Τα τελευταία χρόνια δεν θυμάμαι πόσες φορές έχει κινδυνέψει η ανθρωπότητα με βάση όσα ακούω στις ειδήσεις. Σίγουρα κινδυνέψαμε πολύ από τη «γρίπη των πουλερικών»: τη θυμάμαι σαν τώρα κι ας έχουν περάσει πάνω από δώδεκα χρόνια από τον καιρό που, αν την κολλούσα από καμιά αδέσποτη πάπια, θα έφευγα από το μάταιο τούτο κόσμο νωρίς και γρήγορα. Πάντα ευχαριστώ το Θεό που γλύτωσα από «τη νόσο των τρελών αγελάδων»: πρόκειται περί θαύματος δεδομένου ότι όλοι οι ειδικοί δήλωναν ότι τα θύματα θα ήταν εκατομμύρια. Απορώ επίσης πως γλυτώσαμε από την «γρίπη των χοίρων» – ίσως τελικά να μην συναναστρεφόμαστε με τόσα γουρούνια, όπως νόμιζα. Πάντα ανάβω ένα κερί γιατί δεν με τσίμπησε το «κουνούπι του Νείλου» – εκείνο το δολοφονικό, που αρκούσε απλά να σε κοιτάξει για να εξαφανιστείς. Ισως είμαι τελικά περισσότερο σκληρός και ανθεκτικός από όσο πιστεύουν οι γιατροί μου: αφού άντεξα μετά από όλα αυτά, τον κοροναϊό, που δεν ξέρω καν τι είναι και πως μεταδίδεται, δεν τον φοβάμαι. Μάλλον θα πρεπε να με τρέμει αυτός μη μπλέξει μαζί μου.

Αστειεύομαι με κάτι που είναι σοβαρό και σύμφωνα με ό,τι διαβάζω επικίνδυνο, αλλά δεν φταίω εγώ: φταίει η υπερβολή της παρουσίασης των θεμάτων υγείας από τον ηλεκτρονικό Τύπο και την τηλεόραση – ευτυχώς οι εφημερίδες εξαιρούνται.

Όλα τελειώνουν, όλα αρχίζουν

Εδώ και μια εικοσαετία κάθε λίγο και λιγάκι εξαγγέλλεται και μια πανδημία από την οποία δεν θα γλυτώσει κανείς – η ιστορία μοιάζει με του βοσκού που διασκέδαζε να τρομοκρατεί τους συγχωριανούς του ενημερώνοντας τους ότι έρχεται ο κακός λύκος να φάει τα αθώα πρόβατα. Από την άλλη, για να είμαι δίκαιος με την πραγματικότητα, τα ίδια μέσα σε τόνους ανάλογους εμφανίζουν κατά καιρούς και ειδήσεις που έχουν ακριβώς το αντίθετο θέμα, δηλαδή την μακροζωϊα, τη θεραπεία του καρκίνου, το τέλος κάθε ασθένειας – τις μέρες που η Κίνα έπρεπε να μπει σε καραντίνα για να σωθεί ο υπόλοιπος πλανήτης από τον κοροναϊό μπορούσε κανείς να διαβάσει ότι βρέθηκε ένα παράξενο κύτταρο που εξαφανίζει τα καρκινικά κύτταρα, γεγονός που σύντομα θα καθιστά την επάρατη νόστο εύκολα αντιμετωπίσιμή. Μακάρι να ήταν τόσο απλό…

Από όλες τις ειδήσεις που κυκλοφορούν, αυτές που αφορούν την υγεία μοιάζουν να έχουν στόχο να κάνουν το κοινό να μείνει άναυδο. Όταν ακούγονται διαρκώς ειδήσεις για επιδημίες και θανατηφόρους ιούς, αρκετοί καχύποπτοι πιστεύουν πως για την διάδοσή τους υπεύθυνες είναι διάφορες παντοδύναμες φαρμακευτικές εταιρίες που κερδοσκοπούν χάρη σε μια κατευθυνόμενη καταστροφολογία. Ισως να έχουν και δίκιο, ωστόσο ανάλογα πολλές και εντυπωσιακές είναι και οι ιατρικές ειδήσεις που υπόσχονται θεραπείες για παθήσεις που ακόμα δεν αντιμετωπίζονται. Παρόλο που κατά ένα μεγάλο μέρος οι ιατρικές ειδήσεις αναλαμβάνουν να μας ενημερώσουν για τους φρικαλέους τρόπους θανάτου που μας περιμένουν, δεν λείπουν ποτέ και οι άλλες ειδήσεις, που επιχειρούν κάτι εντελώς διαφορετικό, δηλαδή να μας πείσουν ότι αυτή τη στιγμή κάπου μια ομάδα από επιστήμονες επεξεργάζεται θεραπείες, που θα μας βοηθήσουν να ζήσουμε για πολλά χρόνια – πιθανότατα και για πάντα, αν και κάτι τέτοιο κανείς ποτέ δεν το χει δηλώσει ευθέως.

Η ιατρική ως ριάλιτι

Πρόκειται για ένα είδος ισορροπίας της υπερβολής; Δεν το πιστεύω. Πιστεύω αντίθετα πως και στη μια και στην άλλη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με ένα παιγνίδι που στόχο έχει την ίδια την μεγάλη φοβία μας – τον φόβο του θανάτου. Απλά στη μια περίπτωση ο φόβος αυτός τονίζεται και στην άλλη ξορκίζεται: το θέμα είναι ίδιο.

