Στην εφημερίδα  «Sportime», πριν απο δέκα και βάλε χρόνια, είχα γράψει ένα κείμενο που είχε τον τίτλο «η κουλτούρα της ήττας»: βλέποντας τα ματς του Ολυμπιακού και του Παναθηναϊκού στην Ευρωλίγκα το διήμερο το ξαναθυμήθηκα. Ηταν ο καιρός, που στο ποδόσφαιρο, ο Ολυμπιακός δεν μπορούσε να κερδίσει στο Τσάμπιονς λιγκ εκτός έδρας και η ΑΕΚ δεν είχε καμία νίκη στη διοργάνωση συνολικά. Το κείμενο πήγαινε λίγο κόντρα στο ρεύμα της κριτικής, που είχε στοχοποιήσει τότε στις δυο ομάδες: πέσανε να με φάνε! Ισχυριζόμουν ότι η κριτική, όταν αγγίζει τα όρια της υστερίας, είναι άχρηστη και ότι η υστερία αυτή  έχει να κάνει με την αδυναμία μας να καταλάβουμε ότι η ήττα είναι αποτέλεσμα και όχι καταστροφή. Εψαξα να βρω το κείμενο, αλλά δεν το βρήκα: ελάχιστα κείμενα έχω κρατήσει. Αλλά το κείμενο δεν έχει και τόση σημασία: σημασία έχει ότι ο μπασκετικός Ολυμπιακός και ο μπασκετικός ΠΑΟ φέτος, με τις εμφανίσεις τους στην Ευρωλίγκα, με τις νίκες τους αλλά κυρίως με τις ήττες τους, βοηθάνε τον κόσμο που τους παρακολουθεί να καταλάβει ότι δύναμη αληθινή δεν έχει όποιος συνέχεια κερδίζει, αλλά όποιος πέφτει και ξανασηκώνεται. 

Ο Μάνος τα λεγε από την αρχή  

Ο φίλος μου ο Μάνος Μανουσέλης το έλεγε από την αρχή και πριν η Ευρωλίγκα ξεκινήσει: «όποιος δεν αντέχει να βλέπει και ήττες καλύτερα να μην παρακολουθήσει την συγκεκριμένη διοργάνωση – θα κάνει κακό στα νεύρα του». Στο μπάσκετ η ήττα είναι το ένα από τα δυο αποτελέσματα και επειδή ισοπαλία δεν υπάρχει, συχνά γίνεται ευκολότερα αποδεκτή, όσο κι αν πονάει. Ο ΠΑΟ πχ θα πρεπε φέτος εντός και εκτός έδρας να χει κάμποσες ισοπαλίες με βάση την απόδοσή του, αλλά αυτό δεν είναι δυνατόν γιατί το αποτέλεσμα αυτό δεν υπάρχει. Ετσι έχει μια συλλογή από νίκες, που δίνουν ηθικό γιατί είναι όλες δύσκολες, αλλά και από ήττες, που πικραίνουν αλλά γίνονται αποδεκτές γιατί έχουν εξηγήσεις. Ο Ολυμπιακός ήττες έχει λιγότερες, αλλά είναι όλες σχεδόν αποτέλεσμα δικών του λαθών – πληρώνει κυρίως την κακή προσέγγιση στα ματς με ομάδες πιο αδύνατες. Ο ΠΑΟ χρειάζεται να βρει χρόνο, δέσιμο, γνώση διαχείρισης των λεπτομερειών στο τέλος: για την ώρα απλά όλοι παρακαλάνε να μπουν τα σουτ του Τζέιμς και του Ρίβερς. Ο Ολυμπιακός έχει ελλείψεις εξ αρχής στο ρόστερ, που φαίνονται: θα ήταν πολύ καλύτερος με ένα – δυο παίκτες παραπάνω, τώρα είναι αργά. Επίσης είναι κατανοητό ότι όλα εξαρτιόνται από την ενέργεια των παικτών του: με γεμάτο ρεζερβουάρ κερδίζουν οπουδήποτε, αν όμως η ομάδα δεν τρέχει μπορεί να χάσει από όλους. Ωστόσο όλα αυτά είναι συζητήσεις ήρεμες, που δεν επηρεάζουν τις ομάδες. Και οι δυο ομάδες μοιάζουν να κατανοούν ότι η ήττα είναι απλώς ένα αποτέλεσμα και δεν αντιδρούν υστερικά.

Γαλήνη και ουράνιο τόξο

Συνήθως, στα σπορ, η ήττα είναι το αποτέλεσμα εκείνο που σε βοηθάει να βελτιωθείς πιο πολύ. Η πρόοδος γεννιέται πάνω στην ήττα – οι ομάδες που συνεχώς κερδίζουν δεν προοδεύουν! Καμιά φορά έχουν την τύχη να βρίσκονται σε μια κατάσταση ευτυχισμένης στασιμότητας – σίγουρα οι νίκες τις κάνουν με τον καιρό νωθρές. Το χει γράψει ο Κούντερα, όχι για τον αθλητισμό, αλλά για την ζωή: το να κερδίζεις συνέχεια, είναι λίγο καλύτερο από το να χάνεις συνέχεια - πολύ λίγο όμως.

