Ένα πέρασμα από τα Social Media μαρτυρά ότι περισσότερο και από τον μεγάλο χαμένο τελικό της Εθνικής μας ομάδας πόλο από την Ουγγαρία στον τελικό του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος συζητήθηκε η αυτοκριτική δήλωση του προπονητή Θοδωρή Βλάχου στο φινάλε. Ο Βλάχος ανέλαβε την ευθύνη της απώλειας του τίτλου, δηλώνοντας, αμέσως με τη λήξη του ματς, ότι η απόφασή του να πάρει τάιμ άουτ στα 37 δευτερόλεπτα πριν το τέλος του αγώνα, σταματώντας την πιθανότητα να κάνει η ομάδα μετά το κλέψιμο του Φουντούλη μια επίθεση στην κόντρα επίθεση, ήταν το μεγαλύτερο λάθος της προπονητικής του καριέρας. Ο κόουτς ζήτησε δημοσίως συγνώμη από τους παίκτες του και τον κόσμο - ζήσαμε μάλιστα το παράδοξο οι παίκτες να αρνούνται δημοσίως την ανάληψη της ευθύνης του κόουτς. Ο Φουντούλης είπε πως σε μια ομάδα κερδίζουν και χάνουν όλοι μαζί και ότι δεν υπάρχει λόγος συζήτησης αυτής της σημαντικής, πάντως, φάσης. Νομίζω ότι το γενικά ψυχοπονιάρικο ελληνικό κοινό συγκινήθηκε από την δήλωση συγνώμης του προπονητή διότι για κάτι τέτοια ζει: αγαπάει όσους υποφέρουν κι αυτομαστιγώνονται. Όμως η ιστορία αυτή είναι κάτι περισσότερο: είναι μια διαφορετική προσέγγιση των σπορ (και της ζωής γενικότερα) – μια προσέγγιση που δεν έχουμε συνηθίσει.  

Δεν χρειαζόταν τίποτα από όσα είπε

Το εντυπωσιακό στην περίπτωση του Βλάχου είναι ότι δεν χρειαζόταν να πει τίποτα από όσα είπε. Η ομάδα του είχε μόλις χάσει ένα παιγνίδι στα πέναλτι – σε μια διαδικασία δηλαδή που ο οποιοσδήποτε προπονητής δεν έχει την παραμικρή ευθύνη. Η συντριπτική πλειοψηφία του κόσμου που παρακολούθησε τον τελικό στην τηλεόραση δεν είναι σε θέση να κάνει την τεχνική ανάλυση της φάσης. Ισως κάποιοι ελάχιστοι θα μπορούσαν να γράψουν πως η απόφαση αυτή θα μπορούσε να είναι διαφορετική, ακόμα λιγότεροι θα τολμούσαν να μιλήσουν για λάθος – ας μην ξεχνάμε πως αυτό που βλέπαμε ήταν ένας συγκλονιστικός τελικός στον οποίο η παρουσία της Εθνικής μας αποτελούσε ήδη επιτυχία. Καμία συζήτηση δεν θα ξεκινούσε – κι αν γινόταν θα γινόταν στα αποδυτήρια της ομάδας κι ανάμεσα στον Βλάχο τους παίκτες και τους συνεργάτες του. Τότε γιατί ο κόουτς δίκασε και καταδίκασε τον εαυτό του δημόσια, χωρίς μάλιστα κανένα έλεος; Ηθελε ο Βλάχος να κερδίσει την προσοχή του κόσμου με την αυτοκριτική του; Δεν προκύπτει – άλλωστε η ανάληψη μιας τέτοιου είδους ευθύνης θα μπορούσε εύκολα να προκαλέσει κι αρνητικά σχόλια.

Ψάχνοντας την απάντηση καταλήγω σε ένα συμπέρασμα: ο Βλάχος θεωρεί μέρος της δουλειάς του την τίμια σχέση με τους παίκτες του. Η τιμιότητα αυτή προϋποθέτει το θάρρος της ανάληψης της ευθύνης όχι απέναντι στο κοινό (για τα μάτια του κόσμου δηλαδή…) αλλά απέναντι στα παιδιά του. Ο προπονητής παίρνει την ευθύνη του αποτελέσματος γιατί αισθάνεται πως η απόφασή του το καθόρισε: τολμά να πει δημοσίως πως ο ρόλος του προϋποθέτει, όχι μια απόφαση, αλλά μια απόφαση άριστη. Γιατί το κάνει; Γιατί άριστες αποφάσεις απαιτεί κι από τους παίκτες του. Αν δεν έκανε δημόσια αυτοκριτική, αισθάνεται πως δεν θα είχε το ηθικό δικαίωμα να απαιτεί στη συνέχεια από τα παιδιά του αυτού του είδους τον περφεξιονισμό που στο σπορ είναι απαραίτητος.

