Είναι παράξενο αλλά από τα πολλά που έχει πει ο Ουμπέρτο Εκο η φράση του που όλοι κράτησαν είναι μια που ακούγεται ως ευχολόγιο: η διαπίστωσή του ότι «τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις». Γιατί άρεσε η φράση; Γιατί έχει «ειδήσεις» και «Αύγουστο», πράγματα που αρέσουν. Και γιατί δημιουργεί και την εντύπωση πως το μήνα αυτό ζούμε διαφορετικά – η ζωή μας αποκτά μια μυστήρια τελετουργική ηρεμία σαν η ξενοιασιά να εισβάλει από την πίσω πόρτα. Ο μακαρίτης ο Εκο δεν είπε τίποτα τέτοιο βέβαια. Η φράση του δεν είχε να κάνει με τον Αύγουστο, αλλά με την ματαιοδοξία των δημοσιογράφων: η ιστορία της φράσης έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την ουσία της. Είμαι βέβαιος ότι όταν διαπίστωσε την καθολική αποδοχή της παρατήρησής του θα το διασκέδασε πολύ, μολονότι γνώριζε ότι αυτή αφορούσε κάτι ολότελα διαφορετικό. Η φράση απέκτησε τη δύναμη μιας μεγάλης καλοκαιρινής αλήθειας, χωρίς ο σκοπός της να ήταν να περιγράψει τον Αύγουστο.

Φωτιές, κρίσεις και αποδράσεις

Υπάρχουν ειδήσεις τον Αύγουστο; Φυσικά και υπάρχουν, πάντα υπάρχουν. Στην Ελλάδα αυγουστιάτικα είχαμε φωτιές και δικτατορίες. Είχαμε νεκρούς στην άσφαλτο και πνιγμούς. Είχαμε κυβερνητικές και άλλες κρίσεις. Όλα αυτά ήταν συνήθως λιγότερα από τα αντίστοιχα που έχουν συμβεί τον Ιούλιο, που είναι παραδόξως ο κατεξοχήν φορτωμένος μήνας με ειδήσεις, αλλά είναι υπαρκτά και τόσα, ώστε η φράση του Εκο να προκαλεί απλά χαμόγελα. Αλλά άλλο πράγμα είναι οι ειδήσεις, άλλο η διάθεσή μας για ειδήσεις. Η αλήθεια είναι ότι τον Αύγουστο δεν θέλουμε να υπάρχουν ειδήσεις. Για την ακρίβεια θέλουμε οι ειδήσεις να είναι αποκλειστικά ειδήσεις που αφορούν την καθημερινότητα μας και τίποτα περισσότερο.

Παρα πολλές ειδήσεις

Τον Αυγουστο έχουμε τις δικές μας ειδήσεις και είναι πάρα πολλές. Είδηση είναι το αν φύγαμε από την πόλη, αλλά και το αν δεν φύγαμε από την πόλη. Τον Αύγουστο η μετακίνησή μας ή η μη μετακίνησή μας επηρεάζει καθοριστικά την χρονιά μας: η αποσυμπίεση, η αποτοξίνωση, η αλλαγή του περιβάλλοντος είναι ειδήσεις – σε μερικές περιπτώσεις οι ειδήσεις της χρονιάς μας. Είναι επίσης είδηση το ποιους συναντάμε όταν φεύγουμε, είναι είδηση το που τελικώς αποφασίσαμε να πάμε, είναι είδηση το πώς τα περάσαμε. Ολες αυτές οι δικές μας ειδήσεις δημιουργούν νέες ειδήσεις. Ο καιρός π.χ τον υπόλοιπο χρόνο μας απασχολεί μόνο αν τα φαινόμενά του είναι υπερβολικά: ανησυχούμε αν κάνει υπερβολικό κρύο, αν βρέχει ασταμάτητα, αν η ζέστη μας μοιάζει εκτός λογικής. Τον Αύγουστο όμως μας απασχολεί ο καιρός καθημερινά όπου κι αν είμαστε – δεν έχουμε μάλιστα καν την ίδια προσδοκία, καθώς άλλοι θέλουμε να ζεστάνει περισσότερο για να χαρούμε τις θάλασσες κι άλλοι να δροσίσει γρήγορα γιατί η ζέστη είναι ανυπόφορη.

Οτιδήποτε μας προκύπτει τον Αύγουστο και διαλύει τη ρουτίνα μας είναι είδηση. Μια παραλία που ανακαλύψαμε. Ένα φαγητό που είχαμε ξεχάσει πόσο νόστιμο είναι. Εκείνη η μπύρα που βρίσκεις μόνο σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Το τσίπουρο χωρίς γλυκάνισο. Μια ιστορία που έμαθες και που σου άλλαξε κάποιες ανόητες βεβαιότητες. Ενας άνθρωπος που γνώρισες καλύτερα και που κατάλαβες πως θα γίνει φίλος σου ή σύντροφός σου. Ολα αυτά είναι ειδήσεις αυγουστιάτικες που στη ζωή σου παίζουν ρόλο καθώς για να βγάλεις τον χειμώνα έχεις την ανάγκη τους. Φυσικά είδηση είναι και να μην πας πουθενά. Κι αυτή ακόμα η εξέλιξη θα διαφοροποιήσει πολλά από όσα έχεις στο μυαλό σου: κάποια στιγμή θα έχεις ανάγκη από ξεκούραση – είναι δεδομένο.