Στην πραγματικότητα σε κάθε τέτοια περίπτωση ειδήσεων, το αντικείμενο δεν είναι η αληθοφάνεια τους, αλλά το πώς εμείς οι ίδιοι τις εκλαμβάνουμε: πολύ συχνά το ρεπορτάζ υγείας κάνει την ιατρική να μοιάζει με ένα γιγάντιο ριάλιτι στο κέντρο του οποίου βρισκόμαστε εμείς και οι μεταβολές της ψυχοσύνθεσής μας. Η είδηση για την παγκόσμια εξάπλωση μιας επιδημίας δικαιολογεί την πίστη μας ότι ο κόσμος πάει προς το χειρότερο – πίστη που έχει να κάνει με το ό,τι μεγαλώνουμε. Από την άλλη, η εξαγγελία ότι πλησιάζει μια ιατρική ανακάλυψη που θα μεταβάλει το προσδόκιμο της ζωής μας, μας κάνει πιο αισιόδοξους για το μέλλον, όχι του πλανήτη, αλλά το δικό μας. Οι ιατρικές ειδήσεις  αφήνουν να εννοηθεί, χωρίς ποτέ να το αναφέρουν, ότι κάποτε η επιστήμη ίσως αποκαλύψει και τη θεραπεία του θανάτου, την ίδια στιγμή που τον θάνατο προβάλουν με μια σαδιστική υπερβολή, όταν αναφέρονται σε ιούς που θα φέρουν το τέλος του κόσμου! Το καταπληκτικό στην περίπτωση είναι ότι σε καμία από τις δυο περιπτώσεις δεν αναφέρονται τερατώδη ψέματα: κάθε επιδημία, αν ξεφύγει, μπορεί να γίνει φρικτά επικίνδυνη, ενώ από την άλλη κανείς δεν αμφισβητεί την πρόοδο της ιατρικής και τα καταπληκτικά της επιτεύγματα. Πάνω σε αυτό το διπλό πραγματικό δεδομένο χτίζεται κάτι που μοιάζει με παιγνίδι, χωρίς παιγνίδι αν είναι. Είναι συνήθως μια περίπλοκη πραγματικότητα, που γίνεται ακόμα πιο περίπλοκη καθώς παρουσιάζεται αποσπασματικά και με δυνατούς τίτλους, σε μια γλώσσα δηλαδή που τα μίντια παγκοσμίως αγαπούν. 

Όλα θα αργήσουν

Κάποια μέρα ίσως πραγματικά προκύψει ένας θανατηφόρος ιός που θα ναι δύσκολο να αντιμετωπισθεί. Δεν αποκλείεται επίσης μετά από κάποιες δεκάδες χρόνια οι επιστήμονες ερευνητές γιατροί να καταφέρουν να λύσουν το μυστήριο της γήρανσης και να την φρενάρουν. Δεν είναι απίθανο να πρέπει κάποτε να μπουν σε καραντίνα χώρες ολόκληρες, αλλά δεν αποκλείεται και να βρεθεί η θεραπεία κάθε αρρώστιας. Όμως όλα αυτά θα αργήσουν πολύ να γίνουν και είναι μάλλον απίθανο να τα προλάβουμε: το πιθανότερο είναι και η δική μας ζωή να κυλήσει χωρίς η ανθρωπότητα να απειληθεί με αφανισμό, αλλά και χωρίς να βρεθεί το μαγικό φάρμακο που θα την παρατείνει. Κι όμως, ενώ αυτό κατά βάθος το γνωρίζουμε, «τσιμπάμε» - θέλουμε να ανησυχούμε για τον κοροναϊό, αλλά και να πιστεύουμε πως κάποιο φάρμακο αύριο κιόλας θα μας κάνει άτρωτους. Λέγανε τις προηγούμενες δεκαετίες ότι η επιστήμη και η θρησκεία είναι τα δυο άκρα αντίθετα: οι ιατρικές ειδήσεις που καταναλώνουμε αποδεικνύουν ότι δεν είναι έτσι ακριβώς καθώς χάρη σε αυτές η επιστήμη και η θρησκεία έχουν ακριβώς την ίδια επίδραση πάνω μας – μας κάνουν να ανησυχούμε και να πιστεύουμε.

Απλά παρακολουθούμε

Πόσοι έχουν πεθάνει στην Κίνα από τον ιό; Οκτακόσιοι άνθρωποι; Ας πούμε χίλιοι. Πόσοι έχουν αρρωστήσει; Λένε 35 χιλιάδες, ας πούμε 50. Είναι πολλοί; Σίγουρα. Αλλά και ελάχιστοι αν σκεφτείς ότι μιλάμε για μια χώρα με ένα δισεκατομμύριο κατοίκους. Δικαιολογείται τέτοια φασαρία; Και ναι και όχι. Κατά πάσα πιθανότητα ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι ούτε ο βοσκός που κάνει αστεία, αλλά ούτε κι ένα από τα πρόβατα που θα φάει ο λύκος. Ολοι μας είμαστε το πλήθος που ανησυχεί από τα σκέρτσα του βοσκού, σίγουρο πάντως ότι δεν θα έχει την τύχη που περιμένει τα πρόβατα, όταν ο λύκος εμφανιστεί. Ούτε αστειευόμαστε, ούτε κινδυνεύουμε. Απλά επειδή δεν έχουμε να κάνουμε κάτι καλύτερο, παρακολουθούμε…

ΒΗΜΑgazino, Ιανουάριος του 2010