Κάθε Ιανουάριο, όταν φύγει ο παλιός ο χρόνος κι έρθει ο καινούργιος, δημοσιεύω το best 10 των ταινιών που είδα – το κάνω και φέτος. Κάνω πάντα και την ευχή μέσα στο 2024 που ξεκινάει να δούμε ταινίες καλύτερες. Και τις δέκα στις οποίες αναφέρομαι τις είδα στο σινεμά: αυτό είναι το βασικό κριτήριο. Στο τέλος όπως πάντα κάνω μια αναφορά και σε κάποιες που είδα στις πλατφόρμες. Φέτος δεν υπάρχουν στην δεκάδα καλύτερες και χειρότερες: θα ήταν δύσκολο όλες αυτές να τις βάλω σε μια σειρά καθώς μερικές τις επέλεξα για την αρτιότητα τους κι άλλες απλά για την απόλαυση. Υπάρχει πάντως ένα νούμερο 1. Θα το πω με όρους 2023, γιατί η χρονιά ήταν γεμάτη από εκλογικές αναμετρήσεις: στο σινεμά ψηφίζω Νόλαν. Οι υπόλοιποι είναι μακριά του.

Εχουμε και λέμε:

• Τα Πνεύματα του Ινισέριν, του Μάρτιν Μακ Ντόνα. Πέντε χρόνια μετά την αποθέωση που γνώρισε για το «Οι Τρεις Πινακίδες Εξω από το Εμπινγκ, στο Μιζούρι», ο Μάρτιν ΜακΝτόνα επέστρεψε ποντάροντας στους φίλους του και πρωταγωνιστές του στο «Αποστολή στη Μπριζ» δηλαδή στον Κόλιν Φάρελ και Μπρένταν Γκλίσον. Αλλά υπήρχε ένα πρόβλημα: είχε βάλει τον πήχη των προσδοκιών μας πολύ ψηλά και το ήξερε. Η προσπάθειά του να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις υπήρξε συγκινητική, όχι όμως και η φορτωμένη με μηνύματα ταινία του. Δεν ξέρω γιατί αλλά μετά από ένα σημείο ενώ την έβλεπα στριφογύριζε στο μυαλό μου το τραγούδι του Νίκου Πορτοκάλογλου «τα είχα όλα μια φορά, μα ήθελα παραπάνω». Ωστόσο η ταινία δεν πέρασε χωρίς να συζητηθεί κι αυτό πάντα μετράει.
• Ιερή Αράχνη, του Αλί Αμπάσι. Μπορείς να το δεις ως ιστορία ενός σήραλ κίλερ από το Ιράν που υπογράφει ως «αράχνη». Σκοτώνει ιερόδουλες και μάλιστα με τον ίδιο τρόπο: τις στραγγαλίζει με τη μαντήλα τους πιστεύοντας, όπως και κάποιοι χιλιάδες θρησκευόμενοι συντοπίτες του, πως καθαρίζει την πόλη. Μπορείς και να το δεις ως αυτό που πραγματικά είναι, δηλαδή ως μια ταινία που βασίζεται σε πραγματικά περιστατικά που συνέβησαν το 2002 στο Μαχσάντ του Ιράν. Ο Αμπάσι σου δείχνει γρήγορα των υπεράνω υποψιών δολοφόνο και δεν εστιάζει τόσο στην καταδίωξή του όσο στις αντιδράσεις που προκαλεί η σύλληψή του και κάνει ένα μάθημα δείχνοντας πως ενώ όλα όσα βλέπεις είναι πολύ ιρανικά, είναι με κάποιο τρόπο και κομμάτι δικά σου. Τρομερές οι ερμηνείες των πρωταγωνιστών – όχι τυχαία η Ζαρ Αμίρ-Εμπραχίμι κέρδισε το Βραβείο Γυναικείας Ερμηνείας στο Φεστιβάλ των Καννών. Κρίμα για τον διδακτισμό που ο καλός σκηνοθέτης δεν μπορεί να αποφύγει όσο κι αν προσπαθεί.

