Ο Ρετζίπ Ταγίπ Ερτογάν κέρδισε τις εκλογές της Τουρκίας τυπικά χθες, αλλά ουσιαστικά μετά τον πρώτο γύρο τους. Στο διάστημα της τουρκικής προεκλογικής περιόδου διασκέδαζα διαβάζοντας διάφορες εκτιμήσεις ειδικών, που εξηγούσαν γιατί ήρθε η ώρα να ηττηθεί – διασκέδαζα γιατί ήμουν βέβαιος ότι αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί ποτέ. Αν δεν υπήρχε ο καταστροφικός σεισμός, που σχεδόν ισοπέδωσε το 30% της χώρας, η νίκη του θα ήταν σαφώς πιο εύκολη. Αλλά ούτε η καταστροφή δεν την εμπόδισε: απλά την μετρίασε.

Γράφτηκε ότι στις σεισμόπληκτες περιοχές ήταν και πάλι πρώτος – ισχύει μόνο που τα ποσοστά του έπεσαν αρκετά. Διαπιστώθηκε βέβαια πως όσοι ελπίζουν πως θα τους βοηθήσει σαν καλός πατερούλης ήταν κι αυτή τη φορά περισσότεροι από τους θυμωμένους που έχασαν ανθρώπους και σπίτια. Ο Ερτογάν ποτέ δεν φοβήθηκε όσους θυμώνουν μαζί του: ξέρει ότι πολύ συχνά απλά φανατίζουν τους υποστηρικτές του. Κι αν όπως όλοι συμφωνούν υπάρχουν δύο Τουρκίες, η δική του Τουρκία παραμένει σταθερά μεγαλύτερη. Κυρίως γιατί την άλλη Τουρκία, την δυτικόστροφή και την σαφώς περισσότερο ευρωπαϊκή, σιγά σιγά οι ίδιοι οι Τούρκοι έχουν σταματήσει να την θυμούνται.

Μετά από απερίγραπτες περιπέτειες

Η τουρκική πολιτική σκηνή είχε μέχρι την εμφάνιση του Ερτογάν μεγάλο ενδιαφέρον κι ας ήταν πάντα ο στρατός ένας από τους σταθερούς παίκτες της. Ο Ερτογάν έγινε για πρώτη φορά Πρωθυπουργός της Τουρκίας το 2003 μετά από απερίγραπτες περιπέτειες. Υπήρξε δήμαρχος Κωνσταντινούπολης και ολοκλήρωσε την θητεία του στη φυλακή – του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης για «πρόκληση δημοσίων ταραχών» διότι το 1998 κρίθηκε πως σε πολιτική του εκδήλωση καλούσε τους Τούρκους να πάρουν τα όπλα! Δυο φορές χρειάστηκε να μετασχηματίσει το κόμμα του, ώστε να μπορέσει να πάρει άδεια για να κατεβεί σε εκλογές – την άδεια αυτή του την αρνούνταν σταθερά μεταξύ του 1997 και του 2001 γιατί το πρώτο κόμμα του, το «Κόμμα της Αρετής» ήταν εκτός συνταγματικών ορίων. Λέγεται – και είναι αρκετά πιθανό – ότι το κόμμα του Ερτογάν, που προέκυψε μετά από διασπάσεις του «Κόμματος της Αρετής», γιγαντώθηκε εξαιτίας της παρουσίας του ΔΝΤ στην Τουρκία και της οικονομικής κρίσης της περιόδου 1995-2002. Όπως και να χει όταν ο Ερτογάν έγινε πρωθυπουργός το 2003 κανείς δεν περίμενε ότι για είκοσι ολόκληρα χρόνια θα μονοπωλεί την Τουρκική πολιτική σκηνή. Η πρώτη του νίκη ήρθε με ένα 34%, θεαματικό, γιατί το «Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης» δεν είχε πολιτικό παρελθόν, αλλά όχι μεγάλο. Μάλιστα ο Ερτογάν που είχε και κώλυμα από τις παλιές του πολιτικές περιπέτειες δεν έγινε αμέσως πρωθυπουργός και χρειάστηκε νομοθετική τροποποίηση για να γίνει. Όταν ωστόσο έγινε είναι σαν στην τουρκική πολιτική σκηνή να μπήκε ένα τέλος καθώς ο Ερτογάν δεν ξαναέχασε εκλογές ποτέ του.

Η μεγάλη συζήτηση

Το τι έκανε από το 2003 μέχρι σήμερα ήταν η μεγάλη συζήτηση των τελευταίων εκλογών. Για την αντιπολίτευση οδηγεί σταθερά την Τουρκία προς ένα οικονομικό χάος και ένα είδος πολιτικής απομόνωσης που ως χώρα την μικραίνει. Ο Ερτογάν λέει ότι έχει δημιουργήσει μια νέα αυτοκρατορία! Προβάλει την ανάπτυξη των περιοχών που βρίσκονται στα βάθη της Τουρκίας, τα μεγάλα φράγματα της Ανατολίας που δημιούργησαν μια νέα οικονομία και μιλά για ένα οικονομικό θαύμα στο οποίο είχαν συμμετοχή οι αποκλεισμένοι Τούρκοι – έχει πλάκα ότι όλα αυτά τα έλεγε ενώ η Τουρκία ζει μια απίστευτη οικονομική κρίση χαρακτηριστικό της οποίας είναι η ασταμάτητη αύξηση του πληθωρισμού και η ασταμάτητη πτώση της λίρας.

