Σύμφωνα με τις προ τετραετίας αναλύσεις, που γινόντουσαν στην Νότια Ευρώπη, και φυσικά και στην Ελλάδα, αυτή την εβδομάδα θα άλλαζε η Ευρώπη, όπως την γνωρίζουμε. Η Ανγκελα Μέρκελ θα γνώριζε μια συντριβή στις γερμανικές εκλογές και ακόμα κι αν κατόρθωνε να σχηματίσει κυβέρνηση, θα ήταν υποχρεωμένη από τους θριαμβευτές Γερμανούς σοσιαλιστές ν’ αλλάξει πολιτική. Η ήττα της Μέρκελ θα ερχόταν ως αποτέλεσμα της κούρασης των Γερμανών από τη λιτότητα. Η νέα γερμανική κυβέρνηση θα δεχόταν την λογική του κοινού ευρωπαϊκού χρέους, θα είχαμε εκδόσεις ευρωπαϊκών ομολόγων, ο Ντράγκι θα έκοβε χρήμα, θα ζούσαμε όλοι καλά, και οι κουρασμένοι από τη λιτότητα Γερμανοί καλύτερα.  

Οι αναλυτές αυτοί ξέχασαν, όμως, κάτι: ξέχασαν ότι στην Ευρώπη, όπου χάνουν τα συντηρητικά κόμματα, ανεβαίνει η Ακρα Δεξιά. Σήμερα όλοι κοιτάζουν την Γερμανία ελπίζοντας η Μέρκελ να καταφέρει να σχηματίσει κυβέρνηση. Και να δημιουργήσει στη νέα της τετραετία κι ανάχωμα στους Ακροδεξιούς – πράγμα καθόλου απλό ούτε και για την ίδια.

Τα βιώματα της Ανγκελας

Η απορία μου με τη Μέρκελ είναι απλή: έχοντας την τελευταία δεκαετία κυριαρχήσει στην Γερμανία, απορώ γιατί δεν χαλάρωσε λίγο την οικονομική της πολιτική σε μια χρονιά εκλογών. Η πτώση των ποσοστών της οφείλεται κυρίως στους χειρισμούς της στο προσφυγικό, αλλά αυτό ήταν απολύτως προβλέψιμο: το μόνο αντιστάθμισμα απέναντι στην ξενόφοβη πλευρά της Γερμανίας, που θα της γύριζε την πλάτη, ήταν λίγη οικονομική χαλαρότητα – λεφτά, στην Γερμανία, υπάρχουν. Κι όμως κάτι τέτοιο δεν συνέβη: δεν έδωσε, μάλιστα, προεκλογικά και καμία απολύτως υπόσχεση πως μετεκλογικά θα το κάνει. Απαίτησε να την ξαναψηφίσουν για να συνεχίσει να τους στριμώχνει.  