• Ενα Καινούργιο Αύριο, του Νάνι Μορέτι. Λένε ότι πολλοί σκηνοθέτες γυρίζουν την ίδια πάντα ταινία, αλλά υπάρχουν και θεατές σαν εμένα που δεν τους χαλάει καθόλου να την βλέπουν: αυτή είναι η ιστορία της τελευταίας ταινίας του Μορέτι που για να την δεις πρέπει να αγαπάς τον δημιουργό της σε σημείο που να ψάχνεις σε αυτή ό,τι έχεις δει σε πολλές προηγούμενες. Η αλήθεια είναι ότι ο Μορέτι δεν γυρνά πάντα την ίδια ταινία, αλλά εμένα από αυτόν μου αρέσουν μόνο αυτές που θα μπορούσε να γυρίσει αυτός και κανένας άλλος! Το καταλαβαίνεις από το story της: ο Μορέτι υποδύεται τον εαυτό του, δηλαδή ένα σκηνοθέτη που ενώ θα ήθελε να γυρίσει μια ερωτική ιστορία γεμάτη με δεκάδες αγαπημένα του ιταλικά τραγούδια αναλαμβάνει να ολοκληρώσει μια ταινία εποχής που αφορά την περίοδο που το κομμουνιστικό κόμμα της Ιταλίας πήρε αποστάσεις απο την Σοβιετικής Ενωση. Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ δεν υπάρχουν χρήματα για να ολοκληρωθεί η πανάκριβη ταινία του και ενώ η γυναίκα του και παραγωγός του τον εγκαταλείπει! Ο Ιταλός βάζει σε τάξη αυτό το χάος, εγώ γέλασα με την καρδιά μου και αν και στην Ιταλία ειπώθηκε πως όλο αυτό είναι κομμάτι μια από τα ίδια αφού θυμίζει τουλάχιστον πέντε ταινίες του, ομολογώ πως θα ήθελα κι άλλο.
• Αir, του Μπεν Αφλεκ. Από τις πολλές αμερικάνικες ταινίες που βασίζονται σε αληθινές ιστορίες ετούτη ήταν μακράν η πιο διασκεδαστική. Προφανώς μόνο οι Αμερικάνοι μπορούν να δώσουν δραματικό χαρακτήρα σε ένα θέμα που τίποτα δραματικό δεν έχει, όπως το με ποια εταιρία αθλητικού ρουχισμού θα συνεργαζόταν ο 18χρονος Μάικλ Τζόρνταν. Όμως το πράγμα το κάνουν τόσο καλά ώστε η ιστορία γίνεται ενδιαφέρουσα χωρίς να υπάρχει το παραμικρό σασπένς. Βοηθάει πολύ η χωρίς τζιβιτζιλιές σκηνοθετική αφήγηση του Αφλεκ, οι άψογες ερμηνείες του Ματ Ντέιμον, που υποδύεται τον Σόνι Βακάρο που ξεχώρισε τον Τζόρνταν για να στηρίξει πάνω του την Nike και της Βαϊόλα Ντέιβις που αποδεικνύεται μια τέλεια μαμά Τζόρνταν, ικανότατη μάνατζερ του γιου της και φυσικά σκληρή διαπραγματεύτρια της πιο win win συμφωνίας στην ιστορία του του αμερικάνικου πρωταθλητισμού.
• Στο Γραφείο Καθηγητών, του Ιλκέρ Τσατάκ. Μπορεί η ιστορία μιας πρωτοδιόριστης καθηγήτρια να είναι το θρίλερ της χρονιάς; Ναι, αν υπάρχει ένα ωραίο σενάριο και ένας σκηνοθέτης που ξέρει να σε βάλει στον κόσμο που χτίζει – σημειωτέων ότι τα σχολεία ήταν πάντα ιδανικά για ταινίες πλοκής γιατί έχουν κάτι που οι μεγάλοι αγνοούν, δηλαδή παιδιά του σήμερα. Η πρωταγωνίστρια καθηγήτρια, ιδεαλίστρια και πρωτάρα, αποφασίζει να πάρει πάνω της την εξερεύνηση των κλοπών που γίνονται στο σχολείο κι έχουν ως βασικό ύποπτο ένα γερμανότουρκο πιτσιρικά. Όμως έχει κάνει ένα βασικό λάθος: δεν ξέρει που βρίσκεται. Οι καλές της προθέσεις την οδηγούν σταδιακά σε ένα λαβύρινθο: θα έχει απέναντί της όχι μόνο συναδέλφους της που της λένε μην ασχολείσαι, αλλά και αγανακτισμένους γονείς και ακόμα και μαθητές της, που ποτέ δεν της ζήτησαν να είναι δίπλα τους. Αλληγορία και της Ευρώπης μας, μεταξύ άλλων.

