Είδα το «Poor Things», τη νέα ταινία του Γιώργου Λάνθιμου, πριν το επίσημο άνοιγμα της στις αίθουσες, σε μια από τις ειδικές προβολές που διοργανώθηκαν για τους, ας πούμε, ανυπόμονους, που την περίμεναν. Δεν θέλησα να γράψω τότε κάτι γιατί ήθελα να δω δυο πράγματα που κατά την γνώμη μου έχουν την σημασία τους. Το πρώτο να ρίξω μια ματιά στο βιβλίο του Αλασντάιρ Γκρέι που επανεκδόθηκε από τα Ελληνικά Γράμματα με τίτλο «Χαμένα Κορμιά» – η πρώτη κυκλοφορία του είχε περάσει απαρατήρητη από το ελληνικό κοινό. Το δεύτερο που περίμενα ήταν να δω τι εισιτήρια θα έκοβε η ταινία και στην Ελλάδα αλλά κυρίως παγκοσμίως. Και τα δυο αυτά τα θεωρούσα σημαντικά στοιχεία στην ιστορία της συγκεκριμένης ταινίας. Ήξερα ότι θα μου άρεσε, γιατί εμένα το σινεμά του Λάνθιμου μου αρέσει: δεν το αγάπησα από την αρχή του (ίσα ίσα που βρήκα τον «Κυνόδοντα» αφόρητο), αλλά το κατάλαβα με τον καιρό κι ευτυχώς που στο σινεμά των δημιουργών όπως υπάρχουν οι κεραυνοβόλοι έρωτες υπάρχουν και σχέσεις απόλαυσης που δημιουργεί απλά ο χρόνος. Αλλά αυτό στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν έχει και μεγάλη σημασία  - είναι δικό μου θέμα.

Κάτι από το βιβλίο

Γιατί ήθελα να δω το βιβλίο του Αλασντάιρ Γκρέι; Γιατί ήθελα να καταλάβω τι ακριβώς τράβηξε το ενδιαφέρον του Λάνθιμου και του σεναριογράφου Τόνι ΜακΝαμάρα. Ημουν βέβαιος πως το σενάριο δεν θα αποτελούσε πιστή μεταφορά του βιβλίου, αλλά το τι κράτησαν και τι πέταξαν θα έκανε σαφείς τις προθέσεις κι αυτές πάντα παίζουν ρόλο. Όπως διαπίστωσα οι επιρροές από το μυθιστόρημα είναι τόσες πολλές όσες και οι αλλαγές που έχουν γίνει στην ιστορία, στην δομή και φυσικά στην αφήγησή της. Από το βιβλίο ο ΜακΝαμάρα έχει πάρει τους βασικούς ήρωες και το βασικό θέμα. Η δημιουργία της Μπέλα Μπάξτερ, αυτού του μοναδικού πλάσματος, από ένα μάλλον καλόβουλο δόκτορα Φρανκενστάιν που στην ταινία (και όχι στο βιβλίο) αποκαλείται χαϊδευτικά «Θεός» είναι ένα είδος πειράματος που πρέπει να απαντήσει στην παράξενη ερώτηση τι θα γινόταν αν μια ώριμη κοπέλα αποκτούσε ένα εγκέφαλο μωρού παιδιού κι έπρεπε να ανακαλύψει τον κόσμο της και τον κόσμο. Στο βιβλίο υπάρχουν όλοι οι κατά κάποιο τρόπο άντρες της ζωής της που βλέπουμε και στην ταινία. Εκτός από τον δημιουργό και πατέρα της, υπάρχουν ο πρώην άντρας της που στην παραδοξότητα της ιστορίας γνωρίζει στο τέλος, ο δικηγόρος Ντάνκαν Γουετερμπερν, ο γιατρός Μαξ ΜακΚάνταλ που κατά κάποιο τρόπο την παρακολουθεί και την ερωτεύεται. Όμως όλα τα υπόλοιπα είναι πολύ διαφορετικά. Πρώτα από όλα η αφήγηση: ο συγγραφέας είναι ο βασικός αφηγητής και την κάνει παρουσιάζοντας μια σειρά από γράμματα που η Μπέλα έχει γράψει κι έχουν πέσει στα χέρια του – στα γράμματα αυτά καταλαβαίνεις πως και πόσο η Μπέλα μεγαλώνει καθώς αλλάζει η γλώσσα που χρησιμοποιεί. Κι έπειτα είναι πολύ διαφορετικό το τι ακριβώς συμβαίνει με την Μπέλα που στο βιβλίο φτάνει σε ένα είδος πολιτικής ριζοσπαστικοποίησης – παλεύει πχ για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών κτλ. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι ο Λάνθιμος πήρε μια μυθιστορηματική ηρωϊδα και την έβαλε στο σύμπαν του. Κι αυτό δείχνει ποια είναι η βασική του δουλειά πλέον: έχει φτιάξει τον κόσμο του, έχει τον δικό του τρόπο να τον αφηγείται και απλά αναζητά ήρωες και ηρωϊδες να τον γεμίσει. Όχι τυχαία μάλιστα και οι δυο του τελευταίες ταινίες που σιγά σιγά κερδίζουν το μεγάλο κοινό ήταν ταινίες εποχής. Και η «Ευνοούμενη» και το Poor Things δημιουργούν στο μεγάλο κοινό ένα είδος ασφάλειας: το κάνουν να διασκεδάζει με πράγματα που συνέβαιναν σε άλλες εποχές. Ενώ ο Λάνθιμος πολύ προσεχτικά μιλά για την εποχή μας.

