Με τα βιβλία του Γιό Νέσμπο με πιάνει λαιμαργία – το ομολογώ. Διάβασα κάποτε στο Βερολίνο σε τέσσερις μέρες τον «Χιονάνθρωπο», εκνευρίζοντας την παρέα μου με την απόφασή μου να σέρνω το βιβλίο μαζί μου. Διάβαζα τη «Νέμεσις» οκτώ ώρες στη σειρά, ένα Σαββατόβραδο, δεν κοιμήθηκα καν. Δεν έμπαινα στη θάλασσα ένα καλοκαίρι για να τελειώσω την «Αστυνομία». Κάθε βιβλίο του Νορβηγού είναι σαν σειρά του Νetflix – πώς να ξεκολλήσεις από αυτό, όταν εύκολα μπορείς να δεις τι γίνεται παρακάτω; Αλλά επειδή για όλα υπάρχει η πρώτη φορά ήρθε το «Μαχαίρι» και τα άλλαξε όλα. Είναι ένα ξεχωριστό βιβλίο και ως τέτοιο με οδήγησε και σε ένα διαφορετικό τρόπο ανάγνωσης: όταν κατάλαβα το είδος της απόλαυσης το διάβασα αργά, πολύ αργά. Ισως γιατί δεν ήθελα να τελειώσει.

Παίζοντας με τον Χάρι

Εχοντας καταφέρει να βρει ένα καταπληκτικό ήρωα αστυνομικών μυθιστορημάτων, τον βασανισμένο από τη ζωή και τα πάθη του Χάρι Χόλε, ο Νέσμπο στα προηγούμενα βιβλία του αγαπούσε τα παιγνίδια μαζί του. Ο ήρωας του, που έτσι κι αλλιώς δεν ήταν ποτέ ένας Mr Perfect, έπρεπε να δίνει εξετάσεις στο κοινό του για τις ικανότητές του – ειδικά στα τελευταία του βιβλία ο συγγραφέας καλούσε τον αναγνώστη να τον επαναξιολογήσει στήνοντας περιπέτειες στις οποίες δοκιμαζόταν η επάρκειά του. Ο Χάρι γερνούσε κι έχανε την γοητεία του κι από το να κυνηγάει ψυχάκηδες προτιμούσε μια σταλιά ευτυχίας από αυτή που εξασφαλίζει η άγια οικογένεια. Όταν τον καλούσαν να επέμβει έψαχνε πλέον τα πάντα με την ψυχραιμία του έμπειρου ερευνητή, που τίποτα δεν τον εκπλήσσει. Φυσικά έκανε και λάθη – κάποια από τα οποία σοβαρά – γεγονός που δημιουργούσε μια αμφιβολία, όχι για τις αντοχές του, αλλά για την όρεξή του για μια δουλειά που δεν έμοιαζε να έχει αγαπήσει και ποτέ του. Στη «Δίψα» αυτό το παιγνίδι του συγγραφέα και του ήρωα του ήταν τόσο εμφανές, ώστε ήταν αδύνατο να μην αναρωτηθείς γιατί ο Χάρι ταλαιπωρεί το Νέσμπο, αντί να παίζει τα δισκάκια του στο μπαρ που απέκτησε, αλλά και γιατί ο Νέσμπο ταλαιπωρεί το Χάρι, αντί να ασχοληθεί με κάτι άλλο: στο «Μάκβεθ» π.χ τα κατάφερε μια χαρά.

Η συνάντηση με τον Σαίξπηρ

Ο «Μάκβεθ» με τον οποίο ο Νέσμπο ασχολήθηκε καταπληκτικά στα πλαίσια του εορτασμού των πεντακοσίων χρόνων του Σαίξπηρ, έχει μεγάλη σχέση με το «Μαχαίρι», όχι γιατί έδωσε στο Νορβηγό την έμπνευση να το γράψει, αλλά γιατί του υπενθύμισε ότι ο συγγραφέας είναι πάντα ένα σκαλί πιο πάνω από τον ήρωά του – όσο καλός κι αν είναι αυτός. Ο Σαίξπηρ θύμισε στο Νέσμπο ότι ο συγγραφέας είναι ένας μικρός Θεός, υπό την έννοια ότι αντίθετα από τους ήρωές του, μπορεί να τους κάνει ό,τι θέλει. Ο Νέσμπο στο «Μαχαίρι» έχει απελευθερωθεί από την ανάγκη να βρίσκει στον Χόλε επικίνδυνους αντιπάλους και άλυτα αινίγματα: το βιβλίο είναι η ρεβάνς του συγγραφέα, ο τρόπος του να βάλει τέλος στη συζήτηση για το αν ο ήρωας που δημιούργησε μεγάλωσε τόσο πολύ ώστε του ξέφυγε από τα χέρια. Τα προηγούμενα χρόνια το δίλημμα για το ποιος είναι σημαντικότερος υπήρχε κι ο Νέσμπο νομίζω έχανε διαρκώς από τον ήρωά του – δεν είναι ο πρώτος συγγραφέας που το παθαίνει. Ο Χάρι έγινε ήρωας κινηματογραφικής ταινίας μαγνητίζοντας και τον Μάρτιν Σκορτσέζε, συζητήθηκε σοβαρά η πιθανότητα οι ιστορίες του να γίνουν τηλεοπτική σειρά, η ίδια η δημοτικότητα του άρχισε να γίνεται μεγαλύτερη από αυτή του δημιουργού του – έχει συμβεί και με τον Τζέιμς Μποντ, που λίγοι θυμούνται ότι είναι δημιουργία του Ιαν Φλέμινγκ, τον Πουαρό, τις ιστορίες του οποίου γράφει σήμερα η Σόφι Χάνα, ενώ η γιαγιά Αγκαθα μας έχει εγκαταλείψει, τον Τζακ Ράιαν, που κανείς δεν θυμάται πια τον δημιουργό του. Απέναντι σε αυτή την πιθανότητα, με ένα σαιξπηρικό αέρα στα πανιά της έμπνευσής του, ο Νέσμπο ανέλαβε δράση. Για να μας δώσει το πρώτο μετά από καιρό δημιούργημά του στο οποίο ο ίδιος είναι σημαντικότερος από τον ταλαιπωρημένο και αξιαγάπητο ήρωα του. Ο Χάρι αυτή τη φορά αληθινά υποφέρει. Κι ο Νέσμπο αυτή τη φορά αληθινά «κεντάει». Η αφήγησή του είναι ανώτερη από την ίδια την ιστορία, που θα στεκόταν χωρίς πρόβλημα ακόμα κι αν πρωταγωνιστής της δεν ήταν ο περίφημος Χάρι Χόλε. Κάτι που δύσκολα μπορείς να πεις για πολλές από τις προηγούμενες, που χωρίς αυτόν δεν θα υπήρχαν.  

