Ο κόσμος που έχει απομείνει να αγαπάει το σινεμά στην Αθήνα τρέχει στις «Νύχτες Πρεμιέρας» και καλά κάνει αφού μπορεί να δει ταινίες που δύσκολα θα φτάσουν στις αίθουσες – θα πάω κι εγώ, πάντα το κάνω. Αλλά χθες βράδυ κατάκοπος μετά από μια κουραστική εβδομάδα είχα ανάγκη από ένα ραντεβού με ένα τύπο που κάθε φορά με κάνει να πεθαίνω στα γέλια, τον λατρεμένο Μίστερ Μπιν, κατά κόσμο Ρόουαν Ατκινσον, που επέστρεψε ως πράκτορας Τζόνι Ινγκλις. Να τον έχει ο Θεός καλά, γιατί τον είχα ανάγκη.

Το κωμικό με το δράμα

Τελευταία με απασχολούσε πολύ γιατί δεν γυρίζονται πια καλές κωμωδίες – για την ακρίβεια δεν γράφονται καν, αφού ούτε στο θέατρο τις συναντάς. Πέρυσι στην Αθήνα ανέβηκαν πάνω από 150 θεατρικές παραστάσεις. Οποιος ήθελε να ασχοληθεί με την κωμωδία, έχοντας τη βεβαιότητα ότι ο κόσμος την ψάχνει, ανέβασε έργα γραμμένα προ δεκαετίας, ελπίζοντας ότι ακόμα θα λειτουργήσουν.

Τα τελευταία χρόνια η κωμωδία υποφέρει, είτε από διάφορους τσαρλατάνους που ουρλιάζουν υποδυόμενοι αριστοφανικούς ρόλους, είτε από όσους ψάχνουν μια ατάκα που μπορεί να γίνει σύνθημα όπως συμβαίνει στις διαφημίσεις, είτε από συγγραφείς χωρίς έμπνευση που θεωρούν αστείο κάτι που μετά βίας προκαλεί χαμόγελα. Στο μεταξύ νέα είδη κάνουν την εμφάνισή τους για να καλύψουν τον άδειο χώρο: τελευταία είναι της μόδας οι «δραμεντί» - ιστορίες που βασίζονται, υποτίθεται, στην πραγματική ζωή και που συγχέουν το κωμικό με το δράμα, πνίγοντας το πρώτο για να τονίσουν το δεύτερο. Τα βλέπω όλα, αλλά δεν γελάω, ενώ, όπως και πολύς κόσμος, το λαχταρώ.

Κάτι απερίγραπτα δύσκολο

Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι, που ήταν και εξαιρετικός κριτικός κινηματογράφου, έγραψε κάποτε ότι η κωμωδία έχει υποχρεωτικά ένα τοπικό χαρακτήρα, ενώ το δράμα είναι παγκόσμιο. Η παρατήρηση είναι από τις ορθότερες που έχουν γίνει. Ο Παζολίνι έλεγε ότι ο ίδιος γελούσε με τις ναπολιτάνικες φάρσες του Τοτό, αλλά όχι και με τις ατάκες του Ρωμαίου Αλμπέρτο Σόρντι, μολονότι αναγνώριζε το κωμικό του ταλέντο. Ελεγε ότι ο κάθε λαός γελάει με διαφορετικά αστεία και διαφορετικούς ήρωες, ενώ όλοι οι λαοί συγκινούνται με τα ίδια ακριβώς πράγματα – η δύναμη των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών π.χ είναι παγκόσμια και οι ήρωές τους έχουν εμπνεύσει τους πάντες. Ο Παζολίνι κατέληγε ότι οι κωμικοί που έκαναν έστω για μια στιγμή ολόκληρη την ανθρωπότητα να γελάσει, υπερβαίνοντας τελικά την πατρίδα τους αλλά και τον κόσμο τους, είναι πιθανότατα οι μεγαλύτεροι ηθοποιοί του καιρού μας – αναφερόταν στον Σαρλό, στον Μπάστερ Κίτον, στο Χοντρό και στο Λιγνό κι άλλες φιγούρες που έσβησαν. Πέρα ωστόσο από τη δυσκολία να βρεθούν διάδοχοι ικανοί να παγκοσμιοποιήσουν το γέλιο, νομίζω πως στην πορεία μας προέκυψε κι ένα άλλο πρόβλημα: η κωμωδία, ακριβώς επειδή είναι εξαιρετικά σπάνια, ευτελίστηκε – έγινε περιέργως κάτι παρακατιανό, ίσως γιατί είναι απερίγραπτα δύσκολο. Ο σύγχρονος κόσμος μας έχει το κακό συνήθειο να απαξιώνει ό,τι δεν μπορεί να δημιουργήσει ή να καταλάβει κι αυτό αφήνει περιθώρια στους ατάλαντους να μπουν από την πίσω πόρτα. Οι κινηματογραφικές κωμωδίες έγιναν πολύ φθηνές ή σε άλλες περιπτώσεις πολύ χυδαίες. Οι ατάκες έγιναν δύσκολες. Οι κραυγές αντικατέστησαν το χιούμορ και κυρίως χάθηκαν οι κωμικοί. Ακόμα και όσοι ως τέτοιοι εμφανίστηκαν, μεταπήδησαν σε άλλους χώρους προσπαθώντας να μας δείξουν πόσο ικανοί είναι, ενώ στην πραγματικότητα απλά το κωμικό τους ταλέντο στέρεψε – δείτε τον Τζιμ Κάρεϊ ή τον Γαλιφιανάκη. Η άλλη πλευρά, η πλευρά του δράματος, είναι πάντα γεμάτη από Nταρθ Βέιντερ της σοβαροφάνειας, έτοιμους να τους πάρουν αγκαλιά. Ευτυχώς ο τίμιος Ρόουαν Ατκινσον ήταν οπλισμένος με τη Δύναμη της σαχλαμάρας, που αποτελεί ιστορικά μια αστείρευτη πηγή γέλιου: το γνωρίζουμε και στην καθημερινότητα μας, αν ανήκουμε στο είδος των φυσιολογικών ανθρώπων που δεν αντιμετωπίζουν το χαβαλέ ως ποινικό αδίκημα.  