Συστήνεται στο μεγάλο κοινό

Γιατί ήθελα να δω ποια θα ήταν η ανταπόκριση του κοινού στην ταινία; Γιατί το κοινό αυτό είναι ο στόχος του Λάνθιμου κι ας νομίζουν πολλοί που δεν τον κατανοούν ή που δεν τους αρέσει ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ο Λάνθιμος έφυγε από την Ελλάδα, θέλησε να δουλέψει με ηθοποιούς παγκόσμιας φήμης και με μεγάλα μπάτζετ ακριβώς γιατί πίστευε πως υπάρχει ένα πολύ μεγάλο κοινό που περιμένει τις ταινίες του, δηλαδή την ματιά και την αφήγησή του. Δεν είναι ελιτιστής, έστω κι αν έχει μια προσωπική φόρμα. Και δεν είναι αδιάφορος για το κοινό, μολονότι δεν κάνει εκπτώσεις. Υπο αυτό το πρίσμα η επιτυχία της ταινίας σε όλο τον κόσμο (και στην δύσκολη για τον ίδιο Ελλάδα) είναι μια πολύ μεγάλη προσωπική επιτυχία του, αλλά και μια επιτυχία της ταινίας και πρέπει να προσμετρηθεί στην όποια κρίση της: γιατί το Poor Things, αντίθετα από πολλές προηγούμενες ταινίες του Λάνθιμου φωνάζει πως θέλει να γίνει επιτυχία από την πρώτη κιόλας σκηνή του. Η μίξη του ασπρόμαυρου με το έγχρωμο, οι πολλές κινηματογραφοφιλικές αναφορές (ο Λάνθιμος αποδίδει τιμές σε καμιά δεκαριά σκηνοθέτες μιλώντας μας για τα γούστα του), οι επιλογές των ηθοποιών και η διεύθυνσή τους, το χιούμορ, η ίδια η χρήση του σεξ ως ευκαιρία για δημιουργία κάδρων γεμάτα στην παραξενιά, μαρτυρούν την προσπάθεια του σκηνοθέτη να απευθυνθεί σε ένα κόσμο που δεν τον γνωρίζει αλλά κάτι έχει ακούσει. Μόνο που όλο αυτό δεν σε αφήνει να το διακρίνεις αν τον αγαπάς, ακριβώς γιατί δεν γίνεται με άγχος αλλά με σκηνοθετική δεξιοτεχνία: ο Λάνθιμος απευθύνεται στους δικούς του, όταν πχ χρησιμοποιεί τους ευρυγώνιους φακούς για να σου δείξει πως αυτή είναι μια σκηνή στην οποία η Μπέλα μεγαλώνει ή σχεδιάζει υπέροχα αυτές τις σκηνές που το πλάνο μετατρέπεται σε μια κλειδαρότρυπα για να ειρωνευτεί την ανάγκη μας για μυστικά και ψέματα και την ίδια στιγμή κλείνει το μάτι σε ένα κοινό που δεν τον γνωρίζει σκαρώνοντας αστειάκια ή φιλμάροντας την Εμα Στόουν με τρόπους που σε υποχρεώνουν σχεδόν να την ερωτευτείς παρα το σχεδον εξώκοσμο της συμπεριφοράς της. Σχεδόν ηδονοβλεπτικά τοπροσπερνας και απλά  την χαίρεσαι.  