Ακόμα γελάω

Μερικές από τις πιο μεγάλες προσωπικές μου ειδήσεις προέκυψαν Αυγουστιάτικα. Αύγουστο έκανα ταξίδια που δεν θα ξεχάσω. Αύγουστο έκανα σαχλαμάρες με τις οποίες ακόμα γελάω. Αύγουστο γνώρισα ανθρώπους που άλλαξαν τη ζωή μου. Αύγουστο τα πέρασα υπέροχα αντλώντας δύναμη για τα επόμενα. Αύγουστο έμαθα νέα που με σόκαραν διότι πίστευα ότι τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις. Αύγουστο κατάλαβα ότι οι καλοκαιρινές ειδήσεις είναι πάντα μεγάλες γιατί συχνά αφορούν τα μέτρα μας – μας αλλάζουν και μας καθορίζουν, καμιά φορά χωρίς να το καταλαβαίνουμε κιόλας.

Ποιο είναι το λάθος που κάνουμε; Μπερδεύουμε τις ειδήσεις με την προβολή τους. Προφανώς και οι μεγάλες ειδήσεις προβάλλονται ευκολότερα: η ειδησιογραφική κάλυψη μιας πολιτικής επίσκεψης π.χ μπορεί να έχει ένα σωρό λεπτομέρειες – το ίδιο και η προβολή μιας συναυλίας, μιας έκθεσης, μιας κοινοβουλευτικής απόφασης. Προφανώς οι δικές μας ειδήσεις μπορεί να είναι για τους άλλους ασήμαντες – για μας όμως δεν είναι. Φυσικά θα ήταν δύσκολο να είναι και θέμα σε δελτία ειδήσεων: σκεφτείτε την γελοιότητα των ειδήσεων των καλοκαιρινών σελέμπριτι για να καταλάβετε πόσο σοκαριστικό θα ήταν ένα δελτίο ειδήσεων το οποίο θα μιλούσε για το που μπορεί να βρει κανείς τα καλύτερα γεμιστά το νομό Μεσσηνίας π.χ – όντως το πράγμα θα ήταν φαιδρό. Αλλά αν κάποιος ξέρει την απάντηση δεν μπορεί παρά να την μοιραστεί με όποιον την ψάχνει, να την κάνει είδηση δηλαδή. Ο Αύγουστος είναι γεμάτος από ειδήσεις – όταν ο Εκο υποστήριξε το αντίθετο δεν υπήρχαν social media, αλλιώς θα το είχε καταλάβει.

Στα Φίτζι μόνος του

Γιατί είχε καταλήξει ο Ιταλός σε αυτό το αξίωμα που έγινε και τίτλος ενός βιβλίου του; Το 1990 ήταν στα νησιά Φίτζι. Είχε ξεσπάσει ο πόλεμος του Κόλπου. Δεν υπήρχε Ιντερνετ ή τηλεόραση. Χρωστούσε την όποια ενημέρωσή του σε ένα τετρασέλιδο εφημεριδάκι για τουρίστες γραμμένο στα αγγλικά. Σε αυτές τις τέσσερις σελίδες ο Εκο έβρισκε όποια πληροφορία οι συντάκτες του θεωρούσαν σημαντική. Η φράση αφορούσε την δική του πραγματικότητα κι όχι τον κόσμο ολόκληρο. Ο Εκο θα έπρεπε να πει «τον Αύγουστο του 1990 ήμουν κάπου όπου δεν μπορούσα να έχω πρόσβαση σε ειδήσεις», αλλά αν το έλεγε έτσι η φράση  δεν θα περνούσε στην ιστορία: η σύνθεσή της έδωσε ένα αξίωμα. Ο Ιταλός κατάλαβε ότι χωρίς αναλύσεις, χωρίς τοποθετήσεις, χωρίς την ματαιοδοξία των ανταποκριτών και των σχολιαστών δεν υπάρχουν ειδήσεις – το γεγονός από μόνο του δεν αρκεί, πλην όμως η γνώση του γεγονότος είναι το πλέον απαραίτητο. Την διαπίστωσή του αυτή ακολούθησε η σημειολογική του ανάλυση: το τελικό του συμπέρασμα είναι ότι η ενημέρωση είναι τελικά περισσότερη απαραίτητη από την «είδηση», δηλαδή την επεξεργασία της. Το πράγμα φυσικά σηκώνει συζήτηση – αυγουστιάτικη συζήτηση. Διότι ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις, οι συζητήσεις δίνουν και παίρνουν…