Διάβασα πολλά και διάφορα αυτές τις μέρες για όσα έγιναν την προηγούμενη εβδομάδα στην Ουάσιγκτον. Πιστεύω ότι είναι πάντα δύσκολο να κρίνεις όσα συμβαίνουν σε άλλες χώρες αν δεν ζεις σε αυτές και θεωρώ ότι οι αναγωγές με τα δικά μας γίνονται συνήθως σε λάθος βάση. Η αμερικάνικη κοινωνία είναι πολύ περισσότερο περίπλοκη, οι περισσότεροι από τους Αμερικάνους πολιτικούς μας είναι καθόλα άγνωστοι και τα αμερικάνικα κινήματα διαμαρτυρίας σπανίως έχουν σχέση με τα δικά μας. Βέβαια, όπως και να έχει, οι σκηνές της επίθεσης αυτού του παρακινημένου οργανωμένου όχλου στο Καπιτώλιο ήταν σοκαριστικές. Περιμένεις να τις δεις σε μια χώρα της Λατινικής Αμερικής, εκεί που οι κυβερνώντες φεύγουν με ελικόπτερα. Όχι στις ΗΠΑ.

Μετάλλαξη και αντοχή

Υπάρχουν δυο πράγματα που έχω την εντύπωση πως σε αυτή την ιστορία δεν προβλήθηκαν ενώ ήταν κατά τη γνώμη μου τα πιο σημαντικά. Το πρώτο είναι η μετάλλαξη των Ρεπουμπλικάνων, τουλάχιστον αυτής της μαχητικής τους πτέρυγας, και το δεύτερο η αντοχή των αμερικανικών θεσμών. Το πρώτο είναι ενδεικτικό του πόσο χειρότερος γίνεται ο κόσμος μας. Το δεύτερο αληθινά παρήγορο.

Ποιοι ήταν οι Ρεπουμπλικάνοι στις ΗΠΑ; Μολονότι το κόμμα έχει περάσει διάφορα φεγγάρια, από την εποχή του Ρίτσαρντ Νίξον κι έπειτα το Ρεπουμπλικανικό κόμμα απόκτησε μάλλον σταθερά χαρακτηριστικά: ψηφιζόταν από ανθρώπους που πίστευαν σε μια μεγάλη Αμερική, που πρέπει να κοιτάζει αποκλειστικά την ευημερία της οικονομίας της κι όχι να δημιουργεί ελλείμματα, που αντιλαμβάνονται το ρόλο της χώρας στο διεθνές πεδίο ως ρόλο παγκόσμιου χωροφύλακα και που πιστεύουν πως όσο λιγότερο παρεμβαίνει το Κράτος τόσο καλύτερα γίνονται τα πράγματα. Κυρίως μιλάμε για ανθρώπους που πιστεύουν στην τάξη, στην ασφάλεια και στην σταθερότητα.

Στην Ευρώπη πιστεύουμε πως οι Ρεπουμπλικάνοι είναι συντηρητικοί, νοικοκύρηδες, καλοζωισμένοι, οικονομικά καλοστεκούμενοι κτλ. Δεν είναι έτσι ακριβώς, αλλά από την άλλη το τελευταίο που θα μπορούσαμε να φανταστούμε είναι ότι θα υπήρχε ένα παρακλάδι τους ταυτισμένο με τον αντισυστημισμό. Κι όμως, όπως αποδείχτηκε, υπάρχει.

