Τo 1993 είχα γράψει στο Φίλαθλο ένα κομμάτι για τις διαφορές της Μίλαν του Φάμπιο Καπέλο, που έφτασε τα 53 ματς αήττητη στο Καμπιονάτο έχοντας πετύχει ένα μόνο γκολ από πέναλτι, σε σύγκριση με τη Μίλαν του Αρίγκο Σάκι που είχε κερδίσει δυο φορές στη σειρά το Κύπελλο Πρωταθλητριών. Σε εκείνο το κείμενο είχα χρησιμοποιήσει τους όρους «rotation και turnover» που είναι δανεισμένοι από το αγγλικό ποδόσφαιρο, τις εκφράσεις «πρεσάρω χαμηλά και πρεσάρω ψηλά» που πέρασαν σιγά σιγά στο ποδοσφαιρικό μας λεξιλόγιο, τη φράση «κίνηση χωρίς τη μπάλα», τον όρο «σχηματοποιημένη ανάπτυξη» που ταπεινά δηλώνω ότι είναι μια δική προσφορά στη γλώσσα του ελληνικού ποδοσφαίρου. Ενας συνάδερφος που είχε διαβάσει το κείμενο μου είπε ότι υπερβάλω γιατί οι δυο ομάδες έπαιζαν με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή 4-4-2. Τον ρώτησα γιατί τότε παίζουν διαφορετικό ποδόσφαιρο και μου απάντησε γιατί έχουν διαφορετικούς παίκτες. Ελα όμως που δεν είχαν: οι εννέα στους έντεκα ήταν ίδιοι κι ο ένας από τους δυο που χε αλλάξει ήταν ο τερματοφύλακας! Προσπάθησα να του εξηγήσω ότι άλλο είναι η διάταξη και άλλο η στρατηγική, άλλο ο τρόπος παιγνιδιού κι άλλο η τοποθέτηση των παικτών στις τρεις γραμμές. «Καρπετόπουλε έχεις ένα πρόβλημα» μου είπε. «Αγαπάς το σινεμά πιο πολύ από το ποδόσφαιρο κι αντί να βλέπεις ένα ματς, βλέπεις σκηνοθεσίες, ερμηνείες και χορογραφίες, πράγματα που αμφιβάλω αν υπάρχουν».  Δεν του κράτησα κακία για την κατηγορία, μπορεί να είχε και δίκιο: το UFO της ιστορίας ήμουν εγώ. Δεκαεπτά χρόνια αργότερα όλοι μιλάνε για συστήματα. Ομολογώ ότι πάλι νοιώθω UFO: είχα μια μικρή συμβολή στο να δημιουργηθεί μια μόδα. Άλλο όμως είναι η μόδα κι άλλο η ουσία. Η ουσία είναι το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας.

Οι άνθρωποι που αγαπούν το ποδόσφαιρο δεν είναι υποχρεωμένοι ούτε να κατανοούν τα συστήματά του, ούτε όταν πηγαίνουν στο γήπεδο και να σπάνε το κεφάλι τους για να καταλάβουν πως αμύνεται και πως επιτίθεται μια ομάδα. Αυτό το είδος της απόλαυσης (;) δεν είναι για τους πολλούς, είναι για τους τρελούς. Οι συγκεκριμένοι τρελοί έχουν περάσει στην παιδική τους ηλικία φάσεις αναζήτησης της ουσίας του ποδοσφαίρου πριν καν καταλάβουν τη δυσκολία του. Οι πιο πολλοί πιστεύουν ότι οι καλύτεροι παίκτες είναι αυτοί που είδαν να πρωταγωνιστούν στα κόμιξ (ο Ρόι Ρέις, π.χ ή ο Ερικ Καστέλ…): αυτό είναι απαραίτητο γιατί μειώνει στα μάτια τους την αξία των μεγάλων παικτών – οι δικοί τους παιδικοί προβληματισμοί δεν είναι αν ο Πλατινί χτυπάει καλύτερα φάουλ από τον Μαραντόνα, αλλά πως θα βρω την καλύτερη διάταξη στο Subbuteo. Αποφεύγοντας προβληματισμούς περί τεχνικής και ατομικής δημιουργίας,  (κανείς άγγλος ποδοσφαιριστής δεν έκανε ποτέ «ψαλίδια» καλύτερα από το Ρόι Ρέις..), αναρωτιούνται τι υπάρχει μετά το προφανές και ποια είναι η αληθινή δυσκολία.

Πριν να δω μπροστά μου το φως του Θεού που λέγεται σύστημα έχω κάνει άλλου είδους τρέλες. Στην Ιταλία είχα ένα καθηγητή που μας δίδασκε την τακτική παρατήρηση. Είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας και προπονητής και λέγεται Μικέλε Πλάστινο. Είχαμε πάνω από είκοσι χρόνια διαφορά κι όμως και οι δυο είχαμε γεμίσει αλεύρι την τσόχα του Subbuteo για να δούμε πως πρέπει να στήσουμε την ομάδα, σε συνθήκες χιονιού (!) - η μπάλα τσουλάει δυσκολότερα: μόνη μας διαφορά ότι η μάνα του Μικέλε του ριξε ένα χέρι ξύλο ενώ η δική μου με συμπόνεσε. Κατά βάθος πίστευε ότι το παιδί της δεν ήταν καλά. Δεν της δίνω άδικο.

