Όταν στις αρχές του 2022 άρχισαν οι αποκαλύψεις για τον Πάτερ Αντώνιο και την Κιβωτού του Κόσμου πολλοί άνθρωποι σοκαρίστηκαν. Μεταξύ αυτών κι εγώ. Δεν γνωρίζω τον Πάτερ Αντώνιο και δεν είχα ποτέ καμία συμμετοχή σε εκδηλώσεις που είχαν να κάνουν με συγκέντρωση χρημάτων για το φιλανθρωπικό του έργο: συνέβη εντελώς τυχαία, διότι δεν μου ζητήθηκε. Το αρχικό σοκ ακολούθησε μια αίσθηση απαξίωσης για τον άνθρωπο και το έργο του – ίσως άδική, αλλά πως δεν θα μπορούσε να μην προκύψει όταν για μέρες ακούγαμε για την «πρεσβυτέρα», που ξαφνικά παρουσιαζόταν σαν εγκέφαλος οργάνωσης, τους μυστηριώδεις συνεργάτες, τα ταξίδια με τα παιδιά κτλ. Μετά η ιστορία έφυγε από την επικαιρότητα, ίσως γιατί ήρθαν άλλες χειρότερες, ίσως γιατί τίποτα δεν αντέχει για καιρό στα τηλεοπτικά παράθυρα των εκπομπών που ασχολούνται με αυτά που μάθαμε να αποκαλούμε «κοινωνικά θέματα», ενώ στην πραγματικότητα είναι κίτρινες ιστορίες θλίψης.

Δυο χρόνια αργότερα, τώρα δηλαδή, προέκυψε μια άλλη ιστορία ανάλογη: αυτή με πρωταγωνιστή τον ιδρυτή του «Αλλού Ανθρώπου», του κ. Κωνσταντίνου Πολυχρονόπουλου, που για χρόνια πρόσφερε γεύματα σε χιλιάδες ανθρώπους που τα είχαν ανάγκη. Ούτε τον Πολυχρονόπουλο τον γνωρίζω προσωπικά ώστε να έχω κάποιου είδους γνώμη για τον άνθρωπο. Αλλά τον λυπήθηκα. Τις αρχικές υποψίες για κακοδιαχείριση της ΜΚΟ ακολούθησαν διάφορα που είχαν να κάνουν με τον ίδιο προσωπικά. Την έφεσή του στον τζόγο πχ. Η την αγάπη του για την καλή ζωή. Μέχρι και μια μάλλον ξεχασμένη ηρωϊδα της νυχτερινής Αθήνας τον θυμήθηκε καταθέτοντας λεπτομέρειες για μια παλιά τους σχέση, που προέκυψε όταν αυτή ήταν μεγάλο όνομα στις πίστες κι αυτός θαμώνας τους. Μιλάμε απλά για σχέση φιλική, από αυτές που δεν θα έπρεπε να ενδιαφέρουν κανένα - αλλά είναι να μην σου τύχει. Ο άνθρωπος τσακισμένος από την πίεση είπε πως δεν θα ασχοληθεί με την οργάνωση που δημιούργησε, όσο κρατά η περιπέτειά του. Του εύχομαι ολόψυχα καλά ξεμπερδέματα.

Γιατί αυτές οι ιστορίες απολαμβάνουν τόσο μεγάλης προβολής; Γιατί οι άνθρωποι είναι δύσπιστοι με τους φιλάνθρωπους, όπως είναι δύσπιστοι με όλα. Διάφορα, που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια, δημιουργούν συχνά ερωτηματικά για τους λόγους που κάποιοι ασχολούνται με την φιλανθρωπία και την κοινωνική προσφορά. Υπάρχει μια παράξενη υποψία πως όποιος συγκεντρώνει χρήματα το κάνει γιατί έχει στόχο, κάτι να πέσει από το τραπέζι της φιλανθρωπίας στην τσέπη του. Εχουν βέβαια υπάρξει κι αφορμές: κάποια δυσπιστία ή έστω περιέργεια δικαιολογείται. Αλλά όπως πάντα χρειάζεται προσοχή μην χαθεί το μέτρο. Το καλό, όπως και το κακό, είναι υπεράνω ανθρώπων.     

Για λόγους που δεν έχουν πάντα εξήγηση οι κυβερνήσεις δεν χαίρονται ιδιαίτερα με τις φιλανθρωπικές δράσεις – θυμάμαι όταν ξέσπασε η ιστορία της «Κιβωτού του Κόσμου» είχε αναγγελθεί έλεγχος σε όλα τα ανάλογα ιδρύματα, σαν όλοι ξαφνικά να έγιναν ύποπτοι. Και τα κόμματα της Αριστεράς όμως, συχνά βλέπουν την φιλανθρωπική δράση με δυσπιστία: θυμάμαι πολλές ειρωνείες για προσπάθειες ραδιοφωνικών σταθμών να κινητοποιήσουν το ακροατήριο τους, αλλά και πολλές κατά καιρούς αντιρρήσεις για ενέργειες και προγράμματα δημάρχων – για την δράση της εκκλησίας δεν μιλάω καν. Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί πρέπει και στην φιλανθρωπία να βάζουμε πολιτικό ή πόσο μάλλον ιδεολογικό πρόσημο, λες και υπάρχει γαλάζια φιλανθρωπία, κόκκινη ή πράσινη. Αλλά σήμερα υπάρχει κάτι ακόμα χειρότερο: η ορατή πιθανότητα να μετατραπεί σε βεβαιότητα η υποψία ότι όποιος ασχολείται με την φιλανθρωπία το κάνει προσδοκώντας προσωπικά κέρδη. Και να προκύψει ένα είδος γενικής υστερίας εναντίον κάθε φιλανθρωπικής δράσης – πράγμα που αν συμβεί θα είναι κάκιστη εξέλιξη.

