Ολοένα και συχνότερα σκέφτομαι πως αν υπάρχει μια κατηγορία που χρειάζεται να πάει στον ψυχολόγο είναι οι ψυχολόγοι – για την ακρίβεια αυτοί οι ερευνητές που προσπαθούν με μετρήσεις και αναλύσεις να φτάσουν σε συμπεράσματα που αφορούν γενικά την ανθρωπότητα. Από την μανία τους να τακτοποιήσουν τα πάντα σε κουτάκια (όχι δυστυχώς εορταστικά…) δεν θα μπορούσαν να γλυτώσουν και οι εφετινές γιορτές των Χριστουγέννων.

Ο Κρίστοφερ Μπόιλ, ψυχολόγος ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Εξετερ στο Ηνωμένο Βασίλειο και η Κάθυ Μακ Κέι, που δουλεύει στο Πανεπιστήμιο της Νέας Αγγλίας στην Αυστραλία, συνεργάστηκαν πρόσφατα σε μια έρευνα του ιατρικού περιοδικού Lancet Psychiatry με θέμα το αν ο μύθος του Αη Βασίλη κάνει καλό ή κακό στα παιδιά – στη γλώσσα τους είναι ο Santa Claus. Αναλύοντας διάφορα δεδομένα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο μύθος του Αγίου που μοιράζει δώρα είναι μια μάλλον κακή ιδέα. Και ότι καλό θα ήταν να τον αφήσουμε στην άκρη.

«Πρώτα απ 'όλα», γράφουν, «είναι κάτι μάλλον επικίνδυνο ως εκπαιδευτική μέθοδος: το να παίζεις με το φόβο των παιδιών, απειλώντας τα  ότι ένας Άγιος βλέπει τα πάντα και τιμωρεί όσα παιδιά δεν ήταν υποδειγματικά, μοιάζει τρομακτικό ακόμη και για τους ενήλικες». «Αλλά» προσθέτουν «το πράγμα είναι ακόμα χειρότερο, καθώς, αργά ή γρήγορα, το ψέμα θα καταρρεύσει και για τα μικρά παιδιά η διαδικασία της αποκάλυψής του θα προκαλέσει μια σοκαριστική απογοήτευση: η αλήθεια θα καταστρέψει τον κόσμο τους και τα Χριστούγεννα δεν θα είναι ποτέ ξανά τα ίδια». «Τα παιδιά» τονίζουν «όταν ανακαλύπτουν πως όλο αυτό ήταν μια πλάνη, καταλήγουν να έχουν αμφιβολίες για την ίδια την αγάπη των γονιών τους. Σκέφτονται πως το συγκεκριμένο ψέμα, με τα οποία τα μεγάλωσαν, δεν είναι παρά ένα είδος προδοσίας». «Τα παιδιά» γράφουν «νοιώθουν την εμπιστοσύνη τους στους γονείς να κλονίζεται, σκέφτονται πόσα άλλα ψέματα τους έχουν πει κι αναρωτιούνται πως μπορούν να τους εμπιστευθούν. Κυρίως χάνουν την βεβαιότητα με την οποία μεγάλωσαν πως δηλαδή οι γονείς τους είναι πιο έγκυρη πηγή της αλήθειας»! «Αν μάλιστα» λένε «το ψεματάκι του Αγιου που φέρνει δώρα καλλιεργείται με την πάροδο των χρόνων με τρόπους θεατρικούς (αν π.χ ο μπαμπάς ντύνεται Αγιος για να τον δει το παιδί) η απογοήτευση του παιδιού, όταν μαθαίνει την αλήθεια προκαλεί οδύνη, που γιγαντώνει τις αμφιβολίες για όλα». «Ο Αγιος», προσθέτει ο Μπόιλ, «δεν υπάρχει για χάρη των παιδιών, αλλά για να μπορούν οι μεγάλοι να ξαναζήσουν λίγο τη χαμένη μαγεία της παιδικής τους ηλικίας, τον καιρό δηλαδή που οι ίδιοι πίστευαν ότι υπήρχε. Τα παιδιά πληρώνουν ένα καπρίτσιο των μεγάλων». Κούνια που τους κούναγε. Οι άνθρωποι ίσως ξέρουν πολλά από ψυχολογία. Αμφιβάλω όμως αν θυμούνται τα χρόνια που ήταν οι ίδιοι παιδιά. 