Είναι όμως ο κόσμος των συστημάτων ένας μη αληθινός κόσμος ή μήπως είναι ο πιο αληθινός; Κάποιος θα πει ότι η συστηματολατρεία δεν είναι παρά μια υπερβολή και ως εκ τούτου είναι κάτι σαν φαντασίωση. Δε συμφωνώ και το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας είναι ένα είδος ευαγγελίου πίστης. Κυρίως είναι η απόδειξη ότι η ίδια η εξέλιξη του ποδοσφαίρου βασίστηκε στη συστηματοποίησή του, είναι δηλαδή αποτέλεσμα σκέψεων και εφαρμογών που διάφοροι εφάρμοσαν προσπαθώντας, όχι να το κάνουν καλύτερο, αλλά να του δώσουν υπόσταση: ένα ποδόσφαιρο χωρίς συστήματα είναι ένα ποδόσφαιρο που δεν υπάρχει. Δεν υπερβάλω: τι άραγε απεικονίζει καλύτερα τη φύση των μεγάλων ποδοσφαιρικών σχολών αν όχι το σύστημα που παίζουν; Ποιος δεν έχει δει  στους τρόπους που παίζει η Εθνική Γερμανίας μια δημιουργική αλαζονεία που χαρακτηρίζει τη μεγάλη χώρα; Ποιος δεν έχει ταυτίσει τις σέντρες με τους Αγγλους; Ποιος δεν έχει δει στο ποδόσφαιρο των Σοβιετικών του Λομπανόφσκι την εικόνα μιας Ανατολικής Ευρώπης που ισορροπούσε μεταξύ παραγωγής και μανιοκατάθλιψης; Και ποιος δεν έχει προβληματιστεί για το πώς γίνεται η Ιντερ χωρίς κανένα Ιταλό ποδοσφαιριστή και με προπονητή ένα Πορτογάλο να αποκλείει τη Μπαρτσελόνα παίζοντας κατενάτσιο; Θέλω να πω ότι τα συστήματα, η εφαρμογή τους, η εξέλιξή τους είναι κάτι πολύ παραπάνω από το βίτσιο κάποιων τύπων που θέλουν να βάλουν στους ποδοσφαιριστές χαλινάρι και ονομάζονται προπονητές. Στις πιο πολλές των περιπτώσεων η σχηματοποίηση βασίζεται σε ανθρωπολογικές παρατηρήσεις, εμπεριέχει μυστικά ζωής. Ο Τζιάνι Μπρέρα, δημοσιογράφος και θεωρητικός του Καμπιονάτο, έλεγε ότι το κατενάτσιο ήταν ο μόνος τρόπος που είχαν οι κοντοπίθαροι Ιταλοί, που πνίγονταν στη λάσπη όταν ξεχείλιζε ο Πάδος, για να αντιμετωπίσουν γιγαντόσωμους λαούς όπως οι Γερμανοί, οι Σουηδοί, οι Αγγλοι και οι Σκοτσέζοι. Δύσκολο να του δώσεις άδικο.

Στο βιβλίο που έχετε στα χέρια σας θα διαβάσετε την πορεία της εξέλιξης και πολλά άγια «εγώ»: πολλοί από τους προπονητές που εξέλιξαν το ποδόσφαιρο πίστευαν ότι το ανακάλυψαν, ενώ στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά οι άγιοι απόστολοι μιας αληθινής θρησκείας. Φυσικά και το 4-4-2 δεν προϋπήρξε του ποδοσφαίρου, όμως ποια πίστη επιβίωσε στο πέρασμα των χρόνων χωρίς κανόνες, εντολές και αρκετή θεολογία; Καμία απολύτως.

Δεν θέλω να σας αποκαλύψω τα μυστικά του βιβλίου γιατί το βιβλίο είναι η απάντηση σε πολλά μυστικά. Θέλω απλά να σας διαβεβαιώσω ότι μετά την ανάγνωσή του πολλές απορίες θα απαντηθούν και αρκετές νέες ίσως προκύψουν. Ο Τζόναθαν Γουίλσον έκανε την έρευνα με αρκετή αγάπη κι ο Χρήστος Χαραλαμπόπυλος το μετέφρασε με σεβασμό: έτσι πρέπει να γίνεται με τα θεολογικά κείμενα. Μετά την ανάγνωσή του το ποδόσφαιρο δεν θα σας μοιάζει ίδιο αφού θα χετε δει το φως του Θεού που λέγεται σύστημα κι εσείς. Ισως μάλιστα να ψάξετε και μια τσόχα, δυο ομάδες Subbuteo και πολύ αλεύρι για να δείτε ποια διάταξη αποδίδει σε ένα βαρύ γήπεδο…

(Eισαγωγή για την ελληνική έκδοση του Inverting the Pyramid, του Τζόναθαν Γουίλσον, Σεπτέμβριος του 2010)