Όποιος τις δυο τελευταίες μέρες επιχείρησε να γράψει δυο λόγια για τον Χοακίμ Σαλβαδόρ Λαβάδο Τεϊχόν, πιο γνωστό ως «Quino», που έφυγε από τη ζωή μαζί με τον Σεπτέμβρη σε ηλικία 88 χρονών, τον αποχαιρέτησε αποκαλώντας τον «μπαμπά της Μαφάλντα». Ηταν πολλά, αλλά ήταν κυρίως αυτό.

Ένα και μόνο παιδί

Ο ζωγράφος είναι δημιουργός – καμιά φορά και του ίδιου του σύμπαντος καθώς μπορεί να οραματίζεται ακόμα και εικόνες που δεν υπάρχουν. Όποιος ασχολείται με τη μουσική είναι συχνά ένας καλός φίλος – παρηγορητής, συνεταίρος και συμπότης. Ο σκηνοθέτης είναι ένας μεγάλος παραμυθάς κι ο συγγραφέας πρέπει να είναι ένας καλός παππούς, έτοιμος να σου εξηγήσει τα μυστικά του κόσμου ακόμα κι αν είναι 30 χρονών. Κάθε σκιτσογράφος όμως είναι πατέρας. Φέρνει στη ζωή ένα χαρακτήρα και σιγά σιγά αυτός αποκτά κοινωνικότητα, φίλους, εχθρούς – μπορεί να πετύχει ή να ξεχαστεί. Ο Quino υπήρξε ένας σπάνιος σκιτσογράφος γιατί έφερε στη ζωή ένα μόνο παιδί: τη Μαφάλντα. Παρότι σταμάτησε να διηγείται τις ιστορίες της το 1973, ενώ συνέχισε να δουλεύει για δεκαετίες και μάλιστα πολλές, άλλο παιδί δεν απόκτησε. Αφού άφησε τη Μαφάλντα, ο Αργεντινός σχεδιαστής όλο τον καιρό που έζησε στο Μιλάνο αρχικά και στη Μαδρίτη και στο Παρίσι πριν επιστρέψει στο Μπουένο Αϊρες, περιορίστηκε σε μικρά εύστοχα σχόλια, αυτά που συνηθίζουμε να ονομάζουμε «γελοιογραφίες», ενώ συνήθως είναι πολύ σοβαρές παρατηρήσεις. Μαφάλντα άλλη δεν μας έδωσε κι ούτε επιχείρησε να μας δώσει. Γιατί; Γιατί νομίζω πως η Μαφάλντα υπήρξε το αποτέλεσμα μιας έμπνευσης σχεδόν εξωπραγματικής, πραγματικά αξεπέραστης. Το είδος του εκπληκτικού αποτελέσματος που ξεπερνά το δημιουργό του.  Δεν χωρά αμφιβολία πως η Μαφάλντα είναι πιο γνωστή από τον εμπνευσμένο σχεδιαστή της, που για αυτό πιστεύω πως ήταν περήφανος.

ΜΑ for Μαφάλντα

Για τη γέννηση της Μαφάλντα έχουμε μάθει πολλά. Γεννήθηκε για να υποστηρίξει μια διαφημιστική καμπάνια της εταιρίας ηλεκτρικών ειδών Mansfield: το λογότυπο της ήταν τα αρχικά της γράμματα κεφαλαία, δηλαδή ένα ΜΑ. Ο Ouino έπρεπε να φτιάξει μια ηρωίδα της οποίας το όνομα να αρχίζει από Μα. Ολοι περίμεναν ότι θα παρουσίαζε μια καλή μαμά, έτοιμη να γεμίσει το σπίτι της πλυντήρια και ψυγεία, αλλά αυτός έφτιαξε μια εξάχρονη κόρη με απορίες για το τι ακριβώς χρησιμεύουν όλα αυτά: είμαστε στο 1963. Η εταιρία δεν χάρηκε, πλήρωσε κάτι στον σκιτσογράφο για να μην ασχοληθεί άλλο, αλλά αυτός δεν άφησε τη νεογέννητη Μαφάλντα στο δρόμο. Λίγους μήνες αργότερα άρχισε να δημοσιεύει τις ιστορίες της στο Gregorio, ένα χιουμοριστικό περιοδικάκι της εφημερίδας Leopin. Από εκεί η ηρωίδα του βρέθηκε στο Primera Plana, το διασημότερο λατινοαμερικάνικο περιοδικό της εποχής και στη συνέχεια στην εφημερίδα El Mundo, όπου τη γνώρισε το πολύ μεγάλο κοινό. Τα Χριστούγεννα του 1966 κυκλοφόρησε το πρώτο ολοκληρωμένο της άλμπουμ: 5000 αλμπουμάκια έγιναν ανάρπαστα στο Μπουένος Άιρες σε κάτι ώρες – το άλμπουμ παραμένει μια από τις μεγαλύτερες εκδοτικές επιτυχίες όλων των εποχών. Το 1968, μετά από δυο ακόμα άλμπουμ, την ανακαλύπτουν οι Ιταλοί κι ένα χρόνοι αργότερα ο Quino εκδίδει ένα άλμπουμ για το ευρωπαϊκό του πλέον κοινό αποκλειστικά. Τον πρόλογο υπογράφει ο Ουμπέρτο Εκο που έχει κι αυτός ερωτευτεί τη Μαφάλντα παράφορα. Αν όμως η γέννηση και η επιτυχία της ηρωδιάς μας είναι γνωστά, παραμένει ένα γοητευτικό μυστήριο από πού ο Quino άντλησε την έμπνευση για τη δημιουργία της.