Να θες να το κάνεις

Για να κάνεις κάποιον να γελάσει πρέπει να θες να τον κάνεις να γελάσει – είναι ο πρώτος και βασικός κανόνας στην κωμωδία. Μπορείς να τον κάνεις να γελάσει με το χιούμορ σου, δηλαδή με τις ανάποδες στροφές που παίρνει το μυαλό σου. Μπορείς να τον κάνεις να γελάσει με τις διηγήσεις σου, δηλαδή με την ικανότητα σου να φωτίζεις το παράλογο ή το ακατανόητο της συμπεριφοράς των ανθρώπων. Μπορείς να τον κάνεις να γελάσει με το χάλι σου ή το χάλι του ή το χάλι μας. Και μπορείς απλά να τον κάνεις να γελάσει βοηθώντας τον να βγάλει στην επιφάνεια την ανάγκη του να αφήσει κατά μέρους τη λογική και να κάνει μαζί σου ένα ταξίδι σε ένα ωκεανό σαχλαμάρας: ο Ρόουαν Ατκινσον έγινε ένας καπετάνιος σε ένα τέτοιο σκάφος που διασχίζει ωκεανούς σαχλαμάρας από τότε που εμφανίστηκε. Η καριέρα του έχει φωτεινές στιγμές, ιδιοφυείς στιγμές και ανυπόφορες στιγμές, όμως όλη διαδραματίζεται στη μέση αυτού του ωκεανού της ελαφράδας. Ο Ατκινσον ήταν μοναδικός στο Μπλακάντερ (παίζοντας πέντε ή περισσότερους ρόλους;), ανεπανάληπτος ως Μίστερ Μπιν, σπουδαίος ως επιθεωρητής Ρείμοντ Φόουλερ στην κατακρεουργημένη από τους κριτικούς «Λεπτή Μπλε Γραμμή» και φυσικά απερίγραπτος ως πράκτορας Τζόνι Ινγκλις: αποθέωσε και κατακρεούργησε συγχρόνως το βρετανικό χιούμορ. Σε όλους αυτούς τους ρόλους η τίμια πρόθεσή του ήταν να σε κάνει να γελάσεις – οι τρόποι δεν ήταν ίδιοι, τα αποτελέσματα ήταν διαφορετικά, αλλά όποιος δεν γέλασε μάλλον έχει πρόβλημα.

Σαν μεθυσμένος

Η ταινία η «Επιστροφή του Τζόνι Ινγκλις» είναι λυτρωτικά αποχαυνωτική. Δεν υπάρχει λόγος να συζητάς για υπόθεση, ερμηνείες των ηθοποιών, τεχνικές προδιαγραφές κτλ. Για να την χαρείς πρέπει, όχι απλά να έχεις διάθεση να ταξιδέψεις στον ωκεανό ενός απερίγραπτου χάβαλου, αλλά να κάνεις και μακροβούτια. Θεωρητικά είναι μια παρωδία των ταινιών Τζέιμς Μποντ – των πιο πρόσφατων μάλιστα. Στην πραγματικότητα είναι ένας τυφώνας υπέροχης χαοτικής σαχλαμάρας, που διαλύει σε ενενήντα λεπτά οτιδήποτε βαρύ μπορεί να κουβαλάει κάποιος θεατής στο κεφάλι του, αρκεί αυτός να τη δει χωρίς αντιστάσεις. Προϋποθέτει ότι το μυαλό θα πάει για ύπνο κι ως θεατής θα της δεις σαν μεθυσμένος - κάποια στιγμή θα τρικλίζεις από τα γέλια. Κι αν είσαι τίμιος με τον εαυτό σου θα παραδεχτείς ότι απλά αυτό κάπου κάπου το χεις ανάγκη. Και θα γυρίσεις σπίτι να δεις και δυο επεισόδια του Μίστερ Μπιν, ψιθυρίζοντας ευχαριστώ που υπάρχεις…