Η αγκαλιά του Ντόναλντ

Είναι δημιούργημα του Ντόναλντ Τραμπ αυτό το παρακλάδι; Δεν νομίζω. Όλες αυτές οι οργανώσεις των φανατικών θρησκόληπτων, των κρυφορατσιστών, των συνωμοσιολογιών, των περίεργων που αντί να κυκλοφορούν με γραβάτες όπως οι καλοί Ρεπουμπλικάνοι κυκλοφορούν σαν τον Μπλεκ, υπήρχαν πριν από τον Τραμπ και θα υπάρχουν και μετά. Δεν είναι πολλοί, αλλά είναι αρκετοί για να κάνουν φασαρία και να δημιουργήσουν αναστατώσεις. Μόνο που η δική μου εντύπωση είναι ότι περισσότερο και από τον Τραμπ, οι τύποι αυτοί αποφάσισαν να στηρίξουν μαχητικά τον πρόεδρό τους: θα το έκαναν για οποιονδήποτε τους έκλεινε το μάτι δίνοντας τους μετά από δεκαετίες πολιτική υπόσταση. Συνέβη να είναι ο Τραμπ αυτός που άνοιξε την αγκαλιά του και τους αναγνώρισε μιλώντας τη γλώσσα τους.  

Δικαιολογεί αυτού του είδους η αναγνώριση ένα τέτοιο ξεσηκωμό; Όχι φυσικά. Όλα αυτά θα ήταν κατανοητά (αν όχι κι ανεκτά…) αν ο όχλος αυτός ξεσηκωνόταν για την υπεράσπιση κάποιου είδους δικαιώματος ή αν διεκδικούσε κάτι: στην πραγματικότητα όλα αυτά είχαν ως σκοπό να μην μπορέσουν οι εκλέκτορες να επικυρώσουν το αποτέλεσμα της πρόσφατης εκλογικής διαδικασίας. Κάποιος θα πει ότι αν όλοι αυτοί έχουν στο μυαλό τους ότι υπήρξε νοθεία στις εκλογές (όπως ο Τραμπ ισχυρίζεται) τότε η επίθεση στο Καπιτώλιο ισοδυναμεί με προστασία δικαιώματος και διεκδίκηση: λάθος. Η δημοκρατία δεν είναι δικαίωμα: είναι πολίτευμα με κανόνες. Πυλώνας της είναι ο σεβασμός στους θεσμούς και στη δικαιοσύνη: ακόμα και οι διορισμένοι από τον Τραμπ δικαστές δεν δέχτηκαν τις προσφυγές του και τις καταγγελίες του για τις εκλογές. Αν οι αποφάσεις αυτές δεν απέτρεψαν το σαλεμένο πλήθος από το να επιτεθεί στο Καπιτώλιο στο όνομα του προέδρου είναι γιατί το πλήθος αυτό αδιαφορεί και για τη δημοκρατία και για την δικαιοσύνη. Περίπου όπως το ίδιο το κόμμα αδιαφορούσε για τις υπερβολές του Τραμπ, τους καυγάδες, την χυδαιολογία του και τις ακραίες του τοποθετήσεις όσο αυτός ήταν πρόεδρος.    

Αγανάκτηση αλα καρτ

Στα Πολιτικά ο Αριστοτέλης έχει μιλήσει για τις πολιτικές παρεκτροπές: αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η βασιλεία μπορεί, αν παρεκτραπεί να γίνει τυραννία και η δημοκρατία οχλοκρατία. Ωστόσο αυτό που είδαμε στην Ουάσιγκτον είναι κάτι άλλο: είδαμε ένα σαλεμένο πλήθος να διεκδικεί την ιδιοκτησία του Κράτους, να μάχεται για την εξουσία, όχι με κανόνες επαναστατικούς (για να αναλάβει δηλαδή την διακυβέρνηση της χώρας), αλλά με στόχο την διατήρηση του ηγέτη του στο ρόλο του προέδρου. Όλο αυτό δεν είναι πρωτοφανές (στις χώρες της Λατινικής Αμερικής είναι μάλλον συνηθισμένο…) μαρτυρά, όμως, ένα είδος αγανάκτησης αλα καρτ: οι τύποι δεν είναι αντισυστημικοί, όπως προβάλλονται, είναι απλά υποστηρικτές του δικού τους συστήματος. Σε αυτό είναι όμοιοι με τον Τραμπ. Κι ας προϋπήρχαν.