Μια οικογένεια που δεν είχε

Κοιτάζοντας κάτι χρόνια πριν την βιογραφία του θυμάμαι πως μου είχε κάνει εντύπωση πως ο Αργεντίνος είχε χάσει τη μητέρα του, όταν ήταν 13 χρονών και τον πατέρα του όταν ήταν 16. Το ψευδώνυμο Quino ανήκε στο θείο του, επίσης σχεδιαστή και σκιτσογράφο: τον θαύμαζε και τον έχασε κι αυτόν, όταν ήταν πολύ μικρός. Πάντα μου άρεσε να πιστεύω πως ο Quino σχεδίασε την οικογένεια που ποτέ δεν είχε. Ένα μπαμπά που χαιρότανε με το καινούργιο του αυτοκίνητο κι ας έμοιαζε αυτό με μεταχειρισμένο σαραβαλάκι. Μια μαμά που αγαπούσε τα παιδιά της πολύ, αλλά τους μαγείρευε σούπες που αυτός μισούσε. Και μια αδερφούλα, τη Μαφάλντα, σαν αυτή που θα θελε να είχε: έξυπνη, κυνική, ετοιμόλογη, κοινωνική, αθεράπευτα απαισιόδοξη και μοναδικά γοητευτική, όπως όλες οι αδερφούλες μας όταν είναι έξι χρονών. Είναι η μόνη εξήγηση που μπορώ να δώσω για το γεγονός ότι ο Quino είναι ίσως ο πρώτος που μας παρουσίασε μια αληθινή γυναικεία ηρωίδα στη δεκαετία του ’60 όταν ακόμα  ο κόσμος ήταν ανδροκρατούμενος. Η ηρωίδα αυτή μάλιστα δεν μιλούσε ακατάπαυστα για τα δικαιώματα των γυναικών, δεν ήταν φεμινιστική καρικατούρα, δεν διακρινόταν από κάποιου είδους επιθετικότητα στα αγόρια, ώστε να είναι κομμάτι αστεία. Αντιθέτως ήταν αρκετά σοβαρή, με προσωπικότητα και χαρακτήρα κοριτσίστικο. Και ίσως για αυτό αξιαγάπητη από τα μεγάλα αγοράκια που την καμάρωναν.  Η πάμπλουτος ή μπεκρής

Ο κόσμος της Μαφάλντα είχε μια μικροαστική επικαιρότητα που κάτι μου λέει πως θα του επιτρέπει να είναι πάντα στη μόδα: υπάρχει ταυτόχρονα η γλύκα του, η νοσταλγία του και η αμφισβήτησή του. Όταν πριν δυο μέρες έμαθα το θάνατο του Quino τράβηξα από τη βιβλιοθήκη μου δυο αλμπουμάκια που τα έχω από τα τέλη της δεκαετίας του 80 όταν κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα. Σκέψεις και παρατηρήσεις της ηρωίδας παραμένουν επίκαιρες, σχεδόν όσο και οι παραξενιές των φίλων της, ο πιο αγαπημένος εκ των οποίων για μένα υπήρξε ο Μανολίτο με τα μαλλιά καρφάκια που δεν μεγαλώνουν ποτέ, την αντιπάθεια στους Μπιτλς που όλοι αγαπούν και τη λατρεία του για το χρήμα, που σημαίνει πως τώρα που μεγάλωσε έχει γίνει ή πάμπλουτος ή μπεκρής. Αλλοι γούσταραν τον Φελίπε και τα μόνιμα άγχη του, άλλοι τη Σουζανίτα, που θέλει από τα έξι της να παντρευτεί και να κάνει παιδιά, άλλοι τη Λιμπερτάδ («Ελευθερία» στα πρώτα άλπμπουμ που κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα) που είχε και μια χελώνα που την φώναζε «Γραφειοκρατία». Ο καθένας μας στα άλμπουμ αυτά κάτι βρίσκει για να κολλήσει και με κάτι χαμογελάει.

Από πού διάβολε

«Το κακό με την παγκόσμια οικογένεια είναι ότι όλοι θέλουν να παίξουν το ρόλο του αυστηρού πατέρα» λέει η Μαφάλντα και πάντοτε αναρωτιέται από πού διάβολε «θα μπορούσαμε να σπρώξουμε τον κόσμο για να πάει μπροστά». Ο Quino που μας την γνώρισε ήταν ένα καλός μπαμπάς: τη μεγάλωσε προσεχτικά, της έμαθε να σκέφτεται φωναχτά, της εξήγησε ότι είναι καλύτερο να είσαι έξυπνος παρά γκρινιάρης και ένα πρωί του 1973 την άφησε στην ησυχία της χωρίς να ζητά από αυτή τίποτα περισσότερο από το να παραμείνει αξιαγάπητη.

Αντίο Quino. Και μην κλαις Μαφάλντα: ο μπαμπάς σου ήταν εξαιρετικός…