Εχω ένα φίλο που έχει σπουδάσει στην Αγγλία και που σοβαρά πίστευε ότι η Βασίλισσα Ελισάβετ δεν θα πέθαινε ποτέ. Προσοχή: ούτε την θαύμαζε, ούτε κατάλαβε ποτέ τους Αγγλους που την αγαπούσαν. Ήταν ωστόσο βέβαιος πως κάτι είχε βρεθεί που θα της επέτρεπε να ζήσει άλλα εκατό χρόνια τουλάχιστον – μην σας κάνει εντύπωση: συχνά ότι δεν καταλαβαίνουμε νομίζουμε πως θα κρατήσει για πάντα.

Το The Crown σε παγκόσμια μετάδοση

Για όσους δεν είναι ούτε Αγγλοι, ούτε Αγγλόφιλοι η Ελισάβετ και η βασιλεία της, χωρίς να αποτελεί κάποιου είδους μυστήριο, παραμένει κάτι ακατανόητο. Μοιάζει ακατανόητη κυρίως η αγγλική αγάπη στο θεσμό και κατ’ επέκταση και η συγκίνηση που υπάρχει στο νησί γιατί η Βασίλισσα έφυγε από τη ζωή. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο νιώθουν πως παρακολουθούν κάτι που μοιάζει με θεατρική παράσταση ή έστω με μια σειρά από νέα επεισόδια του The Crown σε απευθείας παγκόσμια μετάδοση. Δεν υπάρχει χώρα της γης στην οποία να μην έχουν κυκλοφορήσει ευφυολογήματα και ανέκδοτα για το συγκεκριμένο θάνατο – δεν έχει συμβεί με το θάνατο κανενός άλλου ηγέτη από όσους τουλάχιστον θυμάμαι. Κι όμως στην Αγγλία θα προκαλέσει συγκίνηση όχι μόνο η μετάδοση της κηδείας της, αλλά και η σημερινή μετάδοση της τελετής της διαδοχής της από τον Κάρολο κι αυτή η συγκίνηση θα είναι και αληθινή. Όπως άλλωστε αληθινές ήταν και οι γιορτές των Ιρλανδών στην είδηση του θανάτου της.     

Ολη η ζωή ένα πρωτόκολλο

Διάβασα πολλά και διάφορα αυτές τις μέρες για την μακαρίτισσα πλέον Βασίλισσα. Νομίζω ότι μόνο αν είσαι Αγγλος μπορείς να εξηγήσεις, όχι την ίδια την Ελισάβετ, αλλά τη σχέση της χώρας μαζί της – πράγμα που είναι και σαφώς περισσότερο ενδιαφέρον.

Η ίδια η Ελισάβετ δεν φαίνεται να είχε μυστικά για ένα λόγο απλούστατο: διότι το ίδιο το αξίωμά της την υποχρέωνε να τηρεί ένα πρωτόκολλο που σχεδόν της στέρησε οποιαδήποτε κοινωνική ζωή. Ηταν υποχρεωμένη να ζει και να κινείται με τρόπους συγκεκριμένους από την στιγμή που ανέβηκε στο θρόνο δηλαδή εβδομήντα ολόκληρα χρόνια πριν. Η ενθρόνισή της, η πρώτη ανάλογη τελετή που μεταδόθηκε τηλεοπτικά, είχε ως αποτέλεσμα η ζωή της να γίνει μια συνεχώς επαναλαμβανόμενη μέρα – έπρεπε να κρατά τις σωστές αποστάσεις από όλους κι όχι μόνο από τους δεκαπέντε πρωθυπουργούς που γνώρισε, αλλά και από την ίδια την οικογένεια της.

Το πρώτο πράγμα που το βασιλικό πρωτόκολλο επιβάλει είναι η απαρέγκλιτη προσοχή σε αυτό που λέγεται «δημόσια εικόνα»: δεν υπάρχει τίποτα μη προβλεπόμενο, τίποτα αυθόρμητο, τίποτα προσωπικό. Η πρώτη βιογραφία της Ελισάβετ γράφτηκε όταν αυτή ήταν μόλις 4 χρονών και ήταν η διάδοχος του θρόνου. Τότε θα μπορούσε να γραφτεί και όλη η ζωή της. Ηταν προδιαγεγραμμένα τα πάντα: τουλάχιστον ο νέος Βασιλιάς, ο Κάρολος ο Γ΄, έζησε κάποιες δεκαετίες με την προσμονή της ανάληψης των καθηκόντων του – κουράστηκε ίσως να περιμένει. Η Ελισάβετ έγινε βασίλισσα γρήγορα και τη μέρα που αυτό συνέβη, μοιάζει σαν να άρχισε και συγχρόνως να τελείωσε η ζωή της. Ο,τι ακολουθεί είναι ο σεβασμός του ρόλου. Χωρίς παρεκκλίσεις, χωρίς ελεύθερη βούληση.

Μια σειρά από μικροϊντριγκες

Ολο αυτό το καταλαβαίνεις εύκολα διαβάζοντας υποτιθέμενες λεπτομέρειες της ζωής της που μόνο λεπτομέρειες δεν είχε. Τίποτα δεν είναι τελικά τόσο συναρπαστκό διότι είναι απολύτως προβλέψιμο. Αγάπησε, λέει, ένα μόνο άντρα: τον Φίλιππο που παντρεύτηκε – μα προφανώς δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς αφού της απαγορευόταν να χωρίσει. Γνώρισε δεκαπέντε πρωθυπουργούς αλλά είναι αμφίβολο αν κυβέρνησε την Αγγλία μια μέρα – οι ενημερώσεις που λάμβανε και ίσως και οι δικές της παρατηρήσεις σίγουρα δεν αποτελούν κυβερνητική προσφορά. Επισκέφτηκε, λέει, ως βασίλισσα 125 χώρες: δεν έκανε όμως τίποτα σε αυτές πέρα από επίσημα γεύματα. Πήγαινε για ψώνια μόνο μια φορά το χρόνο – λογικό αφού μια δεύτερη θα ταλαιπωρούσε αφάνταστα το κέντρο του Λονδίνου. Αγαπούσε τα άλογα – ενδιαφέρον θα υπήρχε αν αγαπούσε τα παράλογα.

