Η τελευταία μου ανακάλυψη χάρη στις «Νύχτες Πρεμιέρας», το κινηματογραφικό φεστιβάλ του περιοδικού Σινεμά που έγινε θεσμός, είναι το ντοκιμαντέρ «Ayrton Senna, Beyond the Speed of Sound». Ακόμα κι αν δεν έχετε δει ποτέ  Φόρμουλα 1 ή δεν έχετε ιδέα από αυτοκίνητο μην το χάσετε, και προσπαθήστε να το βρείτε και να το δείτε. Το υπογράφει ο άγνωστος σε μένα βρετανός Ασίφ Καπάντια και το σενάριο του έχει επιμεληθεί ο Μανίς Πάντεϊ. Είναι μια παραγωγή του 2010 που κυκλοφορεί μάλιστα σε δυο εκδόσεις: η μία, η κινηματογραφική, έχει διάρκεια γύρω στις δυο ώρες, η δεύτερη που προορίζεται για τα dvd και τα βίντεο κλαμπ (και κυκλοφορεί και στο διαδύκτιο), έχει διάρκεια τρεις. Πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ συναρπαστικό. Στρατευμένο, αφού ο Σένα αρχικά αγιογραφείται και στη συνέχεια σχεδόν μυθοποιείται, αλλά συναρπαστικό.
Μεταφυσικό
Ομολογώ ότι δεν είμαι από αυτούς που λατρεύουν γενικά το είδος του ντοκιμαντέρ. Μερικά αληθινά αριστουργήματα του είδους, είτε πολιτικά όπως το «Τhe Company»  είτε επιστημονικά όπως το «An Inconvenient Truth» ή ο «Μικρόκοσμος»  εμένα ελάχιστα με άγγιξαν – ειδικά από τη στιγμή που ξεπέρασα ένα αρχικό εντυπωσιασμό.   Όμως τα ντοκιμαντέρ που έχουν γυριστεί είτε για αθλητικά γεγονότα, είτε με θέμα κάποιον σταρ της αθλητικής μας παγκόσμιας πραγματικότητας, με καταγοητεύουν. Οσο μάλιστα πιο υπερβολικά είναι, όσο περισσότερο απομακρύνονται από την πραγματικότητα μπλέκοντας ποικιλοτρόπως το μεταφυσικό, τόσο πιο πολύ με μαγεύουν.

Λέον Γκαστ
Το απόλυτο αριστούργημα της κατηγορίας είναι το «When we are Kings», ένα ντοκιμαντέρ του 1996 στηριγμένο σε ένα βιβλίο του Νόρμαν Μέιλερ που ήταν και ένας εκ των αφηγητών. Η ταινία γυρισμένη από ένα δεξιοτέχνη του είδους, τον Λέον Γκαστ, αφηγείται τη μάχη του Φόρεμαν με τον Μοχάμεντ Αλι στην Κινσάσα του Ζαϊρ το 1974 για τον τίτλο του βασιλιά του μποξ. Ξεκινά ως μια προσπάθεια εξερεύνησης του κόσμου του μποξ και της εποχής και καταλήγει ποιητικά σε ένα είδος αποθέωσης του Αλι, υπέρ του οποίου, σύμφωνα με το Νόρμαν Μέιλερ και τον σκηνοθέτη, συνηγορούν ακόμα και οι τοπικοί Θεοί της Αφρικής. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στο ντοκιμαντέρ για τον Σένα. Ξεκινά για να μας μιλήσει για το πάθος ενός μικρού βραζιλιάνου που έρχεται στην Ευρώπη για να γίνει οδηγός αγώνων στα καρτ και καταλήγει καταγράφοντας την αποθέωσή του. Ο Σένα μιλά για το Θεό και ο θεατής μένει με τη βεβαιότητα ότι αν γίναμε κατ εικόνα και ομοίωση του, τότε πρέπει να τον βρούμε μέσα μας. Κάποιοι, όπως ο μοναδικός βραζιλιάνος πιλότος, μπορούν να συνομιλούν και μαζί του.