Προφανώς και δεν υπάρχουν παντού μόνο άγιοι, όπως δεν υπάρχουν παντού μόνο διάβολοι. Η επισήμανση μου φαίνεται τόσο αυτονόητη που ντρέπομαι και που την κάνω. Όμως εδώ που φτάσαμε μοιάζει κι αυτή υποχρεωτική, όπως τόσο και τόσα. Η παρουσία των ιδρυμάτων και των ΜΚΟ, η προβολή πολλών ανθρώπων που μοχθούν για συνάνθρωπούς τους, οι ίδιες οι δράσεις και η οργάνωσή τους, είχαν στην ελληνική μας κοινωνία μια επίδραση πολλή μεγαλύτερη κι από το ίδιο το έργο τους: αποτελούσαν διαφήμιση του καλού, σε εποχές που αυτό είχαμε ξεχάσει πως υπάρχει. Πολλοί, που με το φιλανθρωπικό έργο είναι δύσπιστοι, ισχυρίζονται πως οι φιλάνθρωποι και οι οργανώσεις τους που απλά διαφήμιζαν την καλοσύνη τους για να χτίζουν το κοινωνικό προφίλ τους: δεν είναι έτσι, αλλά κι αυτό να ισχύει που είναι το πρόβλημα; Σε τελική ανάλυση σε κάθε περίπτωση υπήρχε μια διαφήμιση πράξεων σημαντικών και σπάνιων ενώ πολύ συχνά αποδεικνυόταν ότι η φιλανθρωπική δράση ήταν αντίδοτο στην κρατική ανεπάρκεια. Οταν άνθρωποι ανακουφίζονται και παίρνουν μια κάποια βοήθεια δεν υπάρχει τίποτα το κακό. Κακό είναι οι υποψίες να αρχίσουν να μας σπρώχνουν όλους προς την άρνηση. Να μην θέλουμε να βοηθήσουμε, να μην θέλουμε να συμμετέχουμε, να μην θέλουμε να ξέρουμε. Κι εν τέλει να ξεχάσουμε πόσο ευεργετική έχει υπάρξει για τον ίδιο τον τόπο μας αυτή η βαθιά αίσθηση αλληλεγγύης, που ως λαό μας χαρακτηρίζει.

Η Ελλάδα μας άντεξε πολλά στην δεκαετία της μεγάλης κρίσης. Ενας λόγος (όχι ο μόνος…) ήταν ότι λειτούργησε ένα δίκτυο αλληλεγγύης, που δεν δημιουργήθηκε διότι ο καθένας μας είδε ξαφνικά το Αγιο Φως κι έγινε καλύτερος άνθρωπος, αλλά γιατί υπήρχε στο μυαλό των περισσότερων η αντίληψη ότι στα δύσκολα πρέπει να βοηθάμε, όπως και όσο μπορούμε. Μέσα στην κρίση προέκυψαν φορείς αληθινής αλληλεγγύης όπως πχ τα κοινωνικά παντοπωλεία. Χάρη και στην αλληλεγγύη δεν δημιουργήθηκαν συνθήκες κοινωνικής έκρηξης και σε νησιά (κι όχι μόνο) που βούλιαξαν από μετανάστες που έψαχναν δρόμους να φύγουν προς τη Δύση. Και χάρη και στην δράση πολλών σοβαρών και υπεύθυνων ανθρώπων που στήριξαν ιδρύματα με τεράστια κοινωνική προσφορά, παιδιά βρήκαν φροντίδα, άστεγοι γλύτωσαν τις παγωνιές του χειμώνα, εξαρτημένοι από ναρκωτικά έτυχαν απαραίτητης βοήθειας, χτυπημένοι από καταστροφές έζησαν οδύνες σε συνθήκες αξιοπρέπειας. Αν όλα αυτά έγιναν,  βοηθώντας την χώρα μας να μην καταρρεύσει, είναι γιατί η αλληλεγγύη είχε καταγραφεί στο θυμικό μας ως ένα είδος υποχρεωτικής σχεδόν προσφοράς στο συνάνθρωπό μας, χωρίς αστερίσκους, χωρίς υποψίες, χωρίς δυσπιστίες.

Κανείς δεν είναι άγιος ή αθώος η υπεράνω υποψίας γιατί είναι φιλάνθρωπος. Προσοχή όμως μην φτάσουμε στο άλλο άκρο. Δεν θέλω να υπογραμμίσω πως όσοι κατηγορούνται δεν έχουν καταδικαστεί για τίποτα – δεν χρειάζεται. Θέλω απλά να θυμίσω ότι πρέπει να είμαστε προσεχτικοί με την προβολή τέτοιων ιστοριών που δυσφημούν την αλληλεγγύη. Για να μην το πληρώσουμε κάποτε μένοντας μόνοι.

(ΒΗΜΑγκαζίνο Φεβρουάριος του 2024)