Στην Ελλάδα φοβόμαστε την ήττα – κι όμως η ήττα είναι υπέροχη και λυτρωτική όπως το κλάμα. Όποιος έχει κλάψει πολύ έστω και μια φορά στη ζωή του δεν ξεχνά ότι αμέσως μετά έρχεται μια παράξενη γαλήνη: όσο πιο έντονη είναι η συναισθηματική φόρτιση τόσο πιο γλυκό είναι το ουράνιο τόξο, που βγαίνει στην καρδιά μας. Οι μεγάλες ήττες συνήθως προκαλούν αγάπη για τους ηττημένους: στο ποδόσφαιρο η Ολλανδία του ’78, η Βραζιλία του ’82, ο Ρομπέρτο Μπάτζιο του ΄94 αγαπήθηκαν πολύ. Σαφώς είναι καλύτερες οι επικές ήττες από πολλές νίκες που μπορεί να μην σήμαιναν απολύτως τίποτα – αρκεί οι ήττες αυτές να είναι διδακτικές. Η νίκη σε εθίζει, σε αναγκάζει να καταφύγεις μερικές φορές στην μπαγαποντιά, σε κάνει λιγούρη, ενίοτε σε οδηγεί στο να ξεχνάς κάτι βασικό, δηλαδή το παιχνίδι. Η ήττα σε ατσαλώνει, σε υποχρεώνει να κοιτάς μπροστά, σε βάζει στην διαδικασία μιας γρήγορης αυτοκριτικής. Υπο την προϋπόθεση ότι θα την χρεωθείς, θα την αναλύσεις και δεν θα ψάχνεις διαρκώς πως θα την δικαιολογήσεις, με μια σειρά από ψέματα που λες πρώτα από όλα στον εαυτό σου. 

Ψύχωση και νεύρωση

Φυσικά στον αθλητισμό ο στόχος είναι να  κερδίζεις – τα περί συμμετοχής τα έλεγε ο Ντε Κουμπερντέν για να κρατήσει ψηλά το φρόνιμα των αδύναμων: αυτός που αισθάνεται δυνατός είναι με την ήττα ασυμβίβαστος. Ωστόσο ο σκοπός της νίκης δεν επιτρέπεται να γίνει νεύρωση. Δεν είναι θάνατος η ήττα. Ο κόσμος δεν συγχωρεί ήττες και φυσικά δεν δέχεται ότι υπάρχουν ήττες εντός προγράμματος, αλλά οι ψυχώσεις του κόσμου δεν μπορεί να επηρεάζουν τις ομάδες. Στην Ευρωλίγκα φέτος ο Ολυμπιακός και ο ΠΑΟ έχουν κάνει αξιοσημείωτα για τις δυνατότητές τους πράγματα γιατί δεν φοβούνται να χάσουν.    

Παρά την κρίση, μολονότι τα μπάτζετ πέφτουν και οι δυνατότητες για διακρίσεις ολοένα και μικραίνουν ο κόσμος κουβαλάει ακόμα την ψύχωση της νίκης, ως κληρονομιά από άλλες εποχές: πολύς κόσμος κάθεται να δει τα ματς και φρικάρει με την ιδέα ότι η ομάδα που υποστηρίζει μπορεί να χάσει – λες και θα της συμβεί κάτι που δεν έχει συμβεί σε κανένα. Ευτυχώς ο Ολυμπιακός και ο ΠΑΟ του μπάσκετ δεν είναι ομάδες καταπιεσμένες από την υποχρέωση της διάκρισης – η προσπάθειά τους έχει βοηθήσει τον κόσμο να καταλάβει πως κάνουν ό,τι μπορούν. Μπορεί να συζητάμε τα λάθη, να πικραινόμαστε, να αναρωτιόμαστε και να δυσανασχετούμε, αλλά μετά από κάθε ήττα καταλαβαίνουμε πως υπάρχουν και όρια. Οποιος τα όρια του τα ξεπεράσει μπορεί να διακριθεί, αλλά αυτό ως διαδικασία ξεπερνά ήττες και νίκες – είναι κάτι βαθύτερο.

Αν τελικά τα καταφέρουν

 Η νίκη και η ήττα προκύπτουν – το βασικό και στη ζωή και στον αθλητισμό είναι η διαδικασία, οι αξίες. Αξία δεν είναι η νίκη: η νίκη μπορεί να είναι αποτέλεσμα κάποιων αξιών – θα πρεπε κανονικά  αυτό να συμβαίνει. Αξίες αθλητικές είναι ο ιδρώτας, ο σεβασμός του αντιπάλου, η δημιουργικότητα, η συγκέντρωση, η ικανότητα να δώσεις το κάτι παραπάνω. Η νίκη δεν συμπεριλαμβάνεται στις αξίες – μπορεί να αποκτήσει αξία. Το ίδιο και η ήττα – το θέμα είναι να μην σε τρομάζει. Στα αθλητικά μας, (κι όχι μόνο…) ειδικά την περασμένη δεκαετία, πολλές φορές χειροκροτήσαμε τις νίκες και ξεχάσαμε τις αξίες. Ο Ολυμπιακός και ο ΠΑΟ στο μπάσκετ φέτος, ακολουθώντας διαφορετικούς αλλά δύσκολους δρόμους, ψάχνουν αξίες. Κερδίζοντας, αλλά κυρίως χάνοντας ματς, καμιά φορά με τρόπο πικρό, αυτοί μαθαίνουν κι εμείς κατανοούμε το σπορ και τη ζωή μας καλύτερα. Στο τέλος ο Ολυμπιακός και ο ΠΑΟ θα τα καταφέρουν – αν τα καταφέρουν διότι τίποτα δεν είναι βέβαιο– γιατί θα έχουν διαχειριστεί καλά τις ήττες τους. Κι εμείς, όπως και να χει, θα χουμε θυμηθεί κάτι σημαντικό: πως αν φοβάσαι να χάνεις, δεν τολμάς, δεν προχωράς, δεν προκόβεις. Κάθεσαι σε μια άκρη και παρακολουθείς τους άλλους γκρινιάζοντας. Αγνοώντας τη χαρά του παιγνιδιού και τη συγκίνησή του…