Τα σούπερ μάρκετ του αστυνομικού

Το «Μαχαίρι» έχει μια αυτοτέλεια που σχεδόν το ξεχωρίζει από τα σκανδιναβικά αστυνομικά μυθιστορήματα, όπως τα ξέρουμε. Ποιο είναι το μεγάλο χαρακτηριστικό των περισσότερων; Ότι εμπεριέχουν σε μικρές δόσεις σχεδόν όλα τα είδη του αστυνομικού μυθιστορήματος. Εχουν ιστορίες που πρέπει να λυθούν και που η λύση τους δεν είναι απλή. Εμπεριέχουν έρευνες και καταδιώξεις συχνά ασταμάτητες. Είναι γεμάτα από αναφορές στην κοινωνική πραγματικότητα και συχνά και στην πρόσφατη ιστορία. Εχουν αιμοσταγείς κακούς, αλλά και σατανικούς εγκέφαλους του εγκλήματος. Εχουν αυτοκαταστροφικούς ντετέκτιβ, αλλά και πανέξυπνους ερευνητές – έχουν, στις εκατοντάδες σελίδες τους σχεδόν τα πάντα: τα σκανδιναβικά μυθιστορήματα ήταν (είναι…) τα σούπερ μάρκετ του αστυνομικού μυθιστορήματος – μπαίνεις σε ένα και βρίσκεις σε δόσεις ό,τι ψάχνεις. Όχι όμως στο «Μαχαίρι».

Εδώ δεν υπάρχουν δαιμόνιοι κακοί και δεν «βρέχει» πτώματα - οι υποψίες δεν είναι παρά απόδειξη αδυναμιών, ίσως κι ένα τρόπος να παίξεις κρυφτούλι από την πραγματικότητα φτιάχνοντας κι όχι βρίσκοντας απαντήσεις. Εδώ υπάρχει ο ήρωας και οι Ερινύες του, ο κατατρεγμένος από τη μοίρα Χάρι και οι αμφιβολίες του, οι λανθασμένες εμμονές του και οι εσωτερικός τρόμος του – αν έκανε με κάποιους παρέα αυτοί δεν θα ήταν οι συνάδερφοί του στο αστυνομικό τμήμα του Οσλο, αλλά κάμποσοι από τους ήρωες του Σαίξπηρ που είχαν ανάλογα προβλήματα και θα τον καταλάβαιναν. Εδώ υπάρχει μόνο ο Νέσμπο με την άριστη αφήγησή του και τον απόλυτο έλεγχο του υλικού του. Ετοιμος σαν μικρός Θεός, αν όχι να φτιάξει τον κόσμο σε επτά μέρες, αλλά τουλάχιστον να τον καταστρέψει.  

Πονάει γλυκά

Εχει ψεγάδια το καταπληκτικό αυτό αστυνομικό μυθιστόρημα; Εχει. Το πιο μεγάλο είναι ότι απευθύνεται κυρίως στους αναγνώστες του συγγραφέα, στους γνώστες του Χάρι: αυτοί είναι που θα το απολαύσουν κυρίως, αφού ξέρουν από πριν μια σειρά από λεπτομέρειες που ο Νέσμπο δεν επαναλαμβάνει. Αλλά οι φίλοι και οι αναγνώστες του Νορβηγού είναι πια εκατομμύρια και προφανώς το να τους κάνει ένα δώρο τον ενδιέφερε πιο πολύ από το να βρει κι άλλους. Ο Νέσμπο μας κάνει δώρο ένα «Μαχαίρι». Που πονάει γλυκά και το Χάρι και όλους μας…