Εν τέλει όλος ο κόσμος της ήταν η οικογένεια της – η ζωή της ήταν μια σειρά από μικροίντριγκες. Με τον καιρό η αυστηρή και υποχρεωτική τήρηση του πρωτόκολλου φαίνεται πως καθόρισε και το ποιους σεβόταν και ποιους νοιαζόταν: με την μακαρίτισσα την Νταϊάνα πχ την χώριζε άβυσσος γιατί η νύφη δεν καταλάβαινε το πρωτόκολλο, δηλαδή τον κόσμο της. Η Ελισάβετ δεν ήθελε καμία απολύτως σχέση μαζί της ωστόσο στην κηδεία της πήγε κρατώντας από το χέρι τα εγγόνια της. Γιατί κι αυτό το πρόβλεπε το πρωτόκολλο.

Τι άραγε έβλεπαν οι Αγγλοι

Διαβάζω ότι η Ελισάβετ υπήρξε λέει λαοφιλέστατη, αλλά και σε κάποιους εξαιρετικά μισητή. Υπάρχουν δεκατέσσερα τραγούδια (τα πιο πολλά από τον καιρό του pank) που προβλέπουν τον θάνατό της και για αυτόν χαίρονται – υπάρχει κι ένα ολόκληρο άλμπουμ, των Σμίθς, που έχει τον σκληρό για την ίδια τίτλο «Τhe Queen is dead». Αυτές οι αντιδράσεις όμως, απόλυτα συναισθηματικές, δεν νομίζω ότι έχουν να κάνουν με την Ελισάβετ ειδικά – μάλλον αφορούν την βασιλεία γενικότερα: σήμερα κιόλας κάποιος ψάχνει νότες και στίχους για να γράψει κάτι αντίστοιχο για τον νέο βασιλιά. Ενδιαφέρον θα είχε να μπορούσε να περιγράψει κανείς τα ειδικά συναισθήματα που προκαλούσε στον κόσμο η ίδια η Ελισάβετ, που τα δικά της συναισθήματα τα έθαψε την ημέρα που έγινε βασίλισσα.

Τι άραγε έβλεπαν σε αυτή οι Αγγλοι, ενώ εμείς βλέπαμε εδώ και δεκαετίες απλά μια σκληρόπετση γιαγιά; Ειλικρινά δεν το ξέρω. Διαβάζοντας όμως διάφορα λόγω του θανάτου της κάνω μια υπόθεση: η ίδια η Αγγλία μοιάζει χώρα που έχει ανάγκη από ένα πρωτόκολλο για να χαίρεται με την διαφορετικότητα της. Αν οι Αγγλοι διαφέρουν είναι γιατί καμαρώνουν για τις διαφορές τους από όλο τον υπόλοιπο κόσμο και σε αυτές δείχνουν μια μανιακή προσήλωση – η χώρα και η Βασίλισσά της αντιλαμβάνονταν την τήρηση του πρωτόκολλου, όχι απλά σαν ένα είδος αξειακού κώδικα, αλλά σαν ανάγκη σχεδόν υπαρξιακή.

Τι ήταν τελικά η Ελισάβετ

Νομίζω πως η Ελισάβετ, σπάζοντας διάφορα ρεκόρ χάρη στην μακροζωία της, ήταν ένα είδος απόδειξης πως τίποτα στην Αγγλία δεν θα αλλάξει ποτέ, έστω κι αν όλα έχουν αλλάξει. Η Ελισάβετ ήταν μια μπύρα που είναι υποχρεωτική μετά τη δουλειά, το αγγλικό ποδόσφαιρο, η ανάποδη οδήγηση, οι μνήμες μιας αυτοκρατορίας, η αγγλική κουζίνα που τρομάζει όποιον ξέρει να τρώει καλά, το κρίκετ, οι ιπποδρομίες, το χαοτικό μετρό του Λονδίνου, το καμπανάκι στα μπαρ, η ύπαιθρος που σε τίποτα δεν μοιάζει με την πρωτεύουσα, ο 007 που πέθανε πριν από αυτή, οι ιστορίες της Αγκάθα Κρίστι, ένα ποίημα του Κίπλινγκ, ο ίδιος ο Εθνικός ύμνος, οι στερλίνες, η ομίχλη. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι η Βασίλισσα ήταν το είδος της καθησυχαστικής φιγούρας στην οποία η χώρα έβλεπε τον ίδιο τον εαυτό της.

Νομίζω πως αν οι Αγγλοι μπορούσαν, δεν θα έκαναν ποτέ γνωστό το θάνατό της. Όχι για να μας κάνουν να αναρωτιόμαστε πόσα χρόνια ακόμα θα ζήσει η Ελισάβετ. Αλλά γιατί την είχαν ανάγκη – υπήρξε το τελευταίο μεγάλο σύμβολο της μοναδικότητας τους. Θρηνώ μαζί τους γιατί ο Θεός βαρέθηκε να σώζει τη Βασίλισσα. Κι αν βαρέθηκε αυτή, έχουμε σοβαρό πρόβλημα όλοι…