Το πόλο είναι το πιο ατομικό από τα ομαδικά παιγνίδια, διότι ο πολίστας πρέπει να κάνει πολλά μόνος σε άμυνα και επίθεση. Δεν μπορεί να κρυφτεί, δεν μπορεί να περιμένει, δεν μπορεί να κρατά συνεχώς τη μπάλα περιμένοντας κινήσεις των υπόλοιπων, δεν μπορεί να διαμαρτύρεται ότι παίζει λιγότερο, δεν μπορεί να κάνει κόλπα για την εξέδρα που τον κάνουν λαοφιλή. Ο πολίστας πιέζεται να δίνει το 100%. Αλλά για να μπορείς να τον πιέσεις πρέπει να πιέσεις και τον εαυτό σου να είναι άψογος. Και το άψογο, στην προκειμένη περίπτωση έχει να κάνει με το αποτέλεσμα: επειδή η επιλογή δεν βγήκε, λέει ο Βλάχος, κάτι δεν έκανα σωστά. Το λέει γατί δεν γίνεται να είναι αμέτοχος απέναντι στο ό,τι συμβαίνει. H δήλωση του ακύγεται σαν «παίζω, κερδίζω και χάνω. Δακρύζοντας. Κι επειδή αγαπάω το σπορ παίρνω την ευθύνη όχι απλά της ήττας, αλλά την ευθύνη για να σας εξηγήσω (κι όχι να δικαιολογήσω) την απόφασή μου». Το είπαν «μεγαλείο ψυχής». Εγώ θα το έλεγα απλά στάση ζωής.

Τα πρέπει των προπονητών

Θα το έκανε άλλος προπονητής στη θέση του; Νομίζω ποτέ. Οι προπονητές των ομαδικών σπορ στην Ελλάδα είναι όμηροι ενός στερεότυπου σε ό,τι αφορά το ρόλο τους. Πρέπει να είναι σκληροί και άκαμπτοι. Να μην παραδέχονται κανένα λάθος γιατί αυτό στερεί κάτι από την αυθεντία τους. Όταν υπερασπίζονται τους παίκτες τους στην καλύτερη των περιπτώσεων λένε «κερδίζουμε και χάνουμε όλοι μαζί». Πρέπει να μοιάζουν υπεράνω της ομάδας, ώστε κάθε νίκη να είναι δική τους, και την ίδια στιγμή πρέπει να είναι κάτι σαν στοργικοί πατερούληδες, ώστε να βρίσκονται κοντά στους παίκτες στις ήττες. Οι πιο πολλοί αρνούνται την δημόσια αυτοκριτική γιατί την θεωρούν ένδειξη αδυναμίας. Όταν λένε το γελοίο κλισέ «αναλαμβάνω την ευθύνη» δεν τολμούν να εξηγήσουν πια είναι αυτή για να μην δικαιώσουν όσους τους κάνουν κριτική. Η κριτική είναι ο εχθρός τους γιατί σε αυτή βλέπουν μόνο αμφισβήτηση: γενικώς είναι άνθρωποι που αυτοεκπαιδεύονται στο να βλέπουν φαντάσματα και να ζουν με αυτά.

