Κάθε χρόνο όταν τέτοιο καιρό καθόμουν να σκεφτώ ποιες ήταν για μένα οι δέκα καλύτερες ταινίες της χρονιάς, δηλαδή οι δέκα με τις οποίες πέρασα καλύτερα στη σκοτεινή αίθουσα, με έπιανε πονοκέφαλος. Το ποιες θα άφηνα εκτός λίστας ήταν πάντα ένα πρόβλημα άλυτο. Και φέτος με έπιασε το κεφάλι μου, αλλά για τον αντίθετο λόγο: δεν μπορούσα να βρω δέκα αληθινά της προκοπής, παρόλο που υπολογίζω πως, μόνο στα σινεμά, είδα καμιά σαρανταριά, αριθμός πολύ μικρός, όπως και να χει. Δεν φταίει πάντως ότι τα σινεμά ήταν για μήνες κλειστά: φταίει ότι η πανδημία σακάτεψε τον κινηματογράφο. Και να δούμε, αν και πότε, αυτός θα συνέρθει.
Με δυσκολία μεγάλη λέω ότι πέρασα ωραία με τις εξής δέκα:
10) No Time to Die, του Κάρι Ζοζι Φουκουνάγκα. Ποτέ δεν περίμενα ότι μια ταινία με ήρωα τον Τζέιμς Μποντ θα χωρούσε σε μια λίστα δική μου με τις καλύτερες ταινίες της σεζόν κι ας τις έχω δει όλες δυο φορές τουλάχιστον. Αλλά ο τελευταίος (;) Μποντ ήταν απολαυστικός, ίσως γιατί ήταν λιγότερο Μποντ από όλα τα Μποντ χωρίς επ ουδενί η ιστορία του να μειώνει τη λάμψη του ήρωα. Ηταν επίσης ο Μποντ που συζητήθηκε (παγκοσμίως…) πιο πολύ από οποιαδήποτε άλλη ταινία με ήρωα τον 007. Όταν την είδα, ίσως και γιατί ένοιωσα ανταμειβόμενος από την μεγάλη αναμονή, είπα ότι ήταν η καλύτερη ταινία Μποντ: δεν είναι – την ξαναείδα και αναθεωρώ. Αλλά όπως και να χει είναι μια εξαιρετική μοντέρνα ταινία δράσης κι ένας σπουδαίος επίλογος. Και οι επίλογοι πάντα μου άρεσαν περισσότερο από τους προλόγους.
9) Dune, του Ντενί Βιλνέβ. Αντιμέτωπος με ένα χαώδες όσο και εντυπωσιακό μυθιστόρημα, ο Βιλνέβ κατάφερε δυο πράγματα: πρώτον να αποδείξει ότι αν υπάρχει κάπου μια κληρονομιά του Στίβεν Σπίλπεργκ του ανήκει δικαιωματικά και δεύτερον ότι ακόμα και οι πιο δύσκολες ιστορίες μπορεί να εικονογραφηθούν αρκεί να υπάρχει έμπνευση. Ο Βιλνέβ για να μας πει την ιστορία των Ατρίδων χρειάστηκε να γίνει Θεός και να φτιάξει ένα σύμπαν: κανένα πρόβλημα. Αν δεν ήταν απλά το πρώτο μέρος μιας τριλογίας (;) θα μπορούσε για μένα να είναι να είναι η ταινία της χρονιάς.
8) Judas end the black Messia, του Σάκα Κινγκ. Στρατευμένο, καταγγελτικό, και τόσο μεροληπτικό ώστε να κάνει τις ταινίες του Σπάικ Λι να μοιάζουν με κόμικς. Αλλά σινεμά πραγματικό – τόσο πραγματικό ώστε δεν μπορείς να πάρεις από την οθόνη τα μάτια σου. Η ταινία διηγείται μια αληθινή ιστορία με πρωταγωνιστές μιας σχεδόν αποκρουστικής Αμερικής – της Αμερικής του ρατσισμού, της βίας, των διακρίσεων, της καταστολής και του φόβου. Οποιος δυσφορήσει με τα μηνύματα, καλώς ήρθε στην πραγματικότητα.
7) The last duel, του Ρίντλεϊ Σκοτ. Μια ωραία περιπέτεια και συγχρόνως ένα μάθημα κινηματογράφου του 84χρονου (!) Ρίντλεϊ Σκοτ σε όλους τους νεότερούς του film maker. Πέρα από την εξαιρετική χρήση των μέσων, την καταπληκτική διεύθυνση των ηθοποιών, την εξαιρετική αναβίωση μιας εποχής που κανείς μας δεν έζησε, ο γέρο Σκοτ θυμίζει ότι κάθε ιστορία μπορεί να είναι διαφορετική, ανάλογα με την γωνία που την παρακολουθείς, ακόμα κι αν τα γεγονότα της είναι ακριβώς τα ίδια! Αυτό δεν είναι το σινεμά; Α, υπάρχει και το ερμηνευτικό ρεσιτάλ του Ανταμ Ντράιβερ. Αλλά αυτό δεν είναι είδηση.
6) 12 Mighty Orphans, του Τάι Ρόμπερτς. Κάθε χρόνο χωράει στη δεκάδα μου μια σχηματική, κομμάτι μελό, συνήθως προβλέψιμη και σχεδόν πάντα ελαφρώς συγκινητική ταινία με αθλητικό περιεχόμενο. Ετούτη βασίζεται σε μια αληθινή ιστορία βασισμένη σε ένα αληθινό γεγονός που άλλαξε το αμερικάνικο ποδόσφαιρο. Αν το θέμα της ήταν το μπάσκετ, θα την είχαν ανακαλύψει πολλοί. Την είδαμε λίγοι γιατί στους πολλούς φάνηκε αρκετά αμερικάνικη. Αλλά δεν φταίνε οι Αμερικάνοι, αν μόνο αυτοί ξέρουν να φτιάχνουν ωραίες γλυκές ταινίες με ήρωες αθλητές και προπονητές.