Εχοντας διαβάσει κάμποσα πράγματα για την ίδια και την ζωή της, νομίζω ότι η πολιτική της καριέρα και η πολιτική της επιτυχία δεν έχουν να κάνουν τόσο με το Κόμμα που υπηρετεί ή με κάποιου τύπου ιδεολογική στιβαρότητα, σαν αυτή που χαρακτήριζε την σκληρή Μάργκαρετ Θάτσερ: στην περίπτωσή της Μέρκελ το μυστικό είναι η προσωπική της διαδρομή, το background της – αυτό που στην Ελλάδα αποκαλούμε «βίωμα». Η Μέρκελ είναι μια κόρη Γερμανού πάστορα, μεγαλωμένη στην Ανατολική Γερμανία. Μικρή ήταν μέλος της σοσιαλιστικής νεολαίας του Free German Youth (FDJ), κι όπως η ίδια έχει παραδεχτεί «Υπεύθυνη Πολιτισμού».  Ούτε λίγο ούτε πολύ έχει μεγαλώσει με χριστιανικές αρχές εντός ενός κομμουνιστικού περιβάλλοντος: ο συνδυασμός δεν είναι ο πιο απλός. Το πιο εντυπωσιακό είναι πόσο την σημάδεψαν και τα δυο.  Οι προτεσταντικές αρχές, (δηλαδή η πίστη σε ένα Θεό τιμωρό, χωρίς έλεος για τους αμαρτωλούς, αλλά έτοιμο να επιβραβεύσει όσους προσπαθούν να ζουν ως καλοί Χριστιανοί), και η λατρεία για τον κανόνα του ενός και μοναδικού κόμματος (που δεν δέχεται ενστάσεις για τα πιστεύω του) φαίνεται πως καθόρισαν την πολιτική της πρακτική, πιο πολύ από την μεταβαλλόμενη ιδεολογία της. Η κοπέλα της FDJ, όταν το τοίχος έπεσε, έγινε το αγαπημένο κορίτσι του καγκελάριου Κολ, που την αποκαλούσε «το κοριτσάκι μου» - σημειωτέων και τον Κολ αργότερα τον άδειασε! Από τη στιγμή που το τοίχος έπεσε και το σκηνικό στο οποίο η πρωταγωνίστρια κινούνταν άλλαξε, η προσαρμογή στον κόσμο που προέκυψε υπήρξε άμεση, αλλά βαθιά μέσα της η Μέρκελ κρατά τα χριστιανοκουμουνιστικά απλοϊκά μαθήματα. «Το πώς πορεύεσαι στην ζωή φαίνεται στις αποφάσεις σου» έχει πει – η υποκρισία είναι αμαρτία. Για την Μέρκελ ο αληθινός πολιτικός σκοπός δεν μπορεί παρά να είναι το να υπηρετήσεις κάτι μεγάλο – κόμμα και κράτος είναι το ίδιο. Για την Μέρκελ δεν μετράνε οι ιδεολογίες, αλλά οι πράξεις. Όχι τυχαία σπούδασε χημεία, δηλαδή κάτι πρακτικό. Την θεωρητική κατάρτιση της την έδωσαν ο χριστιανός μπαμπάς και το κουμμουνιστικό κόμμα όταν ήταν μικρή: δεν χρειάστηκε άλλες κατευθύνσεις – οι ιδεολογικοί προβληματισμοί είναι για εκείνους που από μικροί ψάχνονται. Η μικρή Ανγκέλα είχε βάλει τα κουτάκια σε σειρά.

Με συγκεκριμένη τιμή αγοράς

Πολλοί απορούν για αυτή την χριστιανοκομμουνιστική παιδεία της. Οσοι απορούν δεν γνωρίζουν πόσο ιδιαίτερο καθεστώς υπήρξε η Ανατολική Γερμανία – πιθανότατα η πιο περίπλοκη από όλες τις πρώην λαϊκές δημοκρατίες. Στο καταπληκτικό του βιβλίο «Η πτώση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας» ο Βίκτορ Σεμπάστιαν αναφέρεται σε μια πρακτική που μπορεί να κάνει κατανοητό το είδος της επιρροής, που άσκησε στην Μέρκελ το καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας: το εμπόριο των πολιτικών κρατουμένων. Μετά την οικοδόμηση του τοίχους, το καθεστώς βρήκε ένα ωραίο τρόπο να βγάζει χρήματα: επέτρεπε σε όποιους είχαν ευκατάστατους συγγενείς στη Δυτική Γερμανία να ρθουν σε επαφή μαζί τους, ώστε να εξαγοράσουν την φυγή τους δια της απέλασης! Η αρχική τιμή αγοράς κάποιου Ανατολικογερμανού από συγγενείς του ήταν τη δεκαετία του ΄60 γύρω στα 40 χιλιάδες δυτικά μάρκα. Μετά την καταβολή μιας γενναίας προκαταβολής, η Στάζι συλλάμβανε τον άνθρωπο για τον  οποίο είχε πληρωθεί το ποσό. Τον κρατούσαν για λίγο στη φυλακή και τον έδιωχναν από τη χώρα – υπήρχε ένα συγκεκριμένο λεωφορείο που ξεκινούσε κάθε μήνα από το Καρλ Μαξ Σταντ και κατέληγε στο Ανόβερο. Τη δεκαετία του ΄80 οι τιμές είχαν απογειωθεί και οι Ανατολικογερμανοί ζητούσαν πάνω από 100 χιλιάδες μάρκα – και πάλι υπήρχε κόσμος να πληρώσει. Ο Σεμπάστιαν γράφει ότι υπήρχε ένας Δυτικογερμανός υπεύθυνος, ο Εγκον Μπαρ, που έκανε τη σχετική διαπραγμάτευση με τους Ανατολικούς για πάνω από είκοσι χρόνια: στις αρχές της δεκαετίας οι Δυτικογερμανοί πλήρωναν και σε είδος, καθώς οι Ανατολικοί χρειάζονταν περισσότερο από λεφτά, φρούτα και τρόφιμα. Και τα έβρισκαν!