Ιστορία

Πριν από μερικά χρόνια ο φίλος μου Βασίλης Τσακίρογλου έγραψε για το Σένα ένα δίτομο έργο: πρόκειται για το ωραιότερο βιβλίο που έχει γραφτεί από έλληνα δημοσιογράφο που διηγείται μια αθλητική ιστορία. Και στο βιβλίο του Τσακίρογλου και στο ντοκιμαντέρ για τον Σένα το ζήτημα της μοίρας, ως ένα είδος πορείας προς το θείο, επανέρχεται διαρκώς σαν ρεφρέν ενός τραγουδιού που σου κολλάει. Ισως τελικά η θεϊκή φύση του Σένα, η περιγραφή του ως άτομο τόσο χαρισματικό που σε κάνει να ξεχνάς το ανθρώπινο του χαρακτήρα του, δεν είναι απόρροια της ιερότητας με την οποία οι λάτρεις του προσεγγίζουν την ιστορία του, αλλά χαρακτηριστικό του. Ο οδηγός Σένα μαγνήτιζε δημιουργώντας οπαδούς με το αδέσποτο τρέξιμό του: η σκηνή του καυγά με τον Τζάκι Στιούαρτ είναι ενδεικτική. Ο νεκρός Σένα, ο Σένα της μνήμης και της αναψηλάφησης, είναι πραγματικός Θεός γιατί μεταβάλει την πίστη ή τον θαυμασμό σου για αυτόν, σε ένα είδος ιερής προσήλωσης: στην αναφορά του ονόματός του οφείλεις να νοιώθεις ένα είδος δέους, που τελικά μεταβάλει κάθε απόπειρα νεκρολογίας σε
αγιογραφία και αποθέωση.

Υπερβολή

Η αθλητικογραφία, δηλαδή η καταγραφή και η επισήμανση όλων των στιγμών που δημιουργούν μύθους δεν είναι ποτέ όσο εκφραστική απαιτούν οι περιστάσεις: δίνει μάχη συχνά για να ξεχωρίσει το σημαντικό από το ασήμαντο . Από την ωραιότερη δημοσιογραφική επισήμανση λείπει πάντα η δύναμη της εικόνας που δημιουργεί το μοντάζ. Η τέχνη του σινεμά, μασκαρεμένη ως ντοκιμαντέρ, όταν καταπιάνεται με αθλητικές ιστορίες αποδίδει όχι το μύθο του αθλητή, αλλά την αχνάδα της υπερβολή του. Ο Κουστορίτσα στο άτυχο ντοκιμαντέρ για το Μαραντόνα δείχνει ένα ζευγάρι που παντρεύεται στην εκκλησία του αγίου Ντιέγκο που υπάρχει στο Μπουένος Άιρες: η σκηνή στην αφήγησή της έχει μια φαιδρότητα – η εικόνα της όμως, χάρη στο σινεμά, αποκτά μια μυστηριώδη ειλικρίνεια– μια παραμυθένια γοητεία. Η αθλητικογραφία κάνει εκ των πραγμάτων μια οριζόντια περιγραφή των κατορθωμάτων του ήρωα. Η κινηματογραφία μοντάροντας τις στιγμές, κόβοντας και ράβοντας δηλαδή, πάει πέρα από το κατόρθωμα και δημιουργεί μια νέα αφήγηση. Ετσι το εξαιρετικό δεν είναι απλά ο ήρωας αλλά τα
συναισθήματα που προκάλεσε σε ένα ολόκληρο κόσμο κάθε κατόρθωμά του. Το να δίνεις εικόνα στο συναίσθημα είναι Τέχνη.

Οδηγός
Δείτε το ντοκιμαντέρ για το Σένα. Στην περιγραφή της ζωής του θα νοιώσετε δίπλα του, έτοιμοι να πατήσετε το γκάζι. Στην ανεμοζάλη των συναισθημάτων που αυτό περιγράφει θα θυμηθείτε όχι γιατί ο Σένα υπήρξε ένας τεράστιος οδηγός, αλλά γιατί εσείς οι ίδιοι αγαπάτε τα σπορ, τους ήρωες τους και το δράμα τους: η πρωτομαγιά σας δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια. Δείτε το για να νοιώσετε καλύτερα. Ως άνθρωποι…

(Sportday Mάιος του 2011)