πόσο απαραίτητο και πόσο υπέροχο. Τα Φώτα είναι μια μοναδική ευκαιρία για να τους εξηγήσεις πως το Φως είναι η πραγματική πηγή της ζωής και πως η πορεία μας προς το φωτεινότητα της ίδιας της ύπαρξής μας είναι ο δρόμος της ευτυχίας. Τα Φώτα μπορείς να κάνεις κατανοητό στα παιδιά ότι πρέπει να λάμπουν, να αντιμετωπίζουν τη ζωή με χαμόγελο και πίστη, να αισθάνονται ότι κουβαλάνε μέσα τους μια φλόγα που μπορεί να τα βοηθήσει αύριο ν αλλάξουν τον κόσμο ολόκληρο.

Τα Φώτα δεν είναι μια απλή γιορτή: είναι ένα σπάνιο μάθημα ζωής. Θα πρεπε να γεννούσαν του κόσμου τους προβληματισμούς, αν όντως τα γιορτάζαμε. Θα πρεπε σήμερα να αναρωτιόμαστε που είναι οι πεφωτισμένοι άνθρωποι και γιατί γίνονται συνεχώς και λιγότεροι. Θα μιλούσαμε για την δυσκολία στο να βγουν φωτεινά μυαλά, θα ομολογούσαμε χωρίς ενδοιασμούς ότι ανθρώπους με τέτοια μυαλά έχουμε ανάγκη ως κοινωνία κι όχι πολιτικάντηδες. Τα Φώτα, αν είχαμε καταλάβει την σημασία τους και την σπανιότητα τους, θα ήταν στο ίδιο επίπεδο με τα Χριστούγεννα και το Πάσχα κι ας μην έχουν γαλοπούλες και οβελίες και δέντρα στολισμένα και κόκκινα αυγά. Το μήνυμά τους είναι εξίσου σπουδαίο και ο εορτασμός τους θα ήταν μια ευκαιρία για να (ανα)βαπτιστούμε συμβολικά – να βρούμε δηλαδή μια νέα δύναμη, μια νέα γλυκιά καθαρότητα, σαν αυτή που έχουν τα μωράκια μετά της βάπτισή τους. Είναι και η γιορτή της βάπτισης - μην το ξεχνάμε.

Δεν μάθαμε να γιορτάζουμε τα Φώτα, δηλαδή δεν μάθαμε γιατί το φως είναι πιο δυνατό από το σκοτάδι. Και τώρα το σκοτάδι, επιθετικό και ασταμάτητο, μας πνίγει. Και καλά να πάθουμε.              

(Βημαgazino, Ιανουάριος του 2019)