Ο φυσιολογικός σκληρός κόσμος

Πολύ συχνά όταν μιλάμε για κομουνιστικά καθεστώτα σκεφτόμαστε διώξεις, καταστολή, ρουφιάνους και ανελευθερία: όλα αυτά υπήρχαν, αφορούσαν, όμως, συγκεκριμένες περιόδους, όταν διάφορες εσωτερικές αναστατώσεις επέβαλαν καταστολή. Το χαρακτηριστικό των καθεστώτων αυτών ήταν η σκληρή λιτότητα – την επέβαλε η έλλειψη αγαθών και η ανάγκη μιας μοιρασιάς υπό την αιγίδα του Κράτους. Η λιτότητα οδηγούσε το ίδιο το Κράτος, πριν ακόμα και από τους πολίτες, να μηχανεύεται τρόπους για να τα βγάλει πέρα: οι πολίτες όφειλαν να τα βολέψουν χρησιμοποιώντας ευρηματικότητα και γνωριμίες. Η Μέρκελ πρέπει πραγματικά να έχει ατσαλωθεί μεγαλώνοντας σε αυτό τον κόσμο. Οι χριστιανικές αρχές χρειάζονται για να αποδέχεσαι στοϊκά το πεπρωμένο. Αυτή τη δύναμη του Θεού, στο μυαλό της, την χρειάζεται κάθε άνθρωπος γιατί ο κόσμος είναι έτσι κι αλλιώς σκληρός – είναι φυσιολογικό να είναι σκληρός, γιατί η ίδια σε ένα σκληρό κόσμο μεγάλωσε. Για την Μέρκελ, η προσοχή στα δημοσιονομικά του Κράτους, πρέπει να είναι τρόπος ζωής για όλους μας. Δεν υπάρχει πολιτική, αλλά μόνο δημοσιονομική πολιτική κι όσο σκληρή κι αν είναι, αν αποδίδει είναι χρήσιμη. Τότε για την Ανατολική Γερμανία της. Τώρα για την Ευρώπη ολόκληρη.

Μια σπαζοκεφαλιά…

Οι χριστιανικές αρχές της Μέρκελ φάνηκαν στο πως αντιμετώπισε π.χ το προσφυγικό: η ξενόφοβη Γερμανία τρόμαξε όταν η ίδια άνοιξε τα σύνορα και ψήφισε την Ακρα Δεξιά. Η Μέρκελ έπρεπε, όμως, να μείνει συνεπής και έτσι έκανε και στην προεκλογική της καμπάνια: η φιλευσπλαχνία της αφορά τους κακόμοιρους, η Γερμανία της πρέπει να είναι απλά νοικοκυρεμένη γιατί ο κόσμος είναι σκληρός – η ίδια η Ανγκέλα δεν υποστήριξε ποτέ ότι θα τον αλλάξει προς το καλύτερο. Μόνο που ο σκληρός κόσμος αντιδρά και σκληρά και είμαι περίεργος να δω πως θα τα καταφέρει τώρα: ο καλός Θεός της δεν ασχολείται με τις συμμαχίες και οι εκλογές την έφεραν αντιμέτωπή με μια σπαζοκεφαλιά. Σίγουρα θα σκέφτεται πόσο δίκιο είχαν οι Ανατολικογερμανοί που τέτοιες δεν κάνανε…