Η φτωχοποίηση της χώρας την τελευταία τετραετία υπήρξε τρομακτική και οι σεισμοί ήρθαν να δώσουν ένα ακόμα χτύπημα – αλλά ο Ερτογάν άντεξε. Νομίζω το πιο ενδιαφέρον της ιστορίας είναι το γιατί ακριβώς επειδή η εξήγηση είναι απλή: η Τουρκία είναι μια χώρα στην οποία ένας ψηφοφόρος που είναι 35 χρονών δεν έχει γνωρίσει άλλο κυβερνήτη εκτός από τον Ερτογάν. Στο μυαλό εκατομμυρίων ανθρώπων το «Ερτογάν» και «κυβερνήτης» είναι συνώνυμα.

Από το 2003 μέχρι σήμερα ο κόσμος άλλαξε πάρα πολύ – και η Τουρκία ακόμα περισσότερο. Η ίδια η όψη της Κωνσταντινούπολης πχ είναι διαφορετική: ο γιγαντισμός της έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο. Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι κάθε εξέλιξη την τελευταία εικοσαετία πιστώνεται στον Ερτογάν – ακόμα και εξελίξεις που καμία σχέση δεν έχουν με την διακυβέρνησή του. Είναι λίγο παράξενο να το καταλάβει κανείς αλλά είναι πραγματικό: οι Τούρκοι υποστηρικτές του του πιστώνουν τα πάντα – από την δορυφορική τηλεόραση μέχρι την κινητή τηλεφωνία. Ο Ερτογάν ταυτίζεται με την πρόοδο, όχι της χώρας απλά, αλλά του καθενός Τούρκου ειδικά! Οι οικογένειες που την τελευταία εικοσαετία προόδευσαν μοιάζουν να πιστεύουν πως του χρωστάνε την όποια πρόοδο προσωπικά. Σε αυτό πρέπει να προσθέσει κανείς και τρία ακόμα πράγματα: την απουσία αντιπολίτευσης που έχει προκύψει μετά τις συνεχόμενες ήττες της, την υπερηφάνεια που ο Ερτογάν εξακολουθεί να εμπνέει στους πιο πιστούς μουσουλμάνους που τον βλέπουν πάντα ως ένα ενάρετο ηγέτη (που ζει σε παλάτια!), και φυσικά την στρατιωτική δύναμη της Τουρκίας. Ολο αυτό το μείγμα είναι τόσο δυνατό που πραγματικά το 53% με το οποίο κέρδισε τις εκλογές μοιάζει μικρό. Αν δεν υπήρχαν οι σεισμοί και μια υπό κατάρρευση οικονομία η νίκη του θα ήταν ακόμα μεγαλύτερη.

Απερίγραπτες κρίσεις

Ο Ερτογάν δεν διοικεί είκοσι χρόνια την Τουρκία σε καθεστώς ηρεμίας: είχε να αντιμετωπίσει λογιών λογιών κρίσεις. Πρώτα από όλα την γνωστή αινιγματική απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016. Επειτα δεκάδες διαδηλώσεις που συχνά αποκτούσαν χαρακτήρα εξέγερσης, όχι μόνο στην ευρωπαϊκή πλευρά της Τουρκίας, αλλά και στα βάθη της. Το 2007 όταν αποφάσισε την συνταγματική αναθεώρηση για να δώσει υπερεξουσίες στο ρόλο του προέδρου 300.000 άνθρωποι πραγματοποίησαν πορεία στην Άγκυρα για να διαμαρτυρηθούν για την πιθανή υποψηφιότητα του Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές, βέβαιοι ότι εάν εκλεγόταν πρόεδρος, θα άλλαζε τον κοσμικό χαρακτήρα του τουρκικού κράτους. Ο Ερτογάν έχει μια τρομερή ικανότητα να εκμεταλλεύεται κάθε τέτοιου είδους δυσκολία για να φέρνει το πράγμα στα μέτρα του. Το πραξικόπημα πχ τον βοήθησε στο να ξηλώσει την ηγεσία του στρατού και να τον ελέγχει πλήρως. Τις κατά καιρούς διαδηλώσεις τις χρησιμοποιεί για να τρομάζει τους ψηφοφόρους του λέγοντας πως ο στόχος όσων φωνάζουν είναι οι θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Η ικανότητα του να ανακαλύπτει εχθρούς είναι μοναδική: κάποτε ήταν οι Ρώσοι και οι Σύριοι, σήμερα οι Αμερικάνοι, κατά καιρούς οι Ελληνες, αύριο ποιος ξέρει ποιος άλλος. Η τελευταία του καμπάνια ήταν αντιδυτική και αντιαμερικανική. Αλλά ελάχιστη σημασία έχει. Σε λίγους μήνες μπορεί να λέει άλλα. Η χειρότερα.

Οσοι μιλάνε για τον Ερτογάν μιλάνε για το νέο Σουλτάνο που έχει εγκαθιδρύσει ένα καθεστώς. Εγώ πάλι σκέφτομαι πως αν είναι αλήθεια πως υπάρχει η περίφημη φθορά της εξουσίας, άλλο τόσο ισχύει πως σε ταραγμένους καιρούς η εξουσία μπορεί να είναι κάτι σαν αυτοτροφοδοτούμενη δύναμη: την παίρνεις και δεν την χάνεις ποτέ, διότι κάθε χρόνος που περνά σε κάνει απλά ισχυρότερο, αρκεί να πείσεις ότι είσαι η μόνη λύση. Κανείς μας δεν θυμάται ποιους έχει κερδίσει ο Ερτογάν σε όλες τις εκλογές που κέρδισε μετά το 2003. Αυτή η άγνοια των ονομάτων των ηττημένων σημαίνει για μένα πως δεν θα χάσει εκλογές ποτέ του.