• Ζώνη ενδιαφέροντος, του Τζόναθαν Γκλέιζερ. Υπάρχει ένα είδος σινεμά όπου ο δημιουργός του έχει ένα και βασικό σκοπό: να σου προκαλέσει όλο αυτό το παράδοξο συναίσθημα που λέγεται αμηχανία. Ο Γκλέιζερ το επιχείρησε και σε προηγούμενες ταινίες του που κατά κανόνα ήταν άνισες, είχαν δηλαδή μια ενδιαφέρουσα ιδέα αλλά αυτή δεν αρκούσε. Κι αυτή τη φορά η ιδέα είναι πιο στιβαρή από την ίδια την ταινία: το να δείξεις και μάλιστα τόσο πιστά ποια ήταν η οικογενειακή καθημερινότητα του Ρούντολφ Ες, του διοικητή του Αουσβιτς, χωρίς να κάνεις ένα ντοκιμαντέρ είναι γοητευτικό ως παιγνίδι. Η ίδια ωστόσο η ταινία δεν θα μπορούσε παρά να προκαλεί αμηχανία – κι αυτό συνέβη στοχευμένα, έξυπνα και καθόλου διεκπαιρεωτικά. Ετσι ενώ δεν βλέπεις σχεδόν τίποτα που θα πάρεις μαζί σου, (εκτός ίσως από την προτελευταία σκηνή) εν τούτοις φεύγεις από την αίθουσα και αναρωτιέσαι «τι είδα;». Η ταινία ως γεγονός είναι μεγαλύτερη από την ίδια την ταινία. Λίγοι το έχουν πετύχει.
• Περασμένες ζωές, της Σελίν Σόνγκ. Μπορεί μια ταινία να είναι ερωτική χωρίς να έχει ούτε ένα φιλί; Ναι, αν είναι κορεάτικη. Οι Κορεάτες, και οι Ασιάτες γενικότερα, έχουν δυο πράγματα που δεν υπάρχουν στην Δύση και που τους βοηθάνε, όταν και εφόσον το θέλουν, να αφηγηθούν καταπληκτικά μπανάλ ιστορίες: το πρώτο είναι οι παραδόσεις τους (που τους επιτρέπουν να βρουν πολλές εξηγήσεις για να ανθρώπινα πάθη και λάθη) και το δεύτερο η αφηγηματική τους ικανότητα να εστιάζουν στον άνθρωπο και μόνο αδιαφορώντας για την σκηνοθετική επίδειξη. Η ταινία αυτή είναι η επιτομή της ομορφιάς του συγκεκριμένου σινεμά. Βασίζεται σε μια κορεατική δοξασία (το ό,τι οι άνθρωποι ζουν πολλές ζωές και πάντα ξαναβρίσκονται) και έχει μια εξιστόρηση που γράφει στην καρδιά σου. Μην κοροϊδεύεις τον εαυτό σου: δεν έχεις «In-Yun», που στις κορεατικές παραδόσεις είναι σημαντικότερο από τη μοίρα και δεν θα το βρεις. Απλά δες το.