Η γλυκιά ειρωνεία

Το Poor Things είναι το διαβατήριο ενός σπουδαίου σκηνοθέτη, όχι προς την επιτυχία (αυτή ήδη υπάρχει) αλλά προς την καταξίωση: την καταξίωση την φέρνει στο σινεμά πάντα το κοινό γιατί ο κινηματογράφος παραμένει ένα λαϊκό υπερθέαμα – το  Poor Things είναι ένα υπερθέαμα, χρωμάτων, εικόνων, πιθανότατα και αισθήσεων, όπου όπως συμβαίνει στο σινεμά του Λάνθιμου οι γυναίκες είναι πρωταγωνίστριες και οι άντρες μαριονέτες: συμβαίνει πολύ συχνά και στη ζωή. Σε όλο τον κόσμο υπήρξαν γιγάντιες αναφορές στο φεμινιστικό μήνυμα της ταινίας – εγώ θα έλεγα πως η ταινία είναι γυναικεία πιο πολύ κι από φεμινιστική. Στην ιστορία της πειραματικής πρωταγωνίστριας του Λάνθιμου η χειραφέτηση της προκύπτει πιο πολύ δια μέσου της ανακάλυψης της ηδονής: χωρίς αυτή ό,τι ακολουθεί θα ήταν μάλλον διαφορετικό κι ομολογώ πως δεν ξέρω πόσο φεμινιστικό ή ειρωνικό είναι αυτό. Ο Λάνθιμος αγαπάει την ειρωνεία, αλλά δεν ειρωνεύεται το κοινό του, ούτε και τους ήρωές του: ειρωνεύεται βασικά αντιλήψεις. Αν συχνά πετσοκόβει τους άντρες είναι γιατί ακόμα σήμερα οι κυρίαρχες αντιλήψεις είναι δικές τους: οι γυναίκες ατυχώς πολλές φορές θέλουν να γίνουν σαν αυτούς – η ελπίδα του Λάνθιμου, όπως προκύπτει στο τέλος της ταινίας είναι αυτές, ακόμα κι αν είναι εκδικητικές, αν κυβερήσουν το νέο κόσμο που θα ρθει (και θα είναι εξίσου λοξός με τον προηγούμενο) να είναι πιο δίκαιες. Αν μου άρεσε η ταινία είναι και γιατί συμφωνώ με αυτό απόλυτα.

Που διαφωνώ; Μόνο σε ένα πράγμα. Κανείς άντρας δεν προσπαθεί να αλλάξει μια Μπέλα, όπως ο Λάνθιμος ισχυρίζεται. Αν την έβρισκε θα την πρόσεχε και θα φοβόταν μην την χάσει. Οι γυναίκες κινούνται σχεδόν πάντα με σκοπό να αλλάξουν όχι ένα άντρα, αλλά κάθε άντρα που θα βρουν. Κι αν οι άντρες είναι Poor Things, δηλαδή αξιολύπητοι, είναι συχνά εξαιτίας τους. Οσο το σκέφτομαι ίσως κι αυτό να είναι κάποια στιγμή θέμα ταινίας του Λάνθιμου. Αν βρει σε ένα καλό βιβλίο, τους ήρωες που ψάχνει για να τους εντάξει στο σύμπαν του και να μας βάλει πάλι να τους παρακολουθούμε από την κλειδαρότρυπα. Τόσο, ο μεγάλος αυτός αφηγητής, μας επιτρέπει..