Πριν δύο χρόνια σας είχα γράψει εδώ την ιστορία της επετείου της 25ης Μαρτίου δηλαδή το πώς φτάσαμε να γιορτάζουμε την ελληνική επανάσταση μια τέτοια μέρα – θα ανεβάσω και σήμερα το σχετικό αφιέρωμα, γιατί είναι πάντα επίκαιρο. Δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ, όμως, ότι δυο χρόνια μόλις μετά θα ζούσαμε μια 25η Μαρτίου χωρίς παρελάσεις και χωρίς εορτασμούς. Και ότι θα με πείραζε τόσο πολύ η έλλειψή τους, μολονότι συμμετοχή ως πολίτης σε τέτοιες γιορτές έπαψα να έχω συμμετοχή από τότε που τελείωσα το Λύκειο. Ακόμα και φαντάρος παρέλαση δεν έκανα ποτέ μου: σε όλους τους εορτασμούς φρόντισα να λείπω. Και είναι το μόνο που, ως έφεδρος, δεν έκανα.
Οι γιορτές που δεν έγιναν
Από το 1838, που ο βασιλιάς Οθωνας υπέγραψε το σχετικό βασιλικό διάταγμα και η γιορτή καθιερώθηκε, ποτέ δεν έλειψαν οι εορταστικές εκδηλώσεις. Οι πιο σημαντικές για μένα ήταν οι εκδηλώσεις στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, γιατί αποδεικνύουν πως κάθε επέτειος είναι σημαντική, όταν ο λαός δείχνει πώς την έχει ανάγκη.
Το 1942 η γερμανική διοίκηση της Αθήνας δεν ήθελε να γίνει καμία εκδήλωση – ούτε καν η θεία λειτουργία στη Μητρόπολη. Η κυβέρνηση Τσολάκογλου έπεισε τους Γερμανούς πως αυτό θα ήταν χειρότερο και κάποιες κυβερνητικές εκδηλώσεις προγραμματίστηκε να γίνουν κανονικά. Αλλά ο κόσμος είχε το δικό του εορταστικό πρόγραμμα. Οι εφημερίδες της εποχής αναφέρουν ότι πάνω από 50 χιλιάδες άνθρωποι «έπνιξαν» το κέντρο της Αθήνας και «παρέλασαν» με τον τρόπο τους στο Σύνταγμα πετώντας τα στεφάνια των επισήμων: ακολούθησαν μεγάλες συγκρούσεις – ευτυχώς χωρίς νεκρούς.
Όλα αυτά έκαναν σκληρότερους τους Γερμανούς και τους Ιταλούς ένα χρόνο αργότερο. Το 1943 απαγορεύτηκε ακόμα και η λειτουργία των εκκλησιών – η γερμανική διοίκηση είχε μάλιστα απειλήσει με σύλληψη τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, ενώ είχε απαγορεύσει και καταθέσεις στεφάνων στον Αγνωστο Στρατιώτη. Παρόλα αυτά ο κόσμος θέλησε πάλι να δείξει τον πατριωτισμό του και το αντιφασιστικό του φρόνημα, κι αυτή τη φορά είχαμε συγκρούσεις, όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και στην Θεσσαλονίκη, οι φοιτητές της οποίας κυρίως συμμετείχαν στους εορτασμούς. Η επέτειος από γιορτή έγινε διαδήλωση. Στην Αθήνα την τήρηση της τάξης και τον έλεγχο της απαγόρευσης είχαν αναλάβει οι Ιταλοί που τρόμαξαν από τη μαζικότητα των εκδηλώσεων και στα Προπύλαια πυροβόλησαν τον κόσμο: εκτός από δεκάδες τραυματίες είχαμε τέσσερις νεκρούς, που όταν διάβαζα αυτές τις ιστορίες μικρός ήταν για μένα ήρωες της ελληνικής επανάστασης 120 χρόνια μετά την έναρξή της. Ένα χρόνο αργότερα οι Γερμανοί πιέστηκαν από την κυβέρνηση Ράλλη να αλλάξουν τακτική και να γίνουν πιο διαλλακτικοί, μολονότι η Αντίσταση θέριευε. Οι εκκλησίες λειτούργησαν κανονικά και ζητήθηκε από τους κατοίκους να βγάλουν σημαίες στα μπαλκόνια – οι περισσότεροι δεν το έκαναν για να μην θεωρηθεί ότι είχαν προσωπική συμμετοχή στους εορτασμούς. Δεν υπήρξαν παρελάσεις, έγιναν όμως κανονικά οι καταθέσεις στεφάνων και η επιμνημόσυνη δέηση στο Σύνταγμα και δεν υπήρξαν στο κέντρο της Αθήνας διαδηλώσεις– η ανάμνηση της σφαγής που είχε γίνει ένα χρόνο πριν ήταν νωπή. Ο κόσμος μάλλον είχε καταλάβει ότι η Κατοχή όδευε προς το τέλος της: οι Γερμανοί έφυγαν τελικά τον Οκτώβρη του ‘44. Έκτοτε η γιορτή της 25ης Μαρτίου απέκτησε το συνηθισμένο της τελετουργικό. Που διακόπηκε φέτος.