• Οι Δολοφόνοι του Ανθισμένου Φεγγαριού, του Μάρτιν Σκορσέζε. Γιγάντιο σε διάρκεια αυτό το αληθινό έπος του Σκορσέζε ήταν από τις ωραιότερες εμπειρίες της χρονιάς από τα πρώτα κιόλας λεπτά του. Η ύπαρξη μιας ινδιάνικης φυλής που δεν ζει φτωχικά καθώς κατέχει πετρελαιοπηγές είναι ένα πλαίσιο ανατρεπτικό από μόνο του. Κι αν οι λευκοί είναι τα συνηθισμένα καθάρματα αυτή τη φορά ο στόχος τους ξεπερνά τα συνηθισμένα αφού δεν αρκεί απλά να σπείρουν τον τρόμο με τα όπλα τους όπως στα γουέστερν. Εδώ το σχέδιο είναι μεγάλο, τα κακά παιδιά είναι οργανωμένα, τα θύματα δεν μπορούν να την γλυτώσουν παρά μόνο αν αντέξουν, πράγμα δύσκολο αφού συνήθως μπροστά στην απατηλή λάμψη παραδίνεσαι. Ο Λεονάρντο Ντι Κάπριο θυμίζει πόσο καλός ηθοποιός είναι και ο Ντε Νίρο πόσο Ντε Νίρο είναι.     
• Η ανατομία μιας πτώσης, της της Ζιστίν Τριέ. Αν το κατατάξεις στην κατηγορία «δικαστικό δράμα» είναι το καλύτερο των τελευταίων ετών – αλλά το αδικείς. Η ταινία της Τριέ χρησιμοποιεί τις δικαστικές αίθουσες ως χώρο δράσεις: θέλω να πω πως θα μπορούσαν και να λείπουν και λίγα θα άλλαζαν. Η ροή της ταινίας, οι ερμηνείες όλων των ηθοποιών, οι ερωτήσεις που συνεχίζονται και μετά το τέλος της την καθιστούν πρώτα από όλα ένα σεναριακό διαμαντάκι. Το ό,τι δεν είναι όλα όπως φαίνονται είναι το λιγότερο. Υπάρχουν ένα σωρό άλλα που είναι πιο ενδιαφέροντα: η Τριέ μιλά για τις σχέσεις, τις υποχωρήσεις που κάνεις χωρίς απαραίτητα να το θες, τους συμβιβασμούς που μπορεί να σε πνίξουν, το πώς η ανάγκη μιας συνύπαρξης μπορεί να σε διαλύσει. Αλλά και για το ποια θυσία μπορεί να κάνει όχι ένας γονιός για το ανήλικο παιδί του, αλλά το παιδί το ίδιο, πράγμα που είναι από τα σπάνια.  
• Οπενχάιμερ του Κρίστοφερ Νόλαν. Βασισμένο στο βραβευμένο με Πούλιτζερ βιβλίο «Ο Αμερικανός Προμηθέας: Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ» των Κάι Μπερντ και Μάρτιν Σέργουιν, που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Τραυλός το αριστούργημα του Νόλαν πάει την ιστορία μιας από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της ιστορίας ακόμα πιο κάτω διεισδύοντας σε έννοιες όπως επιστήμη, ηθική, ανταγωνισμός, πατριωτισμός κτλ. Όλα γίνονται χάρη σε μια σκηνοθεσία που θα ζήλευε κι ο Κιούμπρικ και μια διεύθυνση ηθοποιών που ξεπερνά όσα ο Νόλαν μας έχει δείξει μέχρι τώρα. Η ταινία συνάντησε το μεγάλο κοινό και δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά παρά την μεγάλη της διάρκεια, την αφηγηματική της δυσκολία, αλλά και την περιπλοκότητα του θέματος. Ένα μάθημα κινηματογράφου και μια απόδειξη πως αυτός δεν θα πεθάνει ποτέ.

Κι ακόμα

Την νέα ταινία του Λάνθιμου την είδα μέσα στο 2024, θα γράψω προσεχώς. Στις πλατφόρμες είδα και μου άρεσαν το θεότρελο φιλανδέζικο «Σίσου», το «Καμουφλάζ», μια υπέροχη γαλλική ταινία που μακάρι να την είχα δει στο σινεμά αλλά βγήκε καλοκαιριάτικα, τον Μαέστρο, που ίσως και για αυτόν γράψω κάποια στιγμή κάτι και το «Σπάιντερ Μαν2 μέσα στο αραχνοσύμπαν». Είδα βέβαια στις πλατφόρμες και πολλά που απλά ήταν χάσιμο χρόνου. Αλλά δεν γκρινιάζω. Το 2023 ήταν καλό.