Πριν από δύο χρόνια όταν έγινε η τραγωδία στο Μάτι είχα γράψει εδώ πέρα δυο τρία σημειώματα με θέμα αυτό που αποκαλούμε «κράτος».  Το Μάτι ήταν μια τραγωδία «κρατική»: οτιδήποτε είχε να κάνει με αυτή σχετιζόταν με το κράτος. Ο πανικός που είχε προκύψει. Η έλλειψη συντονισμού. Το χάος των αρμοδιοτήτων. Το μπλέξιμο των Δήμων και της Περιφέρειας. Η προσπάθεια την επόμενη μέρα να κρυφτούν οι πάντες με συνεντεύξεις Τύπου που απλά θόλωναν τα νερά. Ακόμα και η άναρχη δόμησης της περιοχής, που προβλήθηκε κάποια στιγμή ως εξήγηση για το κακό που έγινε, με το Κράτος είχε και έχει να κάνει. Δυο χρόνια μετά οι αποκαλύψεις της Καθημερινής που εμπεριέχουν τους διαλόγους του τότε αρχηγού της Πυροσβεστικής κ. Βασίλη Ματθαιόπουλο με τον εμπειρογνώμονα κ. Δημήτρη Λιότσιο συμπληρώνουν αυτή την εικόνα. Την εικόνα ενός εγκληματικού κράτους.  

Μόλις δυο χρόνια πριν

Εχουν περάσει μόνο δυο χρόνια από τότε και το χρονικό εκείνης της καταστροφής το θυμόμαστε λίγο πολύ όλοι: εγώ θυμάμαι κυρίως την προσπάθεια να αλλάξει τότε, αμέσως και γρήγορα, η περί ευθυνών συζήτηση. Αρχικά για τις φωτιές έφταιγαν τα κανάλια που μεγαλοποιούσαν τα γεγονότα, την επόμενη τα ασύμετρα (sic) φαινόμενα και κάποιοι ξένοι πράκτορες (!) και γι’ αυτό είχαμε ζητήσει από τους Αμερικάνους drone για καλύτερη καταγραφή. Την τρίτη μέρα έφταιγε ο πανικός των κατοίκων, η άναρχη δόμηση των περιοχών, το κακό το ριζικό μας. Όπως ακριβώς και το 2007, όταν τότε είχε καεί η Ηλία, οι κυβερνώντες προσπαθούσαν να κάνουν ό,τι μπορούν για να σταματήσει κάθε συζήτηση για κρατικές αδυναμίες, γιατί αυτή η συζήτηση έχει πάντα και παντού μια κατάληξη: την αναζήτηση ευθυνών.

Εγραφα τότε κάτι αυτονόητο: ότι το κράτος δεν είναι απρόσωπο κι ότι αποτελείται από ανθρώπους. Σημείωνα ότι στηρίζεται σε μια ιεραρχία, λειτουργεί ή δεν λειτουργεί όταν υπάρχουν ή όταν δεν υπάρχουν εντολές και τις εντολές τις δίνουν πάντα προϊστάμενοι και κυβερνώντες σε υπηρεσίες, Υπουργεία, Δήμους, Περιφέρειες κτλ. Εγραφα ότι αν μετά από κάθε τραγωδία υπήρχε τουλάχιστον καταγραφή των ευθυνών, θα είχαμε προσεχτικότερους ανθρώπους στη δημόσια διοίκηση και ότι αν αυτή η καταγραφή δεν γίνεται, είναι γιατί συνήθως το μόνο που ενδιαφέρει όποιον κυβερνά είναι να μπορεί να χρησιμοποιεί το κράτος για προσλήψεις, για επιδόματα και για ψηφοθηρία.

Όμως διαβάζοντας όσα βγαίνουν στο φως τώρα, νομίζω ότι η τραγική ιστορία αυτή μας βοηθά να καταλάβουμε κάτι σπουδαιότερο: ότι παραδόξως προηγείται της όποιας κρατικής αμέλειες, η ίδια η συγκάλυψή της. Αυτό που καταλαβαίνει κανείς διαβάζοντας όσα λέει στον πραγματογνώμονα ο τότε αρχηγός της Πυροσβεστικής είναι ότι ως Υπεύθυνος έχει στο μυαλό του ένα τρόπο για το πώς θα γλυτώσουν όλοι – ένα τρόπο για να μην προκύψει καμία ευθύνη και να σταματήσει η αναζήτηση της. Είναι σαν να έχεις αναλάβει μια δουλειά και την ίδια στιγμή να έχεις εκπαιδευτεί για να την αποφύγεις. Η για να μην τιμωρηθείς, αν την κάνεις λάθος.