Μέχρι μια συγκεκριμένη ηλικία, τα παιδιά ζουν τόσο στον κόσμο της πραγματικότητας όσο και στον κόσμο της φαντασίας, και μάλιστα οι δυο κόσμοι αυτοί συναντιούνται, χωρίς να συγκρούονται. Τα παιδιά έχουν φανταστικούς φίλους, πρωταγωνιστούν στο μυαλό τους σε φανταστικά κατορθώματα, φέρνουν την πραγματικότητα στα μέτρα τους, συχνά καταργώντας την. Η πιο μεγάλη απόδειξη ότι οι κανόνες της πραγματικότητας δεν υπάρχουν είναι ο ίδιος ο Αγιος Βασίλης και τα δώρα του. Το κίνητρο που οδηγεί τα παιδιά να πιστεύουν σε αυτόν είναι το ίδιο το ανεξήγητο θαύμα του: η ευχαρίστησή τους ξεπερνά το δώρο που τους φέρνει – το δώρο, από πού κι αν προέρχεται, είναι η απόδειξη ότι ολόκληρος ο φανταστικός κόσμος που έχουν φτιάξει είναι αληθινός. Τα παιδιά δεν αναλύουν, ζουν. Και δεν έχουν ανάγκη από την  λογική και τις ερμηνείες που αυτή προσφέρει: το ραντεβού με δαύτη θα ρθει πολύ αργότερα. Ο Άγιος Βασίλης, με την αυστηρή καλοσύνη του, αν δεν υπήρχε (ποιος λέει ότι δεν υπάρχει;) θα χε δημιουργηθεί από κάθε παιδί: θα τον ανακάλυπτε και θα τον επέβαλε. Κι αυτός θα ερχόταν, έτσι κι αλλιώς αυτές τις μέρες, για να δώσει σε αυτές την αληθινή αίσθηση της γιορτής, αυτή που τα παιδιά έχουν ανάγκη, όσο και οι μεγάλοι. Αυτή την ανάγκη την διαπιστώνεις κυρίως όταν οι γιορτές τελειώνουν. Όταν το μεγάλο δέντρο φεύγει από το σαλόνι, όταν τα φωτάκια του σβήνουν, όταν πρέπει να περιμένεις ένα χρόνο πάλι για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Φυσικά και για τον Αγιο Βασίλη τους.   

Οι γιορτές των Χριστούγεννων στα μάτια των παιδιών δεν έχουν αλήθειες και ψέματα: πρέπει απλά να είναι μέρες διαφορετικές από όλες τις άλλες μέρες. Πρέπει να είναι μέρες με εκπλήξεις, αγάπες και προσοχή – μέρες που περιστρέφονται γύρω από τη θέληση να δώσεις και να πάρεις. Κι ο Αγιος Βασίλης, στον οποίο γράφουν ακόμα γράμματα, αντιπροσωπεύει κυρίως αυτή την ανάγκη για μια συναλλαγή που βασίζεται στο ξεχωριστό των ημερών: η μαγεία του είναι η μαγεία τους.   

Κι όταν έρθει η ανακάλυψη της αλήθειας, που οι ψυχολόγοι τόσο φοβούνται; Δεν επηρεάζει αυτή η αλήθεια των ψυχικό κόσμο των παιδιών; Δεν τον τραυματίζει; Δεν λειτουργεί ως πράξη βίαιης ωριμότητας; Όχι φυσικά. Η κατάρρευση του μύθου δεν είναι τίποτα πιο πολύ από απόδειξη μιας υγιούς ανάπτυξης: μια στάση στο δρόμο προς την ενηλικίωση. Οσοι κάποτε σταματήσαμε να πιστεύουμε στον Αγιο Βασίλη το θελήσαμε μόνοι μας, χρησιμοποιώντας αυτή μας την απόφαση ως απόδειξη ότι γίναμε πιο μεγάλοι και μπορούμε να δώσουμε στα Χριστούγεννα και τις Πρωτοχρονιές μας ένα άλλο περιεχόμενο. Σίγουρα δεν τα είχαμε με τους μπαμπάδες και τις μαμάδες μας – απλά αποφασίσαμε να βρούμε άλλα γλυκά εορταστικά παραμύθια. Αν μάλιστα πήραμε αυτή την απόφαση είναι γιατί αρχίσαμε να παρατηρούμε την ύποπτη συμπεριφορά των ενηλίκων, αρχίσαμε να κατανοούμε τις αντιφάσεις και τις παράλογες αντιλήψεις τους, θέσαμε στον εαυτό μας ερωτηματικά που απαντήσαμε μόνοι μας και σε κάποιες περιπτώσεις είδαμε στο πρόσωπο του μπαμπά και της μαμάς δυο χαζούληδες.

«Πώς μπορεί να πιστεύουν πως ο Αγιος μπορεί να είναι οπουδήποτε στον κόσμο την ίδια νύχτα;» αναρωτηθήκαμε χρησιμοποιώντας όλη μας την κατανόηση για να τους αθωώσουμε για την αφέλειά τους. Και κρατήσαμε το μυστικό του Αη Βασίλη με τους αδελφούς μας και τους φίλους μας για χάρη τους: αν οι καημένοι θέλουν να πιστεύουν στον Αγιο Βασίλη, δεν πειράζει, κάποτε κι αυτοί θα μεγαλώσουν.

Δεν είπαμε ποτέ στον μπαμπά και στη μαμά ότι τα δώρα μας δεν τα φέρνει ο Αγιος Βασίλης. Τους είπαμε μόνο, με τον τρόπο μας, ότι τους αγαπάμε κυρίως γιατί πιστεύουν σε τέτοια ωραία πράγματα. Κι ακόμα και σήμερα όσοι έχουμε την τύχη να έχουμε ένα γονιό που του λέμε «Καλά Χριστούγεννα» ή «Καλή χρονιά» τον αντιμετωπίζουμε σαν τον Αγιο Βασίλη μας, που ήρθε και φέτος: αυτός ήταν και στις εφετινές γιορτές μας το μικρό μεγάλο μας δώρο...

ΒΗΜΑγκαζινο Ιανουάριος του 2020