Κάπως έτσι μάθαμε να τους αγαπάμε. Θεωρούμε μάγκες τους σκληρούς, χωρίς να καταλαβαίνουμε πως η σκληρότητα είναι απλά έκφραση ανασφάλειας. Θεωρούμε διάνοιες όσους ξεπερνούν τις προσδοκίες μας, λες κι είμαστε εμείς οι άριστοι γνώστες των ικανοτήτων των παικτών ή των διοικήσεων: στην πραγματικότητα όταν τους αποθεώνουμε, αποθεώνουμε τον εαυτό μας. Παγιδευμένοι στην ανωριμότητα των φαντασιώσεών μας έχουμε μονίμως στα μάτια μας ένα προπονητή «σούπερ ήρωα» που είναι ικανός για τα πάντα και που δεν κάνει ποτέ λάθος: ακόμα και την παραιτησή του συχνά την αντιλαμβανόμαστε ως ηρωϊκή πράξη ή ως τέτοια την απαιτούμε. Κι αυτός ο καψερός προσπαθεί συνήθως με μια θεατρικότητα που έχει πλάκα να ανταποκριθεί στην δική μας απαίτηση, λες και το να είσαι σούπερ ήρωας είναι δουλειά. Ετσι οι πιο πολλοί ή την ψωνίζουν ή καταρρέουν από το άγχος, όχι της πίεσης που τους βάζουν οι ομάδες και οι οπαδοί, αλλά από την ίδια την αδυναμία τους να διαχειριστούν την δημόσια εικόνα τους, που συνήθως είναι κατασκευασμένη. Χρόνια λέω ότι οι καλοί προπονητές φτιάχνουν ομάδες – κι έτσι αποδεικνύουν την αξία τους. Την ώρα που οι μέτριοι απλά φτιάχνουν την εικόνα τους. Την εικόνα που θέλει το πλήθος.

Υπάρχουν σούπερ ήρωες;

Χθες μίλησα με πολλούς ειδήμονες του πόλο για τη φάση. Για το αν έσφαλε ο Βλάχος υπάρχει διχογνωμία. By the book δεν σταματάς μια κόντρα επίθεση. Πλην όμως είναι σύνηθες ένας προπονητής, ειδικά στα τελευταία δευτερόλεπτά του οκτάλεπτου να παίρνει τάιμ άουτ για να σχεδιάσει μια επίθεση, όταν μάλιστα η ομάδα του παίζει με παίκτη παραπάνω – το κάνε κι ο Ουγγρος στη λήξη του δεύτερου. Αλλά όλα αυτά ο Βλάχος δεν ήθελε να τα ακούει, όχι γιατί η απόφασή του δεν είχε λογική (ίσα, ίσα…) αλλά γιατί δεν βγήκε και δεν του έδωσε τη νίκη. Κάθε απόφαση έχει επιπτώσεις για όλους: αυτό μας είπε.

Κανείς δεν είναι υπεράνω κριτικής, πρώτα από όλα κριτής πρέπει αν είναι ο απαιτητικός εαυτός του. Αυτή η κριτική είναι που σε κάνει καλύτερο – πρώτα από όλα γιατί σου θυμίζει τη βαρύτητα του ρόλου σου. Το εντυπωσιακό δεν είναι η δύναμη της αυτοκριτικής του Βλάχου: είναι το πόσο αυτή λείπει από όλους τους άλλους! Κανείς προπονητής ποτέ δεν έχει παραδεχτεί ένα λάθος του δημόσια – είναι δυνατόν άραγε κανείς να μην έχει κάνει κανένα; Δεν θα πρεπε  να μας εντυπωσιάζει η ειλικρίνεια: το εντυπωσιακό είναι το κρυφτούλι. Το προσωπείο που αντικαθιστά το πρόσωπο.  

Κάπου διάβασα ότι χρειαζόμαστε κι άλλους προπονητές σαν το Βλάχο γιατί αυτός έχει την ειλικρίνεια της αυτοκριτικής. Διαφωνώ: χρειαζόμαστε κι άλλους προπονητές σαν τον Βλάχο γιατί αυτός φτιάχνει ομάδες με επιτυχίες. Την ειλικρίνεια της αυτοκριτικής του Βλάχου δεν νομίζω ότι την αντέχουμε: αν ήταν προπονητής στο ποδόσφαιρο ή στο μπάσκετ πιθανότατα η ειλικρίνειά του να είχε χρησιμοποιηθεί σήμερα εναντίον του – θα ήταν χιλιάδες αυτοί που θα φώναζαν «παραιτήσου», «φύγε», «μας κατέστρεψες» κτλ. Πρώτοι από όλους θα ήταν αυτοί που θα τους κατέστρεφε το στερεότυπο της δήθεν αυθεντίας. Δεν είναι και λίγο να ανακαλύψεις ξαφνικά ότι δεν υπάρχουν σούπερ ήρωες, ενώ σε όλη σου τη ζωή πιστεύεις σε τέτοιους…