Χάπι εντ με 102 νεκρούς

Το εντυπωσιακό σε αυτές τις συζητήσεις, που ο πραγματογνώμονας κατέγραψε παράνομα, αμυνόμενος απέναντι σε ένα προϊστάμενο που τον συμβουλεύει απαιτώντας, δεν είναι οι παραινέσεις «να τα ρίξει στον άνεμο, στην κακή δόμηση και στον πανικό των κατοίκων», ούτε οι διαβεβαιώσεις ότι θέλει το καλό του γιατί Υπουργοί, περιφερειάρχες και λοιποί επικεφαλής «θα τον σκίσουν»: το εντυπωσιακό είναι η προσπάθεια που κάνει να του εξηγήσει ότι όλα λειτουργούν έτσι κι έτσι θα συνεχίσουν να λειτουργούν. Εγώ δεν μπορώ να ξέρω αν ο Ματθαιόπουλος μιλούσε στο όνομα των Υπουργών ή των υπόλοιπων αναρμοαρμόδιων. Δεν μπορώ επίσης τυφλά να υιοθετήσω φράσεις του στυλ «έτσι έκανε κι ο άλλος που άφησε τα Κύθηρα να καούν κτλ κτλ». Εχω όλη την καλή διάθεση να δεχτώ πως όλα αυτά μπορεί να είναι μυθεύματα ενός προϊστάμενου, που ανησυχεί και ψάχνει τρόπο να καλύψει τις ευθύνες του. Όμως παρά την καλή μου διάθεση τρομάζω από το φόκους της συζήτησης – φυσικά και από τη γλώσσα. Ο Ματθαιόπουλος δεν προσπαθεί να πείσει τον «εμπειρογνώμονα ερευνητή» για τη δυσκολία του εγχειρήματος και δεν υπερασπίζεται τους πολιτικούς του προϊστάμενους, μιλώντας κολακευτικά για τις προθέσεις τους. Δεν στέκεται σχεδόν καθόλου στη δική του προσπάθεια, δεν μιλά ποτέ για τις αδυναμίες της πυροσβεστικής – για την έλλειψη μέσων π.χ. Δεν προσπαθεί να κάνει κατανοητό ότι συνέβη κάτι αναπόφευκτο – δεν δικαιολογείται. Κάνει κάτι ολότελα διαφορετικό: εξηγεί γιατί το πόρισμα πρέπει να μην εμπεριέχει αναφορές σε ανθρώπους γιατί αυτοί πρέπει αν είναι υπεράνω του νόμου. Ολα τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί αφορούν περιπτώσεις συγκάλυψης. Γιατί σε κάθε τραγωδία αυτό, μας λέει, είναι το ζητούμενο. Ένα χάπι εντ. Με πάνω από εκατό νεκρούς.

Το πλήρες σχήμα

Δυο χρόνια μετά την τραγωδία στο Μάτι έχουμε ένα πλήρες σχήμα της κρατικής λειτουργίας: κακή δουλειά (μερικές φορές από απλή έλλειψη οργάνωσης) – επικοινωνιακή άμυνα (με τη βοήθεια πρόθυμων ΜΜΕ) – συγκάλυψη (και μάλιστα εκ των έσω). Οταν αυτό λειτουργεί, έχουμε πραγματικά ένα άτρωτο Κράτος: οτιδήποτε συμβεί, (ακόμα και το χειρότερο), το σχήμα εξασφαλίζει συνέχεια και μακροημέρευση στους λειτουργούς του, που αυτό είναι που επιδιώκουν. Μέσω αυτής της διαδικασίας επικρατεί μια υπέροχη μακαριότητα: ευθύνες δεν υπάρχουν γιατί δεν καταλογίζονται και κάθε καταστροφή είναι απλά ένα νέο δεδομένο που λειτουργεί ως βολικό προηγούμενο. Οσο πιο μεγάλο είναι το κακό που συμβαίνει, τόσο πιο εύκολα το χρησιμοποιείς. Αν κανείς π.χ δεν τιμωρηθεί για το Μάτι, κανείς δεν θα τιμωρηθεί ποτέ για τίποτα. Τραγικό; Ναι. Αλλά και κυνικά χρήσιμο.   

«Μην ψάχνεις τι έγινε στο Μάτι γιατί θα σου πω τι έγινε στα Κύθηρα όταν ο Καπέλιο έφαγε το Βασιλειάδη». «Εχουμε κάτσει πολλές φορές και έχουμε πιει κρασί από το ίδιο ποτήρι (…) και κάποια στιγμή πριν τον Απρίλιο με είχες πάρει τηλέφωνο. Μου λες θέλω να σε δω, αν είναι να πάρω μια μετάθεση για τη Σύρο κλπ, και λέω άστο θα το δούμε, καταλαβαίνω εγώ γιατί το ήθελες και θα σε βοηθούσα, σε ό,τι μπορώ να σε βοηθήσω θα σε βοηθήσω». «Δεν χρειάζεται πανικός. Οπως ήσουνα προχτές να είσαι σήμερα, χαμογελαστός, ωραίος. Βγάλε την ουρά σου απ’ έξω γιατί θα σε δέσουνε. Έτσι όπως είναι τώρα, είναι προτιμότερο να ήσουν στη φωτιά παρά σε αυτή την υπόθεση που έχεις αναλάβει».

Προτιμότερο να ήσουν στη φωτιά, λέει ο μεγάλος αρχηγός. Φωτιά να τον κάψει…