Πολλά σαν σήμερα
Η μέρα λειτούργησε πάντα ως σημείο αναφοράς για πολλά και σπουδαία. Σαν σήμερα είχαμε το 1932 τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη, που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Φωκίων Ρωκ με την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη – η ιδέα ενός τέτοιου μνημείου ανήκει στους Γάλλους που θέλησαν έτσι να τιμήσουν τη μνήμη των νεκρών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σαν σήμερα είχαμε την έναρξη των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων το 1896 - στο υπέρλαμπρο τότε Παναθηναϊκό Στάδιο: αν η ΔΟΕ είχε συναίσθηση της ιστορίας της θα ανακοίνωνε την αναβολή των εφετινών Αγώνων του Τόκιο σήμερα για προφανείς συμβολικούς λόγους. Σαν σήμερα είχαμε το 1884 τα εγκαίνια του τότε μεγαλύτερου νοσοκομείου των Βαλκανίων – ο γνωστός μας «Ευαγγελισμός» λέγεται έτσι για αυτό το λόγο: μάλιστα το αρχικό του όνομα ήταν Νοσοκομείο του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Κι αν όλα αυτά δεν έγιναν τυχαία, διότι προφανώς συνδυάστηκε η σημαντικότητα της μέρας με την σημαντικότητα των γεγονότων, υπάρχουν κι άλλα σημάδια που μαρτυρούν ότι η 25η Μαρτίου δεν είναι μια συνηθισμένη ημερομηνία. Σαν σήμερα το 1957 υπογράφτηκε στη Ρώμη η συνθήκη της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, της τότε ΕΟΚ που σήμερα λέγεται Ευρωπαϊκή Ενωση – κι αυτό φυσικά δεν συνέβη για να τιμηθεί η Εθνική επέτειος των Ελλήνων. Κι αν θέλετε κι άλλες αποδείξεις για το σπάνιο της μέρας σκεφτείτε ότι σαν σήμερα γεννήθηκαν η Αρίθα Φράνκλιν και ο Ελτον Τζον, που εκτός από το ότι έγραψε κάποια τεράστια βρετανικά σουξέ, πέρασε στην ιστορία και γιατί απέκτησε την Γουότφορντ σε μια ερασιτεχνική αγγλική κατηγορία και την είδε ως πρόεδρος της να παίζει τελικούς κυπέλλου Αγγλίας και να διεκδικεί το πρωτάθλημα! Η μέρα έχει να κάνει με θαύματα. «Σκέψου το» και «κάνε μια προσευχή» τα τραγουδάει και τα δύο και σε συμβουλεύει η θεά Αρίθα.
Μου έλειψαν όλα πολύ
Μου έλειψε φέτος η 25η Μαρτίου. Μου έλειψε η θεία λειτουργία στην Αγία Φωτεινή και οι καμπάνες που χτύπησαν το πρωί απλά μεγάλωσαν την αίσθηση της έλλειψή της. Μου έλειψαν οι μαθητικές παρελάσεις κι ας θα θελα να καταργηθούν. Μου έλειψε η μεγάλη στρατιωτική παρέλαση κι ας μην έχω δει καμία ποτέ μου. Μου έλειψε η πολύβουη πλατεία της Νέας Σμύρνης, τα παιδάκια με τα ταμπούρλα, οι μαμάδες και οι μπαμπάδες που τα βγάζουν φωτογραφία – μου έλειψαν κι ας γκρίνιαζα τέτοια μέρα κάθε χρόνο γιατί δεν έβρισκα τραπέζι. Μου έλειψε ο γελοίος προβληματισμός του τύπου «που θα φάμε μπακαλιάρο σκορδαλιά», λες και μιλάμε για τίποτα σπάνιο και δύσκολο. Μου έλειψαν ακόμα και τα κείμενα για το τι πραγματικά έγινε την 25η Μαρτίου του 1821, τα γραμμένα από όσους υποστηρίζουν πως ειδικά αυτή τη μέρα δεν έγινε σχεδόν τίποτα. Μου έλειψε το ότι δεν θα αρχίσουμε να τσακωνόμαστε για το τι πρέπει να γίνει του χρόνου στα 200 χρόνια της επετείου: κανείς φυσιολογικός άνθρωπος δεν έχει όρεξη να καυγαδίζει για τέτοιες ιστορίες ούτε καν διαδικτυακά, όταν η Ευρώπη μετρά εκατοντάδες νεκρούς κάθε μέρα και η ελπίδα όλων είναι να μην αρχίσει κι εδώ αυτός ο τρόμος.
Απλά σκέφτομαι και παρηγοριέμαι ότι στην μεγάλη ιστορία της 25ης Μαρτίου προσθέσαμε ένα ακόμα κεφάλαιο. Το λιγότερο ηρωϊκό. Αλλά το περισσότερο απροσδόκητο…