5) Spider Man, No way home, του Τζον Γουατς. Σε κάθε λίστα με καλύτερα πρέπει να υπάρχει και μια ταινία της Marvel γιατί χωρίς τη Marvel τα σινεμά θα ήταν λιγότερα σε όλο τον κόσμο και ο κινηματογράφος πιο κοντά στο τέλος του. Η τελευταία περιπέτεια του Spider Man έχει απλά τα πάντα: νοσταλγία, συγκίνηση, χιούμορ, πλοκή, μηνύματα, ήρωες και αντιήρωες. Το πιο σπουδαίο είναι ότι είχε εκατομμύρια ενθουσιασμένους θεατές: πολλούς 15χρονους και πολλούς που ξανάγιναν δεκαπέντε χρονών.
4) «Where is Anne Frank?» του Αρι Φόλμαν. Δεν θα τη βρείτε στις λίστες γιατί βγήκε λίγο πριν φύγει το 2022: κι εγώ την είδα την προτελευταία μέρα του. Το θέμα είναι πως αν την δεις είναι δύσκολο να την ξεχάσεις. Μια δεκαετία και βάλε μετά το «Βαλς με τον Μπασίρ» ο σπουδαίος Φόλμαν επιστρέφει με ένα κομψοτέχνημα, που επειδή είναι και animation θα πρεπε να προβάλλεται στα σχολεία. Για να καταλαβαίνουν τα παιδιά στην σωστή ηλικία τι είναι ο φασισμός κι ο ναζισμός, τι σημαίνει αλληλεγγύη και πως ο κόσμος μας θα γίνει καλύτερος.
3) Ο Πατέρας του Φλόριαν Ζέλερ. Τίποτα δεν είναι πιο δυνατό από μια ταινία που σε κάνει να κλαις χωρίς η πρόθεσή της να είναι ακριβώς αυτή. Αν είσαι πάνω από 40 χρονών μοιάζει αδύνατο να μην ανακαλύψεις οικείες ιστορίες: στο τέλος το κλάμα σου είναι λυτρωτικό – σαν κάπως να καθαρίζει η καρδιά σου με υαλοκαθαριστήρες. Ρεσιτάλ ερμηνείας του Αντονι Χόπκινς, αλλά αυτό είναι το λιγότερο. Σημασία έχει πως αυτό που βλέπεις το παίρνεις μαζί σου. Για πάντα.
2) Don’ t Look up του Ανταμ Μακ Κέι. Το είδα με το πιο παράξενο συναίσθημα: αγαπάω τον Μακ Κέι και τον τρόπο που κάνει αληθινές ιστορίες να φαίνονται σαν μυθιστορήματα («Big Sort», «Vice»), και τον αγαπάω τόσο ώστε πίστευα πως μια ταινία του απλής και άδολης μυθοπλασίας θα με απογοητεύσει. Αλλά είχα άδικο: όταν κάποιος είναι μάστορας με ό,τι καταπιεστεί θα κάνει κάτι εξαιρετικό! Το Don’t look up δεν είναι ξεκαρδιστικό, είναι σαρκαστικό. Δεν δημιουργεί προβληματισμούς: είναι κανονικό κήρυγμα. Δεν θέλει να αρέσει σε όλους γιατί είναι τίμιο: η εντιμότητα δεν είναι μια υπόθεση δημοσίων σχέσων. Δεν είναι κωμωδία, είναι δράμα: το δράμα ενός κόσμου που έχει οριστικά πουλήσει την ψυχή του στην μπουρδολογία και την ανικανότητα να καταλάβει τι είναι και τι δεν είναι σοβαρό. Μακάρι να σαρώσει τα Οσκαρ και να μου δώσει την ευκαιρία να γράψω αναλυτικά για δαύτο.
1) Ασπρο Πάτο του Τόμας Βίντερμπεργκ. Στη σκανδιναβική εκδοχή των «Εντιμότατων Φίλων» τέσσερις καθηγητές (έχει σημασία…) μέσης εκπαίδευσης μαθαίνουν τη θεωρία του Νορβηγού φιλοσόφου Φιν Σκάρντερουντ με βάση την οποία ο άνθρωπος γεννιέται με 0,05% λιγότερη ποσότητα αλκοόλ στο αίμα του από «όσο πρέπει», και ενθουσιάζονται διότι μπορούν να πίνουν δύο ποτηριών κρασί παραπάνω κάθε μέρα βρίσκοντας ισορροπία, κουράγιο και μια δύναμη που ενισχύει την αυτοπεποίθηση τους. Ο Βίντερμπεργκ, μέσω του κεντρικού ήρωά του, του καθηγητή ιστορίας Μάρτιν προειδοποιεί ότι «ο κόσμος δεν είναι ποτέ αυτό που περιμένεις όταν αληθινά τον δεις». Κι εγώ μένω άφωνος με το πώς κάποιος που έχασε την κόρη του στις μέρες των γυρισμάτων μπορεί να φτιάξει κάτι τόσο λαμπερά ανθρώπινο.
Αυτά, κι ας ελπίσουμε του χρόνου η επιλογή να είναι πιο δύσκολη…