Το ενδιαφέρον στην ιστορία ήταν η αντίδραση των ανθρώπων που επιτρέπουν τη λειτουργία των αμερικανικών θεσμών. Παρά την βιαιότητα της εισβολής (αλλά και την υποψία ότι αυτή πραγματοποιήθηκε γιατί η αστυνομία έκανε αρχικά τα στραβά μάτια) όλοι έμειναν στις θέσεις τους. Το Καπιτώλιο συνέχισε να λειτουργεί και λίγες ώρες αργότερα το αποτέλεσμα των εκλογών επικυρώθηκε κανονικά. Κανείς δεν το έβαλε στα πόδια και κανείς δεν είπε ότι εξαιτίας της αναστάτωσης καλό θα ήταν η συνεδρίαση να διακοπεί. Απέναντι σε αυτό τον όχλο υψώθηκε ως απάντηση στη βία του η ανάγκη της λειτουργίας των θεσμών: ο Τραμπ έχασε από το ίδιο το σύστημα – βγήκε συντετριμμένος. Παρά τη μεγάλη του αποδοχή θα είναι δύσκολο να επανέρθει γιατί τώρα βρίσκεται αυτός μπροστά στην υποχρέωση να διαλέξει: ή θα προτιμήσει το εξεγερμένο πλήθος που έτρεξε να τον υποστηρίξει ή θα πρέπει να κοιτάξει στα μάτια τον συντηρητικό Ρεπουμπλικάνο και να του πει «συγνώμη». Έπεσε θύμα της αλαζονικής του αδυναμίας να δεχτεί μια ήττα: αν την είχε δεχτεί θα ήταν πιθανότατα νικητής σε πέντε χρόνια από τώρα. Αλλά θα πρεπε να έχει αποδεχτεί την δημοκρατία κι αυτό είναι που κατά βάση τον ενοχλεί. Όπως και για τους εξεγερμένους εθνοφύλακες του η δημοκρατία είναι βολική, μόνο αν εξυπηρετεί. Αν όχι, δεν χρειάζεται.

Η μετάλλαξη του ιού

Υπήρξε κάποιο σύστημα που νίκησε τον Τραμπ; Ναι υπήρξε, αλλά δεν είναι η αόρατη νέα τάξη των συνωμοσιολογιών και των κάθε λογής σαλεμένων. Αν υπήρχε κάποιο σύστημα που δεν τον ήθελε ή τον φοβόταν τον Τραμπ, αυτός δεν θα κέρδιζε τις προηγούμενες εκλογές (και μάλιστα με λιγότερους ψήφους από τη Χίλαρι Κλίντον). Το σύστημα που τον νίκησε είναι οι θεσμοί και η λειτουργία τους. Ο τύπος έχασε τις εκλογές, έχασε τις δικαστικές προσφυγές και δεν κατάφερε να κλείσει το Καπιτώλιο. Και στο τέλος θα χάσει και το κόμμα του. Γιατί το σταθερό χαρακτηριστικό των Ρεπουμπλικάνων είναι ότι δεν ανέχονται τους losers. Εστω κι αν είναι δισεκατομμυριούχοι.

Πολλοί είδαν σε όλα αυτά που συνέβησαν στην Αμερική αυτές τις μέρες ένα παγκόσμιο κίνδυνο – ένα νέο ιό, που θα μπορούσε να μολύνει το σύμπαν, ένα είδος μετάλλαξης του λαϊκίστικου δήθεν αντισυστημισμού. Άλλοι είπαν ότι στη χώρα του αγάλματος της Ελευθερίας, είδαμε ξαφνικά το φάντασμα της Ελευθερίας – το πώς δηλαδή η ελευθερία μπορεί την ίδια την ελευθερία να την σκοτώσει. Εγώ είδα απλά την αντοχή των θεσμών. Ο Τζο Μπάιντεν θα ορκιστεί πρόεδρος, ο Τραμπ θα πάει σπίτι. Ας ελπίσουμε να